Tíminn - 12.05.1964, Blaðsíða 14

CLEMENTINE
KONA CHURCHILLS
degisverð. Winston rétti út hönd-
ina eftir stóra gullúrinu á borðinu
við rámstokkinn, en missti það á
gólfið. Honum var mjög annt um
úrið og horfði nú á það liggja- á
gólfinu án þess að mæla orð af
vörum.
„Frú Churchill tók það upp‘%
sagði sir John, „lagði það við eyra
sér og sagði: „Litla hjarta þess
berst allákaft". Þetta þótti mér
vel sagt.“
Samuel Rosenman dómari, var
einn af nánustu stuðningsmönn-
um Roosevelt forseta. Hann var
einn þeirra gesta, sem ekf.<i gat
stillt sig um að skrá á pappír þá
reynslu, er hann fékk við helgar-
dvöl á Chequers. Rosenman skrif-
aði: „Ef til vill getur bréf, sem
ég skrifaði heim daginn eftir dvöl-
ina, lýst því bezt, enda ég þá ný
kominn úr heimsókninni og minn-
ingamar þaðan algerlega óbrengl-
aðar:
„Kæra Dorothy. Chequers er
gamalt landssetur, þar sem er hús
er byrjáð var að reisa árið 1430
og hefur síðan verið endurbyggt
og bætt við það eftir því, sem ald-
imar liðu. Nokkrir upphaflegu
veggjanna standa enn! Það ligg-
ur í um 40 mílna fjarlægð frá
Lundúnum í einhverri fegurstu
sveit, sem ég hef augum litið. Þú
getur verið viss um, að það líkist
í engu sumarsetrinu í Maryland-
fjöllunum, nema þá hvað snertir
fæð baðherbergja ....
Mér var boðið í kvöldverð í
gærkvöld, og jafnframt var mér
boðin næturgisting. Ég kom á til-
settum tíma klukkan 7.45. Hina
gestina hitti ég þegar, en ekki for-
sætisráðherrann. Ég tel sennilegt
að hann hafi sofið til að undir-
búa sig undir kvöldið. Gestirnir
voru hr. Fraser, forsætisráðherra
Nýja-Sjálands, frú Churchill, sem
gift er bróður forsætisráðherrans,
Cherwell lávarður, efnahags- og
skýrslumálaráðgjafi forsætisráð-
herrans, frú Sarah Olivier, dóttir
forsætisráðherrans og fáeinir
aðrir.
Klukkan 8.15 var mér vísað upp
til að skipta um föt fyrir kvöld-
verðinn. Hvað mig snerti, þurfti
ég aðeins að fara í hreina skyrtu
og setja á mig svart bindi, þar sem
ég var i bláu fötunum mínum.
En karlmennirnir klæddust kvöld-
klæðnaði. Minn hæfði vel, eftir
að ég hafði sett upp svart bindi.
En forsætisráðherrann minnti mig
á forsetann okkar. í rauninni sló
hann hann út. Hann kom niður
klæddur einum þessara flugmanna
samfestinga, sem hafa rennilás frá
hálsi og niður úr. Skyrtuflibbinn
var ekki festur um háls hans og
hann hafði ekkert bindi um h^ls-
inn! Eg get bætt því við, að her-
bergisþjónninn neyddi mig til að
fara í bað .fyrir kvöldverðinn með
því að tilkynna mér hátíðlega að;
bað mitt væri til reiðu búið. Þaðj
var neðst í köldum og súgasömum'
ganginum.
ískalt var í hverjum einasta
hluta hússins, nema maður þrýsti
sér upp að arninum, en þá stikn-
aði maður í stað þess að frjósa.
Við settumst að kvöldverði kl.
9 e.h. . . Kvöldverði lauk kl. 10.
Koníaksdrykkju var lokið kl. 10.
30. Mig var farið að langa til að
komst í rúmið, enda var ég orðinn
þreyttur og var að reyna að sýnast
drekka með hinum. Eg hefði get-
að sofnað á staðnum.
En kl. 10.30 sneri forsætisráð-
herrann sér að Söru og spurði;
„Hvaða kvikmynd verður í kvöld?‘
Eg hélt mér hefði misheyrzt, en
svarið var nógu skýrt — „Eigið
heimili,“ — og hún bætti við um
leið og hún sneri sér að mér:„Þér
skuluð fara í frakkann yðar. Það
er kalt niðri í kvikmyndasalnum.“
Eg fór í frakkann. Forsætisráð
herran fór í stóran baðslopp
og síðan þrömmuðum við öll nið-
ur í frystikistuna, þar sem kvik-
myndin var sýnd. Þarna voru 30
eða 40 hermenn, sjóliðar, þjón-
ustustúlkur, skutilsveinar o.s.frv.
alveg eins og í Hvíta húsinu. Við
gengum inn í fylkingu. Forsætis-
ráðherrann settist niður með viskí
og sóta, og ennfremur var glasi
þrýst í hönd mína.
. . . . Við klöngruðumst niður kl.
12.30. Og nú var ég ekki aðeins
syfjaður, heldur einnig kaldur og
hungraður
Forsætisráðherrann var reglu-
lega skemmtilegur. Hann var aðal
maðurinn, fór með ljóð og talaði
um heima og geima þangað til
78
klukkan 2.15. Þá sneri hann sér|
skyndilega að mér og spurði, ’hvað
ég mundi setja í fæðuskýrsluna
og hvort ég ætlaði að taka ein-|
hverja brezka fæðu frá þeim.
Síðan fylgdu alvarlegar umræð-
ur, sem ég vil ekki þreyta þig á. >
Klukkan þrjú stakk einhver (guð
blessi hann) upp á að fara í rúm-
ið, Forsætisráðherrann virtist
hissa á hvað klukkan var orðin'
margt, en ég vissi að hann var i
ekkert hissa.
Bæði Roosevelt og Harry höfðu
sagt mér frá þvf, hvernig þetta
mundi fara fram, en í þetta skipt-
ið var ég fórnardýrið.
Einhver bar mig í rúmið, því
sjálfur var ég of þreyttur til að
geta gengið — og það var dásam-'
legt. Það var gott, að ég hélt ekki;
jáfram við drykkjuna, annars hefð
irðu mátt taka orðið „bar“ bók-
■ staflega.
Eg fór á fætuy klukkan 8.30.
Klukkan 9.30 fór ég inn til for-
sætisráðherrans til að kveðja hann
þar sem hann lá í rúminu og
snæddi morgunverð. Var hann kát-
ur mjög og hinn hressasti.
Við ræddum um stríðsglæpi og
síðan ók ég til London.
Eg ætla að reyna að vinna upp
svefnleysið í nótt.
Góða nótt og ástarkveðjur. Það^
var alláhrifaríkt að koma til Che-j
quers, en guð forði mér frá slíkuj
sem daglegu brauði. Eg hefðij
ekki fyrir nokkurn mun viljað
missa af þessari heimsókn.
Þinn Sam.“
Á þeim árum, þegar þýzki loft-
herinn var ákveðinn í að þurka
Winston Churchill af yfirborði,
jarðar, ef unnt væri, fann Clemen;
tine upp varúðarráðstöfun, sem til
nota gæti komið á tunglskinsbjört-
um nóttum, þegar var fullt tungl,
en þá kom þýzki flugherinn venju-
lega í árásirnar með tvíefldum
krafti. , ,
Hún. lét útbúa „vara Chequers"
í Dytchley Park nálægt Wood-
stock, norður af Öxnafurðu. Dytc-
hley var í eigu Ronald Tree og
frúar, en þau voru gamlir vinir
þeirra Churchillhjóna. Ronald
Tree var þá aðstoðarmaður upp-
lýsingamálaráðherrans, Brendan
Bracken á þingi. Dytchley var
eitt af fegurstu sveitasetrum í
Euglandi, reist á sautjándu öld.
-Það stóð rétt hjá Bleneheim
höll, þar sem Winston hafði fæðzt.
Þrjú hinna stóru herbergja á
fyrstu hæð stóðu honum til afnota
sem skrifstofur — þó að Winston
og Clementine dveldu þar aðeins
þær nætur, þegar loftárásir voru
verstar — en húsið átti eftir að
skipa sinn sess í styrjaldarsög-
unni.
Eitt sinn mælti gestur á Dytc-
hley þeim orðum til Winstons: „að
hann hefði blásið kjarki í þjóðina.
Þá svaraði Winston: „Eg blés eng-
um kjarki í þjóðina. Eg gat að-
eins sýnt henni fram á að hún bar
hann í brjósti.“
Winston og Clementine voru á
Dytchley sunnudaginn 11. maí
1944. Skyndilega voru þau ónáðuð
í miðri kvikmyndasýningu Marx
bræðra. Það var áríðandi símtal
við forsætisráðherrann. Það var
vinur þeirra, hertoginn af Hamil-
ton og hann hafði þær fregnir
að færa að Þjóðverji, sem hefði
stjórnað eigin flugvél klæddur
einkennisbúningi liðsforingja úr
þýzka flughernum, hefði varpað
sér niður í fallhlif yfir Skotlandi.
Eftir að hafa fyrst gefið upp nafn
ið Horn, kvaðst maðurinn heita
Rudolf Hess, og standa næstur að
foringjatign á eftir Hitler. Hann
kvaðst hafa varpað sér niður úr
36
heyra ykkur hvert í sínu lagi,
sagði Storm.
— Ef til vill verð ég auk þess
að yfirheyra alla aðra farþega
skipsins og áhöfnina auk þess. Eg
fer til Finnlands með skipinu og
þegar þangað er*komið, fæ ég að-
stoð, ef nauðsynlegt er. En til
þess að flýta fyrir málinu, vil ég
leggja fram nokkrar spurningar
að ykkur öllum viðstöddum. Ég
verð að fá nokkrar tímaákvarðan
ir staðfestar, og þá gæti ef til
vill hvert ykkar haft annað að
vitni fyrir því, hvar þið voruð á
þeim tíma, sem glæpir þessir voru
framdir.
Storm tók upp pennann og
velti honum í hendi sér.
— Hér er aðallega um fimm-
táu mínútur að ræða, eða nánar
tilcekið fyrir klukkan tólf og
næstu fimmtán mínútur. Skip-
stjóri segist hafa fengið vitneskju
um kl. 12 mín. yfir miðnætti.
Einhver hafði þá fyrir fáeinum
mínútum ráðizt á frú Berg og
varpað henni fyrir borð.
Þeim brá nokkuð við svo hisp-
urslausa og hreinskilna frásögn.
Þan höfðu þó greinilega verið við-
búin svo válegum tíðindumr og
formálsorð Storms höfðu senni-
lega sín áhrif, þar sem þau sátu
enn þögul og þungbúin, en önd-
uðu þungan og hvörfluðu augun-
um hvert til annars.
Dularfullt bros lék um varir
lögreglufulltrúans.
Sænski lögreglumaðurinn sat
þögull en athugull í horninu, og
þótt hann að visu skildi ekki það
sem sagt var, renndi hann grun
í það, enda gamall í hettunni og
orðinn vanur yfirheyrslum. Að
minnsta kosti sat hann nú eilítið
álútur og virti fyrir sér hópinn
með athygli.
Liljeström skipstjóri stóð og
hallaði sér upp að dyrunum.
Hann var sá eini sem ekki sat.
Þar sem hann stóð og fylgdist
með af spenningi, gat hann ekki
varizt þess að hugsa til þeirra
með dálítilli illkvittni. Hann
gleymdi sínum eigin áhyggjum,
en gladdist yfir því, að nú væri
sú stund upprunnin, er hulunni
yrði svipt af ósómanum.
Hann hafði þegar lagt fyrir
þau sömu spurningar, sem
Ström hafði í hyggju að leggja
fyrir þau og þá fengið mjög ófull-
nægjandi svör.
— Við getum byrjað á yður,
sagði Storm og leit á Latvala. —
Viljið þér gera svo vel að segja
mqr, hvað þér aðhöfðuzt á þess-
um tíma. Þ. e. á miðnætti og
þangað til fimmtán mínútur yfir.
Um leið vil ég leggja áherzlu á,
að þetta er opinber lögreglurann-
sókn og það er ekki aðeins óvit-
urlegt, heldur einnig lagabrot að
dylja eitthvað, sem máli skiptir
eða segja annað en sannleikann.
Þó að Storm virtist vingjarn-
legur og enga ógnun væri að
merkja í rödd hans, varð Latvala
sótrauður í framan.
— Ég lá og svaf í koju minni,
sagði hann fýlulega.
— Getið þér sannað það?
- — Það get ég ekki.
/— Af hverju ekki?
— Kona mín og ég höfðum ká-
etu í sameiningu. Eftir að hún
. . . hvarf á suðurleiðinni . . .
svaf ég þar einn.
— Eg skil. Hvenær Iögðuzt þér
til hvílu?
— Ég held það hafi verið um
hálftíuleytið. Eg átti orðaskipti
við frú Berg, og eftir að ég fór
frá henni. . .
Storm hóstaði, og Látvala þagn
aði í miðri setningu. Hann hóf
brýnnar, en Storm flýtti sér að
segja:
— Enn eitt — sem ég vil taka
fram við ykkur öll. Ég bið ykkur
að halda ykkur að þessum
ákveðna tíma. Það, sem gerðuð
fyrir eða eftir þann tíma, athug-
um við síðar.
Latvala kinkaði kolli. Storm
hripaði niður nokkur orð á papp-
írinn. Liljeström stóðst ekki freist
inguna, þar sem hann hafði gott
tækifæri til að sjá á blaðið hjá
lögreglufulltrúanum og kíkti
því yfir öxl hans.
„Latvala: Svaf. Engin vitni.“
Eftir að hafa lesið þessa stutt-,
aralegu athugasemd flýtti hann
sér að líta upp í loftið. Hann
heyrði Storm spyrja:
— Berg verkfræðingur. Hvern-
ig var það með yður?
Berg var skjótur til svars: —
Ég var einnig í káetu minni. Að
vísu svaf ég ekki, en las í bók.
Ef þér spyrjið, hvort ég geti sann
að það, verð ég því miður að
svara neitandi. Ég hafði sömu
káetu og kona mín, og þar sem
það var hún, sem hvarf . . .
— Ég skil, greip Storm fram í.
Liljeström leit laumulega á
blað fulltrúans og sá hann skrifa:
„Berg: Einn í káetunni. Engin
vitni.“
Skipstjórinn beit á vör, þegar
hann sá, að athugasemdin var
jafn stutt hinni fyrri.
— Lindkvist lögfræðingur,
sagði Storm. — Hvar voruð þér?
Lindkvist brosti. — Ef þér hefð
uð ekki haft þennan formála fyr-
ir yfirheyrslunni áðan, mundi ég
svara með því að spyrja, hvers
vegna þér spyrðuð. Ég þekkti ekki
einu sinni frú Berg. Hún var mér
alls ókunnug, og ég hafði enga
ástæðu til að óska henni neins
ills. En hins vegar sé ég ekki
ástæðu til að færast undan því að
svara ...
Storm horfði á Lindkvist og
beið svars hinn rólegasti.
— Barnum var lokað kl. 24.
sagði Lindkvist. — Ég fór út úr
honum þá! Ég vildi anda að mér
fersku lofti, áður en ég legðist
til hvílu og stóð um stund úti á
þilfari og reykti sígarettu. Þar
var ég enn, þegar allt farganið
byrjaði. ..
— Sá nokkur til yðar? spurði
Strom rólega.
— Nei. — Lindkvist varð harð-
ur á svip. — Það var dimmt og
hvasst. Ég var einn.
Storm hripaði enn niður á
blaðið fyrir framan sig og Lilje-
ström gjóaði augunum á pappír-
inn:
„Lindkvist: Einn á þilfari. Eng-
in vitni.“
Liljeström beit enn á vör.
— Má ég þá snúa mér að
Jaatinen gjaldkera.
Gjaldkerinn leit á Storm og
strauk hendinni yfir grátt hárið.
Hann svaraði stillilega:
— Ég lá og svaf niðri í káetu
minni. En ég hefi engin vitni, þar
sem Lindkvist klefafélagi minn
var uppi á þilfari, eins og hann
sagði áðan.
— Einmitt. Skipstjórinn sá, að
Storm skrifaði:
„Jaatinen: Svaf. Engin vitni.“
Storm sneri sér nú að Hiekka,
sem sat við gluggann. Sólin skein
beint í andlit hennar og hún
kipraði saman augun. Sólargeisl-
arnir gylltu Ijóst og mikið hár
hennar.
— Og þér, ungfrú Hiekka?
— Ég var einnig gengin til
hvílu. Eg var ekki sofnuð, en var
ein í klefanum. /
— Hafið þér einmennings-
klefa.
— Nei. Ég hef klefafélaga.
— Hvern?
— Ungfrú Rask.
— Hvar var hún . . . Storm
sneri sér skyndilega að Rask. —
Afsakið, þér vilduð ef til vill upp-
lýsa okkur um það sjálf.
Aulikki Rask leit upp, þegar
hún heyrði Storm ávarpa sig. Hún
sagði yeiklulega:
— Ég fékk mér göngu á þil-
farinu frammi á.
— Einmitt, sagði Storm. —
Þér hafið náttúrlega verið að
anda að yður fersku lofti.
Enga hæðni var að mcrkja í
rödd lögreglufulltrúans, en samt
sem áður roðnaði ungfrú Aulikki
Rask.
Hún svaraði ákveðnar en vænta
mátti af svo smávaxinni og fín-
gerðri stúlku:
— Mér skildist, að þér hefðuð
aðeins spurt um, hvar ég hefði
14
T í M I N N, þriSjudagur 12. maí 1964.