Alþýðublaðið - 29.03.1940, Blaðsíða 3

FöfSUDAGUR 29. MARZ 1940
ALÞYÐUBLAÐIÐ
| F. R. VAIiDEMARSSOH.
^ í SSstrvens b«B»:
‘ STEFÁK PÉTUmSSOM.
AFGRSIÐS1--A:
ALÞÝÐUHÚSINO
(Inngangur Irá Hver£l*götu).
SÍMAR:
4900: AfgreiSsla, sugiýírlngar.
4901: Ritstjórn (innl. íréttir).
'4902: Eitstjóri.
j 49.03: V. S. Vilhjálm* (heim»).
490S: Alþýðuprentsmiöjan.
.4906: Afgreiðsla.
^5021 Stefán Péturwion (heima). j
I AUÞÝSUPRENTSMISJAN j
é --------------------------*
lirépifir Snm-
aer ielles.
C'UMNER WELLES. sendi-
maður Roosevelts, sem svo
mikið hefir verið taíað um í
blöðum úti um allan heim und-
anfarið, kom í gær aftur heim
til Ameríku úr ferðalagi sínu
til Evrópu, þar sem hann heim-
sótti Rómaborg, Berlín, París,
London og í bakaleið aftur Par-
ís og Rómaborg.
Miklar bollaleggingar hafa
farið fram um tilgang þessa
ferðalags og víst er um það, að
það hefir ekki verið ákveðið út
í bláinn í Washington, þó að
árangur þess sé enn ekki sýni-
legur þeim, sem utan við völ-
undarhús heimsstjórnmálanna
standa. í Ameríku hefir aldrei
verið viðurkennt, að tilgangur-
inn með ferðalagi Sumner Wel-
les væri nokkur annar en sá,
að fá persónuleg kynni af for-
ystumönnum og milliríkjamál-
um í Evrópu til þess að Banda-
ríkjaforsetinn gæti fengið áreið-
anlegar upplýsingar um ástand
og horfur í þeirri styrjöld, sem
nú stendur yfir. Og sú skýring
lítur ekki ólíklega út, þeg-
ar þess er gætt, að Banda-
ríkin höfðu 1 raun og veru
ekkert stjórnmálasamband við
stórveldin í Evrópu fyrstu mán-
uði stríðsins og hafa enn sem
stendur engan sendiherra í
höfuðborg Þýzkalands. Það er
því ekkert óskiljanlegt, þótt
Bandaríkjaforsetinn hefði fund-
ið þess þörf, að afla sér beinna
upplýsinga um ástandið í Ev-
rópu, og talið það nauðsynlegt
að senda þangað í því skyni
slyngan stjórnmálamann og
þaulkunnugan milliríkjamálum,
eins og Sumner Welles, sem,
eins og kunnugt er, er aðstoðar-
utanríkismálaráðherra hans, og
það því síður, sem það er al-
mennt talið, að Bandaríkin eigi
fáum mönnum á að skipa, sem
þekki til fullnustu refskák milii-
ríkjamálanna í Evrópu.
Það er þannig enginn vandi,
að finna fullkomlega skynsam-
lega skýringu á ferðalagi Sum-
ner Welles. En menn spyrja þó
engu að síður, hvort það hafi
ekki haft einhvern sérstakan
pólitískan tilgang, sem Roose-
velt kæri sig bara ekkert um
að afhjúpa enn sem komið er.
Mörgum datt í hug, meðan Sum-
ner Welles var í Evrópu, að
Roosevelt hefði falið honum að
kynna sér möguleikann á mála-
miðlunartilraun í Evrópustríð-
inu af hans hálfu. En til eru
þeir menn, sem litu allt öðrum
augum á för hans, og líktu
henni þert á móti við Evrópuför
House offursta, trúnaðarmanns
Wilsons Bandaríkjaforseta, í
heimsstyrjöldinni, rétt áður en
Bandaríkin létu til skarar skríða
og sögðu Þýzkalandi stríð á
hendur.
Væri það nú hins vegar ekki
einnig hugsanlegt, að Evrópu-
för Sumner Welles hafi verið
farin með hvorttveggja mögu-
leikann fyrir augum? Enginn
veit að vísu enn, hvort Roose-
velt verður áfram Bandaríkja-
forseti, eftir að stjórnartímabil
hans er á enda að ári um þetta
leyti, með því að hann verði
kosinn í þriðja sinn, eða hver
annars kann að verða kosinn í
hans stað. En það er ákaflega
líklegt, að hinn nýi forseti —
eða Roosevelt, ef hann skyldi
verða endurkosinn — byrji hið
nýja stjórnartímabil með alvar-
legri tilraun til þess að miðla
málum í Evrópu. Mistakist hún,
er fyrir Bandaríkin ekki nema
um tvennt að gera: Annaðhvort
draga þau sig þá aftur inn í sína
skel og halda áfram að vera
hlutlaus eins og hingað til, þó
að þau selji Bandamönnum
sjálfsagt vopn eins og áður. Eða
þau skerast í leikinn eins og í
heimsstyrjöldinni og segja
Þýzkalandi stríð á hendur.
Hjá málamiðlunartilrauninni
myndi Bandaríkjaforsetinn,
hver svo sem hann yrði, varla
komast. Ef hann vildi sjálfur
halda Bandaríkjunum utan við
stríðið, yrði hann að gera þá til-
raun til þess, að friða það fólk í
Bandaríkjunum, sem vill veita
Bandamönnum lið. Og væri
hann sjálfur því fylgjandi, að
Bandaríkin skærust í leikinn,
yrði hann fyrst að reyna
að miðla málum vegna
þeirra, sem vilja frið og
eru andvígir þátttöku í styrj-
öldinni. Hver svo sem forsetinn
verður í Bandaríkjunum að ári
um þetta leyti, þarf hann að
geta sagt: Ég hefi gert allt, sem
í mínu valdi stóð, til þess að
koma á friði í heiminum.
Því nær, sem dregur forseta-
kosningunni í Bandaríkjunum
— hún fer fram í nóvember í
haust, þó að hið nýja stjórnar-
tímabil hefjist ekki fyrr en í
marz næsta vetur — því gætn-
ari verður utanríkispólitík nú-
verandi Bandaríkjastjórnar.
Skýringin á því er ofur einföld:
Roosevelt vill umfram allt koma
í veg fyrir, að forsetakosningin
fari fram undir kjörorðunum:
Stríð eða friður? Ef einhver
skyldi ætla, að Evrópuför Sum-
ner Welles muni hafa einhverj-
ar breytingar á utanríkispóli-
tík Bandaríkjanna í för með sér
á allra næstu vikum eða mán-
uðum, þá verður hann því á-
reiðanlega fyrir vonbrigðum.
Hvaða afstöðu Bandaríkin taka
í styrjöldinni verður ekki ljóst
fyrr en forsetakosningin er um
garð gengin. Ýmislegt bendir til
þess — og ekki hvað sízt sendi-
för Sumner Welles til Evrópu,
ef hún er hér rétt skilin — að
Roosevelt ætli að gefa kost á sér
í þriðja sinn. En geri hann það,
þarf enginn að því að spyrja,
með hvílíkum djöfulgangi sú
kosningabarátta verður háð af
andstæðingum hans. Því meiri
nauðsyn er á því fyrir Roose-
velt, að fara gætilega. Hann
veit áreiðanlega, hvað í húfi er:
Það getur fleira en framtíð
hans sjálfs og Bandaríkjanna
oltið á því, hver úrslit forseta-
kosningarinnar verða í haust.
Framtíð alls heimsins getur
verið undir þeim komin.
KaupsýslutíðindL
10. tölublaÓ yfirstandandi ár-
gangs er nýkomið út. Hefst það
á yfirlitsgrein um utanrikismál.
Gylfi Þ. Gíslason hagfræðingur
skrifar fróðlega grein um birgöa-
mat, og loks eru fréttir frá bæjar-
þingi Reykjavíkur.
Eigum við að hita úthverfi
bæjarins uppmeð rafmagni?
Rannsékialr Nlknlásar Friðrlkssonar
nm rafmagnsnpphitnn ibúðarhúsa.
"ly FTIR því, sem hitaveitunni
A-1 miðar áfram, vaxa á-
hyggjur þeirra, sem búa í út-
hverfum bæjarins, yfír því, —
hvernig þeir eigi að hita upp
sín íbúðarhús. Hitaveitan kemst
'ekki þangað, enda myndi leiðsl-
ur þangað verða gífurlegur
kostnaðarauki eftir því, sem
sagt er.
Margir menn hafa bent á
það, að sjálfsagt sé nú að fara
að undirbúa algerlega upphitmi
húsanna í úthverfunum með raf-
mágni. Hefir Nikulás Friðriks-
son umsjónarmaður við Raf-
veitu Reykjavíkur ritað nokkuð
um þetta mál og lagt eindregið
til, að þetta verði gert.
Nikulás Friðriksson byggir í
þessu máli á mikilli reynslu,
rannsóknum og þekkingu. Eins
og kunnugt er, hefir hann kynnt
sér mjög vel rafmagnsmál Norð
manna, en þeir eru komnir afar-
langt í þessum málum og stefna
nú óðfluga að algerri upphitun
húsa með rafmagni.
í nýkomnu hefti af Tímariti
iðnaðarmanna er Iöng og fróð-
leg grein eftir Nikulás Friðriks-
son um rafmagnsmál. Norð-
manna, Skýrir hann þar frá
ferðalagi sínu til Noregs og
kynnum sínum af þessum mál-
um þar.
Fara hér á eftir nokkrir kafl-
ar úr þessari grein:
í Bergen hafa ekki verið
gerðár sérstakar tilraunir með
fulla upphitun húsa, að öðru
leyti en því, að nokkrar stór-
byggingar eru hitaðar með af-
gangsraforku þannig, að vatn
er hitað og það svo leitt um
venjuleg miðstöðvarkerfi. Aftur
á móti er mikið gert að hjálpar-
hitun með lausum ofnum.
í Álasundi kosta kolin 22 kr.
tonnið og koks 3,00 hektólítr-
inn. Raforka til suðu kostar 5 til
6 aura kwst., og er verðið nokk-
uð mismunandi á hinum ýmsu
stöðum.
Heimilistaxta hafa þeir í Ála-
sundi með eftirfarandi fasta-
gjaldi á ári fyrir hvert íbúðar-
herbergi:
1 herbergi
2 —
3 —
4 —
5 —
6 —
7 —
8 —
9 —
kr.
30,00
41,00
52,00
63,00
80,00
92,00
104,00
116,00
128,00
Öll eydd raforka er svo greidd
með 3 aurum kwst. Eftir þessum
taxta er mikið notuð hjálparhit-
un með lausum ofnum vissa
tíma árs, og nokkuð er gert að
því að hita hús algerlega með
raforku, en ennþá er það ekki
komið í fullkomið framtíðar-
horf.
Raforkveitan selur afgangs-
orku til stærri notenda fyrir
0,8 aura til 0,9 aura kwst., og
verður notandinn, sem nýtur
þessara kjara, að hafa varavélar
— sem grípa má til, þegar
stöðin þarf raforkuna til ann-
arra þarfa.
Til þess að örfa notkun á raf-
orku til suðu og vatpshitunar,
hefir rafveitan farið inn á þá
bráut, aið gefa hverjum not-
anda, sem kaupir sér rafsuðu-
vé.l, 100 krónur. Félagið greiðir
honum þó ekki upphæðina í
peningum, en hann má eyða
raforku fyrir þá upphæð án
greiðslu. A sama hátt gefur fé-
lagið 40% af vatnshitunardunk-
um.
Þykkbotnuð suðutæki í rafm,-
eldavélar (potta og pönnur)
nota menn mikið í Álasundi,
en þó eru margir, sem nota hin
þunnu aluminium suðutæki. —
Bakke-Fagerberg kenndi mér
auðvelda aðferð til að rétta
botna þunnra tækja, og fást þær
leiðbeiningar hjá Rafmagns-
veitu Reykjavíkur.
í Álasundi skoðaði ég stóra
skrifstofubyggingu, sem hituð
er upp með raforku. í henni er
bæði pósthúsið og símstöðin. —
Húsið er hitað með þilofnum
(panelofnum), sem settir eru á
veggina undir gluggum, en einn
ig eru notaðir venjulegir geisla-
ofnar fyrir háan hita, og eru
þeir settir hátt upp á veggi bygg
ingarinnar. Þilofnarnir eru til-
tölulega ný gerð rafmagns-
geislaofna, og hafa þeir stóran
hitaflöt, en lágan yfirborðshita,
sem ekki fer yfir 80° C.
í Þrándheimi skoðaði ég
skólahús, sem eingöngu hefir
verið hitað með raforku síðan
1932. Eru þar notaðir þilofnar
(eldri gerð) og þeir settir fastir
á veggina, víðast hvar undir
gluggum. Einnig eru þar há-
hitageislaofnar, sem settir eru
hátt á veggina. í hverri skóla-
stofu eru ofnarnir 4 kw. sam-
tals, og er það fullnægjandi hit-
un fyrir skólann, sem byggður
er úr tré. Sjálfvirk hitastilling
er notuð, þannig útbúin, að loft-
hitinn í kennslustofunum er á-
valt kominn upp í það hitastig,
sem óskað er eftir, er kennsla
byrjar í skólanum, kl. 9 að
morgni. Sjálfvirku tækin setja
rafstrauminn þeim mun fyr á
ofnana að nóttunni, sem kaldara
er í veðri, og halda hitastiginu
í vissri gráðu meðan kennslan
fer fram.
í Þrándheimi er raforkan að-
allega seld um hemla til heim-
ilisnotkunar. Þar eru því mest
notaðar hinar svonefndu maga-
zinsuðuvélar, en þær eru með
hitageymi, sem hægt er að safna
hitanum í að nóttu til og nota
hann á daginn.
Meðaleyðsla hverrar f jöl-
skyldu sagði Faanes forstjóri, að
myndi vera 4000 kwst. á ári, að-
allega til suðu og Ijósa. Hér í
Reykjavík er áætlað að sams-
konar notkun sé um 1500 kwst.
á ári, Kemur þessi mikli mis-
munur af því, að magazinsuðu-
vélar eyða miklu fleiri kwst. en
þær suðuvélar, sem við notum
hér, en þær hafa aftur þann
kost, að miklu minni „toppar“
verða í eyðslunni fyrir máltíð-
irnar.
Við skoðuðum hina frægu
dómkirkju og var veriö að setja
í hana rafmagnsupphitun, sem
er þannig gerð, að lögð' eru
postulínsrör undir flísarnar í
gólfinu með 50 sm. bili, í þau er
síðan dreginn hitunarvír. Vír-
arnir eru sameinaðir leiðslum
í kjallara kirkjunnar, sem leiða
rafstraum í hitavírana. Á þenn-
an hátt er gólf kirkjunnar hit-
að upp í 25 gráður C.
Ég set hér dæmi um stofn-
og reksturskostnað yfir hitalögn
í eina íbúð:
Stærð íbúðar 300 rúmmetrar,
uppsettir þilofnar 6 kw. Laus-
lega áætlaður kostnaður hita-
lagnarinnar með ofnum, en án
hitastilla, kr. 1000,00. (í Noregi
kosta þilofnar ea. 90 n. kr. pr.
kw.) Áætluð rafmagnsnotkun
fyrir íbúðina 15 000 kwst. á ári.
Notkunartími á ári 2500 klst.
Kostnaður við að kynda þessa
íbúð með kolum, miðað við verð
þeirra í Þrándheimi, kr. 360,00.
Til upphitunar minni íbúðar-
húsa er ekki nauðsynlegt að
hafa sjálfvirka hitastillingu í
öllum herbergjum. Nægilegt er
að hún sé í aðalíbúðarherbergj-
um. En í stórum byggingum er
mjög nauðsynlegt að hafa hana
sem fullkomnasta.
Tilraunir með rafhitun húsa
hafa verið gerðar aðallega á
tvennan hátt. Með óbeinni hit-
un, þannig. að rafmagnshitari
er tengdur við venjulega vatns-
miðstöð og vatnið hitað méð raf-
orku, og með beinni hitun. þil-
ofnum. Til óbeinu hitunarinnar
er seld afgangsorka fyrir 0,8
aur. kwst. (Það verð á að
hækka.) Af þessum hiturum er
Nikluás Friðriksson,
orkan tekin tvær stundir á dag
með klukkurofum, þegar álag
stöðvarinnar er mest. Til þess
að húsið kólni ekki of mikið
þessa tvo tíma, setur notandinn
fulla orku á rafmagnshitarann
nokkru áður en straumurinn er
rofinn, og safnar sér þá hita í
húsið fyrir þann tíma, sem ork-
an er tekin af. Þessi upphitunar-
aðferð er straumfrek og eyðist
um 50% meiri orka til íbúðar-
húsahitunar heldur en ef bein
hitun mð þilofnum er notuð.
Hin upphitunaraðferðin, sem
rafveitan í Aker hefir notað, er
bein hitun með þilofnum. Eru
flestar tilraunir í Aker gerðar
þannig nú. — Reynslan þar er,
að þilofnar séu þeir réttu ofnar.
sem nota eigi. Þeir reynast
straumsparir og gefa þægileg-
astan hita af öllum ofnum, sem
reyndir hafa vérið. Bezt þýkir
að setja ofnana undir glugga og
hafa hitastilli (Thermostat) fyr-
ir hvert herbergi.
Stærð ofna í íbúðum er mið-
uð við 50 wött á hvern fermetra
íbúðar innan útveggja. Kjallari
er ekki talinn með, nema hann
sé upphitaður. Þessi ofnastærð
er miðuð við 15 °C. frost úti. Ef
kuldinn er meiri, verður að hita
upp á annan hátt með lausum
ofnum eða kamínum.
Fólk, sem býr við hitun frá
þilofnum, er svo ánægt með
hana, að það telur enga hitun
jafnast þar við, hvað þægindi
snertir og hreinlæti.
í Aker er talið að raforkan
megi kosta kringum 2 aura á
kwst. til að jafngilda kolum og
koksi til hitunar íbúðarhúsa.
Raforkan verður seld til íbúð-
anna fyrir þetta kwst.-verð:
Ljós 15 aura, suða 5 aura,
vatnshitun og herbergjahitun 2
aura.
Rafmagnsveitan í Oslo hefir
gert þá stærstu tilraun, sem
gerð hefir verið í Noregi með
rafmagnshitun íbúðarhúsa. Til-
raunir þessar voru gerðar í 50
íbúðum og stóðu yfir frá því
snemma á árinu 1935 til fyrri
hluta ársins 1938 að tilrauna-
tímabilið var úti. Voru þá tekn-
ar ákvarðanir um framkvæmd-
ir, sem byggðar voru á árangri
þessara tilrauna.
Tilraununum var hagað þann-
ig, að Rafmagnsveitan kostaði
allar innlagningar, ofna og
leiðslur og lét ókeypis raforku
til upphitunar hjá þessum 50
notendum, gegn því að mega
gera tilraunir með ofna og alk
konar mælingar í íbúðunum. í
öllum íbúðunum var „bein hit-
un“ (ekki vatnshitun með mið-
stöðvarofnum). Við suma ofna
voru hafðir hitastillar (thermo-
stat), en við aðra venjulegir rof-
ar, og mátti skipta álaginu á
ofninn á meiri og minni straum
eftir hitaþörfinni í herberginu.
Ýmsar gerðir rafmagnsofna
voru notaðar, og reyndust þær
mjög misjafnlega.
Fullvíst var, að þilofnar
höfðu reynzt bezt. Ofnar þessir
hafa lágan yfirborðshita og þar
af leiðandi verður flatarmál
þeirra að vera stórt. Þykkt
þeirra er eigi meiri en lVz til
2p sm. og yfirborðshiti 80°C.,
og hefi ég lýst þeim áður.
Ákveðið hefir verið, að hefja
framkvæmdir í stórum stíl með
upphitun íbúðarhúsa í Oslo, og'
nota við þá hitun þilofna. Þeg-
ar ég var þar, var búið að setja
fulla hitun með þilofnum í 370
íbúðir og gert var ráð fyrir, að
fjöldi rafhitaðra íbúða yrði
kominn upp í 1000 fyrir 1. jan-
úar 1939.“
Síðan þetta var ritað, hafa
miklar framfarir orðið í þessum
málum í Osló.
Sally Salminei
dansfcnr borgari.
Giftist danska máiaran-
nm Johannes Diihrkop
K\upmannahafnar-
BLAÐIÐ „Politiken“ skýr
ir frá þvi. að finnska skáldkon-
an Sally Salminen, sem vann
sér heimsfrægð með skáldsög-
unni „Katrín“, hafi nýlega gifzt
danska málaranum Johannes
Dúhrkop og þar með orðið
danskur ríkisborgari.
Sally Salminen, sem er fædd
og upp alin á Álandseyjum, var
heima á Finnlandi meðan á
stríðinu við Rússa stóð, og var
hvað eftir annað á vígstöðvun-
um til þess að safna efni í nýja
bók, sem hún ætlar að skrifa
um stríðið.
Hin fræga skáldsaga hennar
,.Katrín“ var, eins og allir
muna, sumpart lesin og sum-
part sögð hér í útvarpið af
Helga Hjörvar, og líkaði með
afbrigðum vel.
Á.V.R.
Rommdropar.
Vanilludropar.
Citrondropar.
Möndludropar.
C ardemommudr opar.
Smásöluverð er tilgreint á hverju glasi.
Öll glös eru með áskrúfaðri hettu. _
Áfengisverzlun ríkislns |