Tíminn - 13.06.1963, Blaðsíða 14

ÞRIÐJA RÍKID
WILLIAM L. SHIRER
in, Matiesse, Picasso og margra
annarra — voru flutt' úr þýzkum
söfnum.
Hva5 koma átti í þeirra stað,
kom í l'jós sumarið 1937, þegar
Hitler opnaði íormlega „Hús
þýzkrar listar'1 í Miinchen I
skuggalegri gerviklassískri bygg-
ingu ,sem hann hafði sjálfur að-
stoðað við að teikna, og hann lýsti
arki.tektúr hennar, „sem óviðjafn
anlegum og óeftirlíkjanlegum“. Á
þessari fyrstu sýningu nazista-list-
ar, hafði verið þjappað saman
eitthvað um níu hundruð verkum,
völdum úr fimmtán þúsundum,
sem send höfðu verið inn, ein-
hverju því allra mesta rusli, sem
þessi höfundur hefur augum litið
l nokkru landi. Hitler sjálfur
lagði síðustu hönd á valið, og að
fiví er haft er eftir nokkrum
lckksfélaga hans, sem viðstaddir
voru, þegar hann vaidi verkin,
hafði hann orðið svo ævareiður
yfir málvcrkunum, sem dómnefnd
nazista hafði valið, en fyrir henni
var Adolf Ziegler, miðlungs mál-
ari, sem var fdrseti Listaráðs rík-
isins, að hann skipaði ekki ein-
ungis, að málverkunum yrði kast-
að burtu, heldur hafði hann einnig
sparkað göt á sum þeirra með
stígvólinu sínú. „Ég var alltaf stað
ráðinn í því,“ sagði hann í langri
ræðu við opnun sýningarinnar,
að ræða ekki þessi mál (listrænnar
dómgreindar) heldur taka ákvarð-
anirnar „ef forlögin færðu okkur
völd“. Og hann hafði gert það.
í ræðunni — hún var flutt 18.
júlí 1937 — gerði hann grein fyrir
línu nazista í „þýzkri list“:
„Listaverk, sem ekki er hægt
að skilja, heldur þarfnast óhemju
mikilla leiðbeininga til þess að
sanna tilverurétt sinn og ná til
taugasjúklinga, sem eru móttæki-
legir fyrir sl'íka heimsku eða ó-
svífna vitleysu, munu ekki lengur
ná til þýzku þjóðarinnar fyrir
allra augum. Enginn ætti að
blekkja sjálfan sig! Þjóðernis-
sósíalismi hefur hafizt handa um
að hreinsa þýzka ríkið og þjóð okk
ar af öllum þessum áhrifum, sem
ógna tilveru hennar og eðli . . .
við opnun þessarar sýningar er á
enda runnið listabrjálæði og lista-
spill'ing þjóðar okkar . . .
Og samt vildu sumir Þjóðverjar
að minnsta kosti, sérstaklega í
lista-miðstöð Þýzkalands, Miin-
chen, heldur vera listspilltir. Ann-
ars staðar í borginni í hrörlegum
sýningarsal, sem aðeins var hægt
að komast til með því að ganga
upp þröngan stiga, var sýaiing
„úrkynjaðrar listar“, sem dr.
Göbbels hafði skipulagt til þess
að sýna fólkinu, frá hverju Hitl'er
var að bjarga þvi. Þarna var sam-
an komið frábært úrval nútíma-
málverka — Kokoschka, Ohagall
og verk „expressionista-* og „im-
pressionista“. Daginn, sem ég
heimsótti þessa sýningu, 'eftir að
hafa farið másandi í gegnum hið
klunnalega „Hús þýzkrar li,star“
var þar fjöldi fólks og enn fleiri
stóðu í röðum niður eftir brak-
andi stiganum og alla leið út á
götu. Reyndin varð sú, að mann-
fjöldinn, sem þyrptist að, varð svo
mikill, að dr. Göbbels lokaði brátt
sýningunni bæði reiður og skömm-
ustulegur.
Eftirlit með blöðum, útvarpi
og kvikmyndum
Á hverjum morgni söfnuðust
ritstjórar Berlínar-blaðanna og
fréttaritarar þeirra blaða, sem
út voru gefin annars staðar í rík-
inu, saman í áróðursráðuneytinu,
þar sem Göbbels eða einn af að-
stoðarmönnum hans sagði þeim,
hvaða fréttir skyldi birta, og
hverju stinga undir stól, hvernig
Skrifa ætti fréttirnar og fyrirsagn-
irnar, hvaða áróðursherferðir
skyldi hætt við og fyrir hverjú
ætti að berjást næst og hvers væri
óskað af leiðUrum dagsins. Til
þess að fyrirbyggja allan misskiln-
ing voru mönnum afhentar skrif-
legar leiðbeinihgar um leið og
þeir fengu munnlega fyrirmælin.
Smáblöð utanbæjar og tímarit
fengu fyrirmælin annaðhvort sen-d
í símskeyti eða þá í pósti.
Til þess að geta verið ritstjóri
í Þriðja ríkinu, varð maður í
fyrsta lagi að vera stjórnmálalega
og kynþáttalega „hreinn“. Lögin
um blaðaútgáfu í ríkinu, frá 4.
október 1933, sem gerðu blaða-
mennsku að „opinberri atvinnir'
sem skipul'ögð var með lögum,
kváðu svo á, að allir ritstjórar
yrðu að verg þýzkir ríkisborgarar,
af arískum uppruna og ekki kvænt
ir Gyðingum. Fjórtánda grein iag-
anna skipaði ritstjórunum að
„halda öllu þvi után við blöðin,
sem á nokkurn hátt getur verið
villandi fyrir almenning, blandar
saman sjálfshagsmunum við hags-
muni samfélagsins, getur véikt
styrk þýzka ríkisins inn á við sem
út á við, sameiginlegan vilja þýzku
þjóðarinnar, varnir Þýzkalands,
menningu þess og efnahag . . .
eða særir heiður og tign Þýzka-
lands“ — tilskipun, sem hefði leitt
til þess að sérhver nazistarit-stjóri
og nazista-blaðaútgáfa hefði ver'ð
bönnuð ,ef lögin hefðu verið geng-
in í gildi fyrir 1933. Þau leiddu
nú til þess að bolað var burtu öll-
um blöðum og bláðamönum, sem
ekki voru nazistar eða höfðu neit-
að að gerast nazistar.
Eitt fyrsta blaðið, sem néytt var
til þess að hætta að koma út var
Vossische Zeitung. Blaðið var
'stbfnað árið 1704, og á meðal
þeirfa, sem eitthvað höfðu lagt af
mörkum til þess, voru Friðrik
mikli, Lessing og Rathenau, og
blaðið hafði ofcðið eitt af aðalblöð-
um Þýzkalands og mátti. líkja því
við Times í Lottdón og New Yórk
Tihies. En það Var frjálslynt, óg
það var i eign HúSs Ullsteins,
Gyðingafyrirtækis. Það hætti út-
komu 1. apríl 1934, eftir áð hafa
kömið út sariifleýtt i 230 ár. Bet-
liner Tageblatt, annað heimsfrægt
ffcjálsl'ynt dagblað, hélt áfram
nokkru lengur, eða til ársins 1937,
þfcátt fyrir það að eigandi þess,
Han Lackmanri-Mosse, sem var
Gyðingur, néyddist til þess að af-
sala sér sínum hluta í blaðinu,
vorið 1933. Þriðja frjálslynda blað
112
Þýzkalands, Frankfufcter Zeitung,
hélt einnig áfram að koma út, eft-
ir að þáð hafði losað Sig við eig-
ánda þess, sem var Gyðingur, og
ritstjórana. Rudolf Kircher, Lnd-
úna-fréttaritari þess, ensksinnað-'
ur og frjálslyndur maður, varð
ritstjóri, og þjónaði nazistum vel,
eins og Karl Silex; ritstjóri íhalds-
blaðsins Deutsche Allgemeine
Zeitung í Berl'ín, sem hafði einnig
verið Lundúna-fréttaritari, eld-
heitur aðdáandi Breta o-g frjáls-
lyndur í skoðunum ,og varð oft
eins og Otto Dictrich, blaðafull-
trúi ríkisins, sagði eitt sinn um
hin fyrrverandi „andstöðublöð",
„páfalegri en páfirtn sjálfur.“ Það
var mestmegnis fyrir áhrif utan-
ríkisráðuneytis Þýzkalands, að
þessi síðastnefndu þrjú dagblöð
héldu áfram að koma út, en ráðu-
neytið óskaði eftir þessum heíms-
þekktu bl'öðum, sem nokkurs kon-
ar sýnirigargripum til þess að hafa
áhrif á umheimintt. Þau séttiri
virðulégan svip á Þýzkaland naz-
istanna, og um leið fluttU þaú
áróður þess.
Það varð ekkl hjá þvi komizt,
að banvænt samræmi færðist
yfir öll dagblöð Þýzkalands, þar
eð þeim var sagt til um það, hvað
birta skyldi og hvernig ætti að
skrifa fréttir og leiðara. Fólkið,
sem var svo vant aganum óg svo
hneigt til þess að sætta sig við
yfirráð annarra, varð jafnvel leitt
á dagblöðunum. Upplögin minnk-
uðu meira að segja hjá forystu-
blöðum nazista sjálfra, eins og t.d.
morgunblaðinu Völkisoher Beo-
bachter og kvöldblaðinu Der An-
griff. Óg heildarupplag allra blaða
minnkaði stórkostlega, þegar hvert
blaðið á fætur öðru hætti útkomij
eða var sett undir stjórn útgcN
enda nazista. Á fyrstu fjórum áiv
um Þriðja ríkisins lækkaði tala
dagblaða úr 3,607 i 2,671.
• •
FORUNAUTAR OTTANS
W. P, Mc Givern
22
„Var það ekki hárin, sem ólli
vandræðunum í veizlúnni um dag-
inn?“ ' 1 ,
Beecher kinkaði kolli. „Ertu til-
búin?“
„Já.“
En það var of seirat. Frakkinn
hafði kottúð anga á þau. Hann stóð
við barinn og horfði á þau sljóu
augnaráði með fáránlegt glott á
vörunurii.
„Ameritoaninn”, sagði hann
þvoglulega. Hann gekk að borði
þeirra og vó salt á gólfinu fyrir
framan þau. „Með nefið niðri í
öilu, eins og vanalega. Og hver ér
ttú í fylgd með honum?“ Hann
sneri sér að Ilse. „Ó,já“, sagði
hann og dró djúpt andann. „Það
er smámellan. Viðhaldið þýzka
svínsins".
Beecher stökk á fætur en var
ekki nógu fljótur, því að Frakkinn
kastaði sér yfir hann og reyndi að
ná taki á hálsi hans. Andlitið var
afimyndað af vonzku. Beecher kast
aðist aftor á bak á vegginn og
um léiB og hann reyndi að spenna
fingur Frakfeatts af hálsi sér, fann
hann til kveljandi ógleði af við-
bjóði og ótta. Frakkinn reif með
nöglunum í háls hans eins og geð-
brjáluð rotta og honum sló fyrir
vit af rammri fýlu, er lagði úr
froðufelilandi kjaftinum.
Beecher náði taki á úlnlið hans
og tókst að rífa sig lausan. Hann
stöfek á fætur og gaf Frakkanum
vel Otilátið högg undir hökuna,
svo að hann hrökklaðist til baka.
Og þegar Frakkiran reyndi að ráð-
ast á hann aftur, greip Beecher
fyrir brjóst honum. og gat haldið
honum þahnig í sæmilegri fjar-
lægð. w
Á veitingastofumni var alit í
úppnámi. Kónur skræktu, karlar
éggjuðu Beeeher, borð ultu um
koll og glös brotttúðu, ér fölk
þrengdi sér að. Geltandi hundar
hlupu fram og aftur. Þjónn dró
Frakkann frá Beecher og tveir
aðrir hjiálpuðu honum við að
koma honum yfir að barnum aftur.
í því bdi komu tveir eimkennis-
klæddir lögregluþjónar hlaupamdi
inn með kýlfurnar reiddar.
Frakkittn greip andann á lofti,
um leið og hann leit hvítom,
mjólkurlitum augunum á Beecher.
Haran reyndi að brosa. „Við vorum
bara að gera að gamni okkar. Við
vorum að reyna með okkur í júdó.
Ég bið ykfeur að afsaka ónæðið“.
En þjónarnir mótmæltu _ ákaf-
lega skýringU Frakkans. Áhórf-
endur hrópuðu hver í kapp við
annán. Annar lögreglúþjónanna
blés í hvella flautu og hinn heimt
aði þögn með þrumuraust.
Beeehér hikaði. Maðurinn var
drufekinn og illufc, en hann
nennti ekki að fara að kæra hann.
Hann þefekti fangelSi innfæddra af
reynslu. Hann hafði eitt sinn þurft
að leysa Trumbull út og haun
mundi greinilega eftir þröngum
kjallaraklefunum og kæfandi pest
inni af ælu og þvági. Hann vissi
einnig, hvernig spönsku réttarfari
var háttað. Það gæti verið, að þeir
létu haran bara sofa úr sér og
slepptu honum siðar, en þeir gátu
líka átt það td að gleyma honum
niðri í nokfera mánuði, ef ekki
lengur.
Lögregluþjónninn leit á Beech-
cr.
„,Ég hugsa, að hann hafi aðeins
verið að gera að gamni sínu“, sagði
Beecher. „Hann hefur líklega
fengið sér elnum of mtkið neðan
í því“.
„Meiddi hann yður ekki?"
„Nei, nei, auðvitað ekki”.
Þeir sleppto Frakkanum með al
varlegri áminningu um að koma
sér héiiri og látá ekki sjá sig á
götunum fyrr en runnið væri af
honum.
Fólkið dreifðist aftufc og þjón-
afcnir fóru að sópa upp glerbrotin.
Beecher leiddi Ilse út að bíln-
um.
„Mér þykir þetta leitt“, sagði
harim.
„Hann ér brjálaður“.
Beecher ræsti vélina og ók hægt
út af gangsitéttarbrúninni. ,,Mér
þætti gáman að vita, hvers vegna
honum er í nöp við mig“, sagði
hann.
„Það ætti að loka hann inrii“,
sagði hún í máttvana reiði og
krepþti hnefana í skauti sér. Hann
leit á hana og sagði; „Láttu þetta
ekki á þig fá“.
í stað þess að beygja niður Oalle
an Miguel, ók Beecher eftir strand
götunni út úr þorpinu. Sólin var
að hníga til viðar og gullnum blæ
sló á fjallahlíðarnar. Allt var kyrrt
og rótt.
„Við skulum jafna okkur svolit-
ið“, sagði hann, þegar hún leit
spyrjandi á hann. „Ég ætla að-
eins að aka fáeir.a kílómetra út eft
ir ströndinni og síðan ek ég heim.
Er það í lagi?“
,Já“, sagði hún lágt.
Beecher reykti og naut þess að
láta kalt sjávarloftið leika um and
lit sér. Það var næstúm örðið
dimmt, þegar hann snerti aftur
heim að Svörtu Dúfunni. Ilse steig
út úr bílnum og sagði: „Þakka þér
fyrir allt, Mike“. Hún sneri sér
við og hvarf inn um stórt járn-
hliðið.
Beecher ók lieim á leið í gegn-
um þorpið Mirimar og upp bugðótt
an veginm heim að húsi sínu. —
Hann kveikti á framljósunum. —
Það dimmdi snöggt og fjöllin
höfðu tekið á sig purpurarauðan
lit og skuggamir lengdust óðfluga,
unz síðustu geislarnir að lokum
hurfu með öllu við sjóndeildar-
hringinn. Hann ákvað að fá sér
steypibað ög skipta um föt, áður
en hann færi að ná í Lauru. Hon-
um létti í skapi við hugsunina um
hana.
Um leið þg hann beygði upp göt
una að húSiriU, köstuðu framljós-
in geislum sinUm yfir forgarðinn
og riijóan malarstígiiiri uþp að
bílskúmum.
Beecher bölvaði skyndilega og
snarhemláði. Bifreiðin fcann til í
mölinni, áður en hanri stanzaði. Á
veginurn rétt fýrifc íramhjólunum
lá maður. Hann sneri svisSlyklin-
uin með annarri hendi ög opnaði
dyfcnar með hinni. Hónum var
þungt fýrifc bfciiigSþöluhUm ög
hjartað barðist i brjósti hans.
Beecher gekk frairi fyrir bilinn
og horfði á manninn í skini fram-
Ijósanna. Hann þekkti hann, áð-
ur en hann sneri honum við Á
bak við vinstra eyra var ljótt, gap-
andi sár Hann þekkti aftur gulu
þeysuná ög þröngar. svartar bux-
urnar.
Frafekinn var dauður Blóð hafði
slreymt yfir andlit hans bg niður
lim hálsinn og mjólkurlit augun
störðu brostin út í myrkric Hann
hafði augsýnilega fengið kröftugt
högg á höfuðið, sem hafði nægt
til að steindrepa hann á stund-
inni.
Beecher kraup við hlið hans for
viða og ruglaðrir. En hugsun hans
skýfcðist fljótt. Hann yrði fyrst
og fremst að hringja í Don Julio.
Ög því næst til Usé. Húri var sú
eina, er gat vottað um, hvar hann
háfði verið síðastliðinn hálftíma.
Ef hún gerði það ekki, væri hann
í laglegri klípu. Fjöldi manns
háfði verið vlfcfai að slagsmálum
hans við Frakkann bæði á Bar
Central og hjá Don Willie og nú
lá maðurinn hér fyrir fótum hans,
sleginn niður og steindauður. Og
hann hafði engin vitni . . . Hann
hugsaði með hryllingi til Spánsks
réttarfars. Áður hafði hann haft
áhyggjur af því Frakkans vegtta —
nú hafði hann um sjálfan sig að
húgsa . . .
Hann heyrði hratt fótatak að baki
sér. Beecher hrökk við, enda taug
a: hans spenritar til hirts ýtrasta.
„Snúið yður ekki við”, var sagt
rólegri röddu að baki honum,
röddu sem hann þefekti vel. „Það
er bezt fyrir yður sjálfan”. Beech
er heyrði snöggan hvin að baki
sér, skerandi sársauki skar höfuð
hans og hann leið út af við hlið
Frakkans.
11.
Þegar Beechsr kom til meðvit-
undar á ný hálflá hann í djúpum
leðurstól. Hann hafðj óþolandi
þrautir í höfðinu og ógleðin var
að kæfa hann, Þegar hann kyngdi
T f M I N N . fimmtudaginn 13. iúní 1963
14