Tíminn - 29.09.1956, Blaðsíða 4

4
'i' i M I \ laugardaginn 29. september 1956.
*®
Hálfrar aldar afmæli landsímans í dag:
i sér nær hálfrar
aour en
í dtsg eru 50 ár liSin síðan Landsími íslands tók til starfa.
Það var 29. sept. 1906, sem lokið var línubyggingu frá Seyð-
isfirði til Reykjavíkur, en sæsíminn hafði verið tekinn í notk-
un þar mánuði áður. Síminn er eitt mikilsverðasta menning-
artæki nútímans, og ekki sízt fyrir þjóð eins og Eslendinga,
sem býr í stóru og strjáibýlu landi. í dag á hálfrar aldar
afmæli símans getur þjóðin fagnað miklum sigrum á þess-
um vettvangi, en ótai verkefni bíða samt enn.
Hér fer á eftir grein eftir András Þormar, aðalgjaldkera,
þar sem rakin er hálfrar aldar forsaga landsímans, og sú saga
er á margan háít fróðleg.
(var seinni tillagan, um fréttaþráð-
arsamband við útlönd, samþykkt,
en stjórnin sinnti henni elcki.
En síðan má segja, að málinu
hafi verið haldið vakandi á Alþingi
og heimilda til fjárframlaga haldið
í fjarlögum, unz það var til lykta
leitt á Alþingi sumarið 1905.
Fyrsti síminn á Isafirði.
Áður en hér er komið sögu,
höfðu íslendingar þó komizt í nokk
ur kynni við lalsímann.
Forberg verkfröeðingur karsnar línustæði á Fjarðar'ieiði áriS 1905
ásamt samstarfsmönnum sínum.
29. september 1906 var opnað
talsímasamband milli Reykjavíkur
norður um land til Seyðisfjarðar
og samtímis ritsímasamband milli
Reykjavíkur og annarra landa. A
þeim degi er talið, að ríkisstofnun-
in Landssími íslands hafi tekið
til starfa-.
Að visu mætti telja aldur stofn-
unarifinar frá þeim degi, er rit-
símaíögin tóku gildi, 20. okt. 1905,
— eða frá þeim degi, er lokið var
lagningu sæsímans írá Skotlandi
til Séyðisfjarðar 25. ágúst 1906,
en þá skiptust þáverandi konung-
ur Danmerkur og íslands, Friðrik
VIII, og: bæjarfógetinn á Seyðis-
firði, Jóhannes Jóhannesson, í um-
boði ráðherra, á skeytum í iilefni
þegsa áfanga.
Hér hefir þó, að hætti hinna
Norðurlandanna, aldur Landssím-
ans verið talinn frá þeim degi. er
fyrsta landssímalínan var iekin í
notkun.
Símafrumvarp 1861.
Aftur á móti er saga símamála ;í
Islandi nærri aldargömul, allt :"rá
því að bau voru í fyrsta sinni rædd
á Alþingi og fyrsta símamálafrum-
varpið samþykkt þar árið 1861. En
tilefni þess var einkaleyfi, er
bandarískur 'ofursti og rímafræð-
ingur, Taliaferro P. Shaffner, hafði
fengið hjá dönsku stjórninni árið
1854. til að leggja rafsegulþráð um
ísland, sem tengilið í íyrirhuguð-
um sæsíma milli Ameríku og Evr-
ópu um norðanvert Atlantshaf.
Flutti Arnljótur Ólafsson, þing-
maður Borgfirðinga, málið á Al-
þingi eftir beiðni Shaffners, er
þótti tryggara að Alþingi hefði
fjallað um það ákvæði einkaleyíis
hans, er varðaði ísland, — og „af
því tilefni, að ekki höfðu verið
sett nein lög um greiðslu fyrir tjón
á landi af völdum rafsegulþráðar-
I
Hér að ofan er norski i
símaverkfræðingúrintí |
Olav Forberg, sem vannj
þrekvirki með Iagningu j
landsímans frá Seyðis-
firði til Reykjavíkur á
fjórum mánuðum. — Til
hlaSar er gömuí rnynd frá
Seyðisfirði og sést þar
símahúsið ,þar sem rit-
símastöðin var.
I ýw^ 1 ■
! Er þess þá fyrst að geta, að
I árið 1889 lagði Ásgeir Ásgeirsson, I
\ eigandi liinna stóru Ásgeirsverzl- j
I ana á ísafirði, talsíma milli verzl-
unarhúsa sinna í Mið- og Neðsta-
Island lieitist úr Iest.
, Um það leyti voru hin Norður-
! löndin öll að hefja starfrækslu
1 sinna símalína og komast í sam-
band við umheiminn. Vantaði þvi
1 ekki nema herzlumuninn á, að. Is-
land yrði þeim samferða á því Sviði
framfaranna. En aðrir aðilar, og
1 Shaffner fjársterkari, réðu því, að
] sæsíminn var lagður sunnar yfir
' Atlantshafið og sú lagning heppn-
i aðist til fulls árið 1866.
1 Á sviði símamálanna gleymdist
ísland flestum í einangrun sinni
norður við heimskautsbaug og
mátti bíða enn um hálfrar aldar
skeið eftir því, að sú einangrun
yrði •■ofin.
Málþráðartillaga.
Árði 1891 kemur málið næst
til umræðu á Alþingi. En þó báru
þeir Skúli ’Thoroddsen og Jens
Pálsson fram tillögur um það, aö
haíizt væri handa um að gera
kostnaðaráætlun um lagningu mál-
þráða milli helztu kaupstaða, og
að leitað yrði samninga við er-
lend ríki um lagningu fréttaþráðar
til íslands.
Var tillagan um fréttaþráð innan
lands felld af ótta við hinn mikla
kostnað og andúð gegn lántöku, og
munu pólitísk viðhorf einnig hafa
ráðið þar úrslitum. Aftur á móti
l
Hannes Hafstein gengur til þingsetningar áriS 1906, en þá var öldurnar
j vegna landsímans tekið að lægja.
Hannes Haístein,
ráðherra.
kaupstað. Ásgeir var búsettur í
Kaupmannahöfn og kynntist því
þar hversu mikilvægur síminn var
á sviði verzlunar og fyrir allt at-
' liafnalíf. Keypti hann því efni í
: símalínu þessa, og lagði hana í
júní 1889. Var talsímasamband
þetta hið fyrsta hér á landi, sem
nokkurs er um vert, og vel til þess
vandað. Ekki fór hjá því, að þessi
nýjung vekti áhuga annarra Ieið-
andi manna þar vestra fyrir stærri
átökum á þessu sviði. Tók Skúli
Thoroddsen, þá sýslumaður ísa-
fjarðarsýslu,' forystu í þeim mál-
um. Fyrir forgöngu hans og með
styrk úr sýsusjóði var lögð síma-
lína milli ísafjarðar og Hnífsdals
i sumarið 1891 — og var hún starf-
rækt um 10 ára skeið.
Sunnanlands var einnig hafizt
handa um sama leyti. Jón ^Þórar-
insson, sem þá var skólastjóri í
Flensborg, gekkst fyrir stofnun
Telefonfélags Reykjavíkur og
Ilafnarfjarðar í apríl 1090. Það íc-
lag keypti strax um vorið efni í
talsímalínu milli Reykjavíkur og-
Hafnarfjarðar.. Var .lagningu henn’:
ar lokið í október það sama ár, og
15. þess mánaðar var hún opnuð
iil almenningsnota.
Hér var stigið merkilegt spor.
ÖIl önnur lönd, sem tekið höfðu
síma í þjónustu sína, höfðu fengið
ritsímann löngu fyrr en ialsímann.
Enda var uppgötvun ritsímans um
40 árum cldri.
ísland var fyrsta landið, sem :aot
færði sér talsímann löngu fyrr en
ritsímann, þó í smáum stíl væri,
— og litlu síðar cn hin Norður-
löndin gerðu bað.
Bæjarsímainiðstöðin.
Loks var stofnað í Reykjavík ;';r-
ið 1904 hlutafélag, er nefndist l’al-
símahlutafélag Reykjavíkur, og
opnaði það bæjarsímamiðstöð bar ,
1. marz, með 15 rímanotendum.1
Var Knud Zimsen, síðar borgar-
stjóri, formaour þess félags og
aðal driffjöðrin.
Þegar Landssími íslands iók iil
starfa, fékk félag þetta oinkaleyfi
til að starfrækja innanbæjarsíma-
kerfi í Reykjavik. I
Eins og fvrr er sagt, var ritsíma-
málið meira og minna rætt á VI-
þingi, frá því að þeir Skúli Thor-
oddsen og Jens Pálsson iluttu bað
á þinginu 1891. En áhugi rtjórnar-
innar virtist lengi vel af skornum
skammti, nema þegar við Iá, að
málið færi inn á aðrar brautir en
henni voru geðfelldar. |
Fréttaþráður frá Bretlandi.
Árið 1895 var hér á íerð enskur
maður, Mitchell að nafni. Sótti
hann til Alþingis um einkaleyfi vil
að leggja fréttaþráð £i'á Bretlandi
til Reykjavíkur. Þótt Alþingi vissi
lítil deili á manni þessum, og
landshöfðingi legðist móti málinu
— náði það samþykki þingsins.
En síðan lognaðist það út af. —
Þetta varð þó til þess, að fleiri
fengu áhuga fyrir málinu, þar á
meðal Stóra Norræna i’itsímafélag-
ið. Taldi danska stjórnin sig þá
fúsa til að veita því félagi styrk
til sæsímalagningarinnar. Lagði ís-
lenzka stjórnin til, að heimildin
til fjárframlaga í þessu augnamiði
yrði bundin við þetta félag, og
féllst Alþingi á bað. i
Stóra Norræna lct rannsaka línu
stæði milli Suður- og Austurlands,
en úr öðrum framkvæmd.im varð
ekkert, enda hafði félagið ekki
fengið þær undirtektir hjá öðrum
ríkjum um fjárstyrk, ser.i það
hafði búizt við. I
Stjórnin virðist heldur ekki hafa
beitt scr af alvöru fyrir því, að
félagið byrjaði íramkvæmdir, on
lót sér nægja að sjá um, áð tíciim-
ildin til fjárframlaga af íslands'
hálfu stæði á fjáriögum hin næstu
ár.
En árið 1902 hrekkur ntjórnin
enn við.
Eiuar Benediktsson og Marconi.
Að undhTagi Einars Benedikts-
sonar var borín .fram og samþykkt
á Alþingi íillaga um skipun ncfnd-
ar til að athuga nrögulöika þéss,
að komið yrði á þráðlausu sam-
bandi við umheiininn. Stóð Marc-
oni félagið í London á bak við
Einar. cn hann var umboðsmaðxir
félagsins hór.
Svo einkennilega vildi nú til, að
landshöfðingi vilkynnti þinginu
daginn eftir að tillagan um skipun
nefndarinnar kom fram, að sér
hefði borizt bréf frá stjórninni
um að hún staéði í sambandi við
belgiskt félag, er reiðubúið væri
til að koma á þráðlausu sambandi
við útlönd og milli nokkurra staða
innanlands. Var þá orðið kunnugt,
að Einar Benediktssor. hafði í
höndum sams konar tilboð - írá
Mareoni.
Jiíeð þessu var þá í alvöru hafið
kapphlaup um að fá einkaleyfi til
að koma á skeytasambandi milli
íslands og umhcimsins, — annars
vegar milli loftskcytafélaganna
innbyrðis, og þó.- fyrst og frcmst-
rr.illi þeirra og -Sitói’a Norræna rit-
simafélagsins. •
Átökin á Alþingi
Og þessi nýju viðhorí, urðu upp-
haf einhverra hörðustu •átaka, sem
þekkzt höfðu á,.AÍþingi, ,og .náSu
hámarki með hinum 'ræga bænda-
fundi um mánaðamótin júlí og
ágúst 1905, — er knýja skyldi Al-
þingi til að ógilda samning þann,
er ráðherra hafði gert við Stóra
Norræna. En í þeim átökum vann
Hannes Hafstem einhvern glæsi-
legasta sigur, sem nokkur stjórn-
málamaður hefir unnið — er Al-
þingi féllst á allar gerðir hans x
málinu.
Eins og kunnugt er, hafði
Hannes Hafstein þegar hér vr.r
komið, ráðið norskan símamann,
Olav Forberg, til að sjá um síma-
lagninguna innanlands.
Það má telja víst, að þá festu,
sem Hafstein sýndi í þessu máli,
þegar öldurnar rlsu sem hæst,
(Framhald á 9. síöu.)
M
t»
Hið nýja stöðvarhús; radíótalstöðvarinnar á Rjúpnahæð við Reykjavílc;
i mOri .tu'iT/í

j/i 'iifioítóuri
^ . . '< i. •
. 5 h
ötíditn' Sa '■ • '■'
• -4W V: i**.
y, ffJ.'f »»•* ÍÍÁ'lfl I • •{.'^/)K Vt
iilltl ÍT9ÍUliltnr tU"!» £ EC: -tií-q .’ i iV I