Tíminn - 02.12.1956, Blaðsíða 6

6
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Ritstjórar: Haukur Snorrason
Þórarinn Þórarinsson (áb.).
Skrifstofur I Edduhúsi við Lindargötu.
Slmar: 81300, 81301, 81302 (ritstj. og blaðamenn),
auglýsingar 82523, afgreiðsla 2323.
Prer.tsmiðjan Edda h.f.
LíSaedi kógrai á 20. öld
NÝLENDUKÚ GUN er
Ijótt orð og hljómar illa í eyr-
tim íslendinga. Okkar saga
hefur heldur ekki fegrað það
né prýtt. Hljómur þess er
dimmur og draugalegur og
leiðir huga að löngu liöinni
hörmungatíð. En nýlendukúg
un hefur verið mjög fordæmd
i íslenzkum blöðum, þótt hún
sé löngu liðin saga hjá okk-
ar þjóð, og engir hafa verið
þar harðari í fordæmingunni
en kommúnistar. Þeir hafa
reist ádeilur sínar á atburð-
um í Afríku og Asíu. Þar hafa
hin gömlu vestrænu ríki
smátt og smátt verið að hörfa
úr fyrir aðstöðu, en það und-
anhald hefur ekki verið
hljóðalaust eða sársauka-
laust. Hér heima í kyrrðinni
hafa kommúnistískir áróðurs
menn reynt að leiða einlæga
andúð íslendinga á nýlendu-
kúgun í pólitískan farveg.
Um leið og nýlendustefna
vestrænna stórvelda, svo
sundurtætt sem hún er þó
orðin, hefur verið dregin
fram, hefur verið uppmálað
fyrir sjónum manna, hvernig
öll þróun í austurvegi sé f jar-
læg og fráhverf þeim ójöfn-
uði, sem í nýlendupólitík
felst. Allt, sem sagt hefur
verið af andstæðingum um
nýmóðins nýlendukúgun
Rússa á leppríkjunum, hafa
þessir áróðursmenn kallað
fjarstæðu, hlægilega fjar-
stæðu, og hafa til merkis um
það haft á reiðum höndum
tilvitnanir í fræðibækur, sem
voru ritaðar fyrir 100 árum.
ÞETTA baksvið er rétt
að hafa í huga, er menn virða
fyrir sér ástandið í Austur-
Evrópu. Hér á dögunum kom
smáfrétt í Þjóðviljanum, upp
á eitt lítið dálkabrot. Þar var
frá því skýrt, að samkomulag
hefði orðið um það í milli
Gómúlku og annarra pólskra
valdamanna og yfirmann-
anna í Kreml, að Rússar
greiddu Pólverjum mikla fjár
fúlgu. Hún jafngilti þvi, að
kvittað væri fyrir kolakaup
Rússa allt f-rá stríðslokum.
Það hefði nefnilega komið í
Ijós, að Rússar hefðu fengið
kolin á verði, sem hafði verið
langt undir heimsmarkaðs-
verði. Þetta þótti Þjóðviljan-
um að sjálfsögðu dásamleg
sönnun um hið nýja réttlæti
rússneskra valdhafa. En
skyldu lesendur ekki hafa
skyggnzt dýpra? Hvernig
mátti það verða, að ein þjóð
seldi annari, helztu fram-
leiðsluvöru sína langt undir
markaðsverði í heilan ára-
'tug? Jafnvel forstokkuðustu
kommúnistar hljóta að leggj-
ast það djúpt, að spyrja sjálfa
sig. Um svarið þarf þó ekki
langt mal. Það liggur í augum
uppi. í þessum viðskiptum
hefur verið fólgin í 10 ár
einhver svívirðilegasta ný-
lendukúgun seinni tíma. —
Efnahagskerfi litillar þjóðar
hefur veriö látið blæða fyrir
^tórþjóðina, og valdi og á-
nrifum beitt til þess. Með þess
ari opinberun er gersamlega
hrunin ein stoðin undir kenn
ingum kommúnista um efna-
hagslega uppbyggingu sósíal-
ismans undir kommúnistískri
leiðsögu. Þetta er heldur ekk-
ert einsdæmi. Þannig hafa
öll leppríkin veriö leikin.
í ÞJÓÐVILJANUM í gær
er dálítil frásögn eftir íslenzk
an stúdent, sem dvalið hefur
í Búdapest. Hann segir þar
frá persónuiegum kynnum af
þeim hræringum, sem þar
urðu seint í október, og urðu
smátt og smátt að stórfelld-
um landskjálfta. Hann lýsir
tillögunum, sem fram komu
á fundum stúdenta og
menntamanna í árdögum
uppreisnarinnar. Þær voru
einkum svona: „ . . . Fari
rússneskir dátar heim, öllum
stríðsföngum verði skilað,
auðæfi ungverskrar jarðar
verði nýtt um ungverskra
þágu ...“ Hvernig lítzt komm
únistum á? Ofan á hernámið
kemur krafa um að auðæfi
landsins verði nýtt í þess eig-
in þágu, en ekki fyrir drottn
andi nýlenduþjóð. í þessari
tillögu brýzt fram gremja og
reiði yfir svívirðilegri efna-
hagslegri kúgun, sem þjóðin
hefur orðið að þola í heilan
áratug, og fóðruð hefur verið
með kennisetningum og
fræðaþrugli, sem enga stoð
á sér í veruleika eða raun-
verulegri lífsbaráttu. í þess-
um tíðindum er fólgið enn
eitt skipbrot kennisetning-
anna. Heimur kommúnis-
mans er gersamlega í rústum.
Hann er eins og sundurskot-
ið stræti í Búdepest. Á öllum
sviðum eru vonbrigði fyrir
það fólk, sem hefur lifað í
góðri trú, og hefur haldið, að
það væri að sækja fram til
betri heims. Nú sér það, að
kommúnisminn stefnir aftur
á bak til miðalda. Það er ógur
legt áfall, en víða um lönd
bregðast menn mannlega við.
Kommúnistaflokkar hrynj a,
góðir starfskraftar eru leyst-
ir úr læðingi.
FYRIR ÞJÓÐ, sem í ald-
ir bjó við nýlendukúgun, er
þessi samtíðarsaga sérlega
lærdómsrík. Kannski auðn-
ast fleiri íslendingum en áð-
ur að sjá hana 'í réttu ljósi
og draga af henni skynsam-
legar ályktanir. Kannski upp
hefst þá sú umbótatíð heima
fyrir, og sú sjálfsögun, sem
skólameistarinn á Akureyri
ræddi svo eftirminnilega um
í fullveldisræðu sinni í gær.
Víst getur öllum skjátlast.
Þeir, sem lengi hafa lifað í
trú og hafa ekki lært af at-
burðunum, eru í vanda stadd
ir. Kraftar þeirra hafa ekki
notast þjóðinni til þessa.
Þar hefur flest verið nei-
kvætt. En nú eru þeir á vega
mótum. Fyrir framtíð fá-
mennrar þjóðar veltur á
miklu, að þeir, sem áður
stóðu álengdar í innlendu
uppbyggingarstarfi, kasti
skikkjunni og taki til hönd-
unum eins og góðum drengj
um sæmir.
T f M1N N, sunnuðagiim 2. desember 1956.
MUNIR OG MINJAR
DrykkjarSiorn Eggerts Hannessonar
ENGINN KANN frá því að
segja, hve margir íslenzkir kjör-
gripir hafa á liðnum öldum ver
ið fluttir af landi brott, hvert.
leiðir þeirra hafa legið eða hvar
þeir hafa að lokum fengið end-
anlegan samastað. Margir íóru
til Hafnar, eins og kunnugt er,
en vissulega hafa ófáir hlutir
farið aðrar leiðir og hafa sum-
ir loks lent í söfnum víða um
lönd, en margir hafa áreiðan-
lega komizt í einkaeign og eru
það enn, og er þá undir hælinn
lagt, hver.ær þeir kunna að
koma fram í dagsins Ijós.
EIN AF GERSEMUM jist-
iðnaðarsafnsins í Ósló er drykkj
arhorn fagurt, sem gengur und-
ir nafninu Velkenshornið,
kennt við bæ þann í Nroegi,
þar sem það var, fyrst þegar
listamenn og fræðimenn íóru
að veita því athygli. Hornið cr
gert úr 25 sm löngu nauts-
horni, allt með gröfnu verki, og
skiptist flöturinn í fimm af-
mörkuð belti, sem skreytt eru
hvert í sínu lagi. Á breiðasta
beltinu eru tvær myndir. Fram
an á er sýnd krossfestingin,
frelsarinn milli Maríu og Jó-
hannesar, en innan á er María
með Jesúbarn í skauti sér, og
stendur til annarrar handar
henni Ólafur helgi með öxi sína
Hel, en hinum megin erkieng-
illinn Mikjáll og keyrir spjót
sitt í gin drekans, hinum gamla
höggormi, sem er djöfull og Sat
an, áður en hann bindur hann
og kastar niður í undirdjúpin.
Enn er á horninu sérstök mynd
af helgum manni, sem ekki
verður með vissu þekktur, en
að öðru leyti eru allir fletir
hornsins þaktir sveigðum og
beygðum greinum og blöðum,
það er fyllingarskraut, sem liyl-
ur allan flötinn, skrautlistar-
smekkur, sem ekki þolir heið-
inn blett. Um stikil hornsins er
leturband ir.eð gotneskum smá-
stöfum á þessa leið: ihesvs
bao til. Allt er verkið gotn-
e'kum stíl og.talið vera írá um
1500.
HORN ÞETTA er án efa
íslei*!kt að uppruna. A5 stíl og
handbragði sver það sig mjög í
ætt -íil íslenzkra hagleiksverka
frá setnni hluta miðalda, áletr-
unin er Llenzk og loks bendir
silfurbúnaður hornsins á sinn
hátt eindregið til íslands. Iíorn
ið heí:r ekki v'erið silfurbúið
upphaílega, en sá sem átt heíir
það á seinni hiuta 16. aldar
heíir látið einhvern færan silf
ursmið í Kaupmannahöfn búa
það kostulega. Það verk er allt
í renessansstíl. Á lokinu sést
kynjadýrið einhyrtiingur. nins
konar hestur, sern rís upp á aft
urfætur, með prjónandi fram-
fótum og hringuðum makka, en
fram úr enni stendur langt
horn, snúið eins og náhvals-
tönn. Á silfurhólkinn, sem held-
ur horninu, er grafið hið sama
kynjadýr eða framhluti þess.
Þetta þykir benda til þess, að
sá er lét búa hornið silfri seint
á 16. öld, hafi haft einhyrning
í skjaldarmerki sínu, og ber-
ast þá böndin að Eggert lög-
manni Hannessyni.
EGGERT EGGGERTSSON,
lögmaður í Víkinni í Noregi
var aSlaður 1488 og skyldi
skjaldarmerki hans vera „hálf
ur hvítur einhyrningur á blá-
um feldi og hálfur hvítur ein-
hvrmngur ofan á hjálminum".
Snnarsonur hans var Eggert
löflmaður Hannesson í Saurbæ
á Rauðasandi, höfðingi mikill
o" auðmaður Hann fbittist til
Hambergar 1580 og dó þar ekki
löngu seinna. Víst íelia menn.
að Eggert löemaður hafi átt
drykkjarhormð góða og látið
búa bað skjaldarmerki ættar
sinnar. En af áletrun á horn-
imx sést, að það er komið í
eígu norsks alþýðufólks árið
1619. Þykir mönnum því líklegt
að hornið hafi verið meðal
gripa þeirra, er útlenzkir hval-
fangarar rændu í Saurbæ vor-
ið 1579, er þeir létu greipar
sópa um bú Eggerts lögmanns.
Fyrirliði þeirra er jafnvel tal-
inn hafa verið norskur.
MEÐ ÞESSUM atburðum
hefir það getað átt sér stað, að
hinn stolti einhyrningur Egg-
ertsættarinnar er skyndilega
fallinn í hendur útlendra
manna, sem vissu ekki hver
hann var. Á hinn bóginn átti
þó fyrir honum að liggja að
komast til nýrrar tignar, undir
glerhjálmi í höfuðstað Noregs.
Kristján Eldjárn
m

Krían

KRÍAN er einn þeirra far-
fugla, sem vel er fagnað á vor;
in af íbúum þessa lands. í
Reykjavík bíða menn þess með
mikilli eftirvæntingu á vori
hverju, að krían komi í Tjarn-
arhólmann, og telst það ávallt
til fréttnæmra tíðinda, þegar
fyrstu lcríurnar sjást á sveimi
yfir Tjörninni. Margir halda
því fram, að í Reykjavík sé krí-
an svo stundvís, þegar hún kem
ur á vorin, að ekki skeiki degi.
Mun þorri manna halda því
fram, að hún komi ávallt 14.
maí, en aðrir fullyrða, að hún
komi 11. maí. Enn aðrir hafa
bitið sig í það, að hún komi
12. maí, en undarlegt er það,
að ég hef aldrei heyrt því hald-
ið fram, að hún komi 13. maí.
Víst er um það, að krían er
furðu stundvís á vorin, en þó
skeikar meiru um komudag
hennar en margir vilja vera
láta. Margra ára athuganir á
komudögum hennar í Reykjavík
sýna þetta glögglega. Á því
tímabili, sem athuganirnar ná
til, hefir hún komið fyrst 5.
maí og síðast 18. maí. Þá er og
allmikill munur á því eftir
landshlutum, hvenær krían
kemur á vorin. Á Suðaustur-
landi fer stundum að verða
vart við fyrstu kríurnar síðustu
dagana í apríl og sum ár jafn-
snemma á Norðausturlandi. A
vestanverðu landinu er hún
yfirleitt seinna á ferðinni, og á
Vestfjörðum kemur hún stund-
um ekki fyrr en um 20. maí.
ÞAÐ KANN að vera, að
Reykvíkingar hafi meiri áhuga
á kríunni en aðrir landsmenn,
enda hafa þeir til þess ríka á-
stæðu. Reykjavík er áreiðan-
lega eina höfuðborgin og að
öllum líkindum eina borgin í
heiminum, sem getur státað af
kriuvarpi í miðbænum. Krían
er því eitt af undrum Reykja-
víkur. En hvað sem þessu líð-
ur, þá er full ástæða til að
taka vel á móti kríunni á vor-
in, því að enginn íslenzkur íugl
gerir eins víðreist og hún. Má
með nokkrum sanni segja, að
ferðir hennar vor og haust séu
eitt af undrum veraldar.
Flest það, sem við vitum um
ferðir kríunnar eigum við
fuglamerkingunum að þakka.
Þær hafa leitt í ljós, að kríur
í norðanverðri Evrópu og ná-
lægum íshafslöndum halda á
hausíin suður með vestur-
ströndum Evrópu og Afríku og
alla leið til Suður-íshafsins. Þar
er sól og sumar, þegar vetur
ríkir í hinum norðlægu varp-
löndum kríunnar. Þar morar
sjór af átu, sem er undirstaða
að fjölbreyttu æðra dýralífi, og
þar unir krían hag sínum vel,
unz hausta tekur' á suðurhveli
jarðar. Þá leggur hún aftur upp
í nina löngu ferð til átthaga
sinna norður undir nyrðra
heimsskautsbaug og í Norður-
íshafi og kemur þangað, ein-
mitt þegar sumarið hcfir hald-
ið þar innreið sína.
mmamk mXUMm
VIÐ VITUM með vissu, að
Tjarnarkríurnar í Reykjavík !;
og aðrar íslenzkar kríur muni |
haga ferðum sínum þannig, j
enda þótt aðeins tvær merktar, j
íslenzkar kríur hafi náðst er- j
lendis. Önnur þeirra náðist við j
strönd Belgíu að vorlagi og j
hefir hún því verið á norður- j
leið, en hin náðist í september j
í Nlgeríu á vesturströnd Afr- j
íku, og hefir hún bersýnilega j
verið á suðurleið. Sú síðar- j
nefnda hafði verið merkt ungi I
á Grímsstöðum við Mývatn, og
var hún 21 árs gömul, þegar
blámaður suður í Nígeríu batt
endi á æviferil hennar. Marg-
ar merktar kríur hafa náðst hér
aftur einu eða fleiri árum eftir
merkingu á sama stað og þær
voru merktar. Þessar endur-
heimtur bera glöggt vitni um
átthagatryggð kríunnar og veita
auk þess nokkra vitneskju um,
hve gömul hún getur orðið.
Meðal annars hefir kría, sem
var merkt fullorðin, náðst aft-
ur 15 árum eftir merkingu á
sama stað og hún var merkt, og
kría, sem var merkt ungi, hefir
náðst aftur 25 árum eftir merk
ingu á sama stað og hún var
merkt. Bæði innlendu og er-
lendu endurheimturnar sýna,
að kríur geta náð allháum aldri,
ef slys eða sjúkdómar verða
þeim ekki að aldurtila.
Á FYRSTU ÖLDUM ís-
lands byggðar bar krían annað
nafn en nú. Hún gekk þá undir
nafninu þerna, og hefir það
nafn haldizt í öðrum norrænum
málum allt fram á þennan dag
(sþr. tarna á sænsku og terne
á norsku og dönsku). íslend-
ingar hafa hins vegar varpað
þessu forna nafni fyrir borð og
'"tökið upp hljóðnefnið kría í
staðinn. Kríunafnið virðist hafa
verið orðið ríkjandi hér á landi
þegar á öndverðri 16. öld, og
má vel vera, að það sé allmiklu
eldra. Nafnbreytingar af þessu
tagi eru fáeætar.
Finnur Guðmundsson.