Vísir - 24.12.1915, Blaðsíða 3

VÍSIR
VISIR
A f g re 1 ð s I a blaðsins á Hótel
Island er opin frá kl. 8—8 á hverj-
um degi.
lnngangur írá Vallarstræti.
Skrífstofa á sama stað, inng frá
Aöalstr. — Ritstjórinn til viðtals frá
ú. 1—3.
Simi 400.— P. O. Box 367.
Frá upphafi.
Upphaf heimsins.
I upphafi skapaöi guö himinn
<og jörö —■ segja trúarbrögöin. En
■menn þykjast hafa rekið sig á,
að ýmsar kenningar trúarbragö-
anna um heiminn séu rangar, og
þeir hafa þvi færst þaö í fang aö
rannsaka, hvernig jöröin hafi orö-
iö til; ekki af því aö þeir teldu
þaö óhugsandi, aö guö héföi skap-
að heiminn, heldur af því, að þetta
upphaf, sem var ekkert annaö en
guð, er þeim óskiljanlegt. — Og
upphafiö veröur þeim alt af óskilj-
anlegt, og rannsóknirnar sanna
hvorki né ósanna sköpun guðs á
heiminum.
í sögu heimsins geta menn ekki
hugsað sér neitt upphaf og engan
ondi, að eins breytingar. Og mann
vita, aö á jörðinni hafa oröiö af-
skaplegar breytingar frá því er
hún fyrst varð til. — Heimurinn
hefur alt af veriö til, en jöröin,
eins og hún er nú, hefir ekki alt
af verið til.
' Aðallega er haldið fram tveim
kenningum um það, á hvern hátt
jörðin hafi orðið til og á sama hátt
hugsa menn sér, að allir hnettir í
öllum sólkerfum hafi skapast.
Þessar tvær kenningar eru kall-
aðar: Frumþokukenningin og loft-
steinakenningin.
Frumþoku-kenningin getur þess
til, að sólkerfið hafi upphaflega —
ef um nokkurt upphaf getur verið
aö ræða — verið einn þokuhnött-
Xir, sem hafi snúist eins og sólkerf-
ið snýst nú. Þessi þokuhnöttur var
avo heitur, að efnin í honum gátu
ekki tekið á sig fast form. Eins
og menn vita, þurfa sum efni til-
tölulega lítinn hita til að breytast
í loft -— gufa upp, önnur þurfa
'meiri.
Þessi þokuhnöttur, sem sveif í
geimnúm, kólnaði smátt og smátt.
Geimurinn í kringum var kaldur.
En eftir því sem hann kólnaði
meira, dró hann sig meir saman,
eins og vatnsgufan þéttist við
kuldann og verður loks að vatni,
en einn pottur af vatni tekur mörg-
urn sinnum minna rúm en vatns-
gufa, sem myndast af einum potti
af vatni.
Eftir því sent þokuhnötturinn
dróst meira saman, minkaði, eftir
því óx snúningshraðinn, og loks
varð snúningshraðinn svo mikill á
miðbaugnum, að miðflóttaaflið
varð þar jafnmikið og samdráttar-
aflið. Þar gat því enginn samdrátt-
ur átt sér stað, en hnötturinn hélt
áfram að dragast saman annarstað-
ar og losnaði við það hringur utan
af honum um miðbauginn og þessi
hringur snerist í sömu átt og
hnötturinn og utan um hann. —
,Og smátt og smátt, eftir því sem
hnötturinn kólnaði meira og þétt-
ist, fjölguðu þessir lausu hringir
og urðu loks jafn margir og plá-
neturnar í sólkerfi voru. Hver
hringur hélt áfram aö kólna og
dragast saman, slitnaði og rann
aftur saman í sérstakan þoku-
hnött, sem snérist í kring um að-
alhnöttinn. — Þessir smáu hnettir
kólnuöu og þéttust meira og meira
unz þeir urðu að föstum líkömum,
plánetunum, sem svífa í kring um
sólina, þann hluta frumhnattarins,
sama hátt og þær af frumhnettin-
hafa myndast af þeim sjálfum á
sama hátt og þær af frumhnettin-
um, sólunni.
Ýmsar efasemdir og mótbárur
hafa menn haft fram að færa
gegn þessari kenningu, t. d. ganga
tungl sumra pláneta í kring um
þær í öfuga átt viö göngu þeirra
sjálfra i kring um sólina.
Loftsteina-kenmngin telur jörð-
ina hafa myndast af loftsteinum,
sem hafi mæzt i geimnum og runn-
ið saman, enda er jöröin alt af að
stækka á þenna þátt, þótt hægt
fari: loftsteinar falla all-títt á
jöröina og auka fyrirferð hennar.
—í stjörnuþokunum þykjast menn
sjá fyrirbrigði sem bendi í þessa
átt; en engar hringmyndanir. En
stjörnuþokurnar eru samsafn af
loftsteinum, eöa ótölulegum grúa
smálíkama, sem flestir eru úr föstu
efni.
Upphaf lífsins.
Hvorri kenningunni, um upp-
runa jarðarinnar, sem fylgt er, þá
viröist það óhugsandi, að nokkuð
kvikt hafi getað hafst við á henni
frá fyrstu tímum: Er hún vaú
svo heit, að öll þau efni, sem nú eru
í henni, héldust í uppgufun. En
öll þau frumefni, sem nú eru, hafa
alt af verið í henni. Menn geta
ekki hugsaö sér neina myndun
nýrra efna, að eins breytingar á
samsetningrmi svokallaðra frum-
efna. — Eða er hún var að eins
samsafn nokkurra tiltölulega lít-
illa loftsteina, sem ekki gátu veitt
neinu lífi nauðsynlegustu lifsskil-
yröi, hvorki andrúmsloft né vatn.
En hvernig varð þá lífið til?
Aöallega hafa menn skifst i tvo
flokka í skoðunum sínum á því.
Heldur annar flokkurinn því fram,
að yfirnáttúrlegur kraftur (guð)
hafi skapað lífið. Hinn, að lífið
hafi skapast af sjálfu sér.
Af guðfræðingum og trúuðum
mönrtum munu þeir vera rniklu
fleiri, sem enn halda fram kenn-
ingunni um sköpun mannsins og
allra dýra í þeirri mynd, sem þau
nú eru í, heldur en þeir, sem halda
fram sköpun jarðarinnar á sex
dögum—bókstaflega. En þeir, sem
sjálfsköpunar-kenningunni fylgja,
halda því fram, að upphaflega
hafi að visu að eins veriö til
dauð efni, en af þeim hafi mynd-
ast lifandi efni, og á þanri hátt hafi
allir lifandi „hlutir“ orðið til, en
breyzt og þroskast kynslóö eftir
kynslóð um þúsundir ára, unz þeir
náöu því þroskaskeiöi, sem þeir
eru nú á.
En á síðustu tímum hallast fleiri
og fleiri aö því, að lifandi eða líf-
rænu (organisku) efnin hafi, eins
og þau dauðu (óorganisku) alt af
verið .til. Þau hafi ekki verið til,
eðá haldist við á jörðinni lengi
frameftir, en ótölulegur grúi. lif-
andi agna hafi hafst við í geimn-
um.
Þessi skoöun er fram komin viö
athugun á lífinu á lægsta stigi þess.
Allir kannast viö sóttkveikjurnar
og vita, að þær eru svo litlar, aö
þær sjást ekki, sumar þeirra ekki
í sterkustu sjónaukum; svo litlar
eru þær sumar, að þær ná ekki
x,6 tíuþúsundasta úr millimeter,
sem er þaö minsta sem séö verður
í sterkustu sjónaukum. En þeirra
hefir orðið vart af sjúkdómunum
sem þær valda.
Þessar lifandi agnir geta bor-
ist í loftstraumum svo hátt upp,
eöa langt frá jöröinni, að þyngdin,
eða aðdráttarafl jarðarinnar, verki
ekki á þær; og lengra út í geim-
inn geta þær komist á þann hátt, að
efni, sem svífur í geimnum, dreg-
ur þær til sín. Siðan geta þær orö-
ið fyrir öörum hnöttum á braut
þeirra, og á þann hátt borist af
einum hnetti yfir á annan; og kuld-
inn, sem er afskaplegur í geimn-
um, drepur þær ekki. Gerlar þola
vel sterkasta kulda, sem hægt er
að framleiða, og það er sennilegt
aö kuldinn í geimnum verki þannig
á þá„ að þeir geti þar haldið frjó-
krafti sínum um þúsundir ára, og
ef þeir svo falla í frjósaman jarð-
veg á einhverjum öðrum hnetti,
geti þeir tímgast þar og þroskast
kynslóð eftir kynslóö.
Á þennan hátt er taliö liklegt
að lífið, sem alt af hefur verið til,
hafi fluzt frá einum hnetti til ann-
ars og úr einu sólkerfi í annað. En
alt lifandi hefir alstaðar orðið til af
örsmáum frjóögnum, sem hafa
þroskast kynslóð eftir kynslóð, ef
til vill í miljónir ára, unz það hefir
náð því þroskastigi, sem það er nú
á og hefir veriö í þúsundir ára. En
af þessari kenningu leiöir, aö fleiri
hnettir en jörðin eru að öllum lík-
indum bygðir af líkum lifandi ver-
um.
Alt, sem lifir, á öllum hnöttum,
á þá að vera komið af þessum
örsmáu, lifandi frumögnum, sem
svífa í geimnum. Þær eru allar
skildar, allar myndaðar af kolefni,
súrefni, vatnsefni og köfnunarefni.
En agnirnar geta verið ólikar í
samsetningu efnanna og haft ýmsa
mismunandi eiginleika. Og ólíkar
lifandi verur eru komnar af ólík-
um frumögnum. Sérhver hinna
ýmsu flokka dýra og jurtaríkisins
ætti að vera kominn af sérstakri
tegund frumagna. Þessi kenning,
að lífræn efni hafi alt af verið til,
er kölluð Panspermi. Upphafs-
maður hennar var þýskur læknir,
að nafni Richter. Hún kom fyrst
fram 1865. Árið 1906 tók hinn
frægi sænski vísindamaður, Svante
Arrhenius hana að sér, en í ýmsum
atriðum frábrugöna kenningu
Richters, og hefir hann unnið
henni mest fylgi.
Henry George.
Af umbótamönnum nýrri tíma
eru fáir nafnlcendari en Henry Ge-
orge. Víða um lönd er allmikill
fiokkur manna, sem kendur er viö
hann, og hefir það i stefnuskrá
sinni að koma í framkvæmd kenn-
ingum hans um umbætur á þjóð-
félagsskipuninni með því að setjá
eitt skattgjald í stað allra annara
skatta og láta það hvíla á verði
landeigna (jarða og lóöa). Með
því aö hér á landi er einnig farið
að bóla á þessari stefnu, er ekki
úr vegi að minnast litið eitt á hana
og höfund hennar.
Henry George var Ameríkumað-
ur, og eins og fleiri landar hans
var hann ekki viö eina fjöl feldur.
Hann var fæddur í Fíladelfíu 2.
sept. 1839. Hann var fyrst búðar-
drengur, en fór svo í siglingar og
sigldi um viða veröld. Síðan gerð-
ist hann prentari, en fór svo til
Kaliforníu að grafa gull. Það mis-
hepnaðist og gerðist hann þvi setj-
ari í blaðaprentsmiðjum í San
Francisco. Síðan fór hann að fást
viö blaðamensku og stofnaöi sjálf-
ur blað skömmu eftir 1870. Árið
1879, þegar George var fertugui,
gaf hann út í San Francisco rit
það, sem gerði nafn hans frægt.
Það nefndist: „Progress and Po-
verty“ (Framfarir og fátækt). Ár-
ið eftir komu út af því tvær út-
gáfur í New-York og fjögur næstu
árin 10 útgáfur í London. Auk þess
var það þýtt á fjölda tungumála,
þar á meðal kínversku og jap-
önsku. Áriö 1883 ferðaðist Henry
George til Englands, hélt fyrir-
lestra í helztu borgunum þar og
vann þar fjölda af fylgismönnum.
í Ameríku háfði hann einnig feng-
ið mikið fylgi, einkum í New-
York, og árið 1886 var hann af
verkamannaflokknum tilnefndur
borgarstjóraefni í New-York. Hann
náöi ekki kosningu, en fékk samt
68 þús. atkvæði, enda var hann
studdur af alefli af jafnaðarmönn-
um. En árið eftir, þegar hann var
tilnefndur af verkamannaflokknum
til fylkisstjórakosningar, lýsti hann
því yfir, aö hann væri andstæður
jafnaðarmannastefnunni, og unnu
því jafnaðarmenn á móti kosningu
hans og fékk hann tiltölulega fá
atkvæði. Síðan studdi hann flokk
„demókrata" í von um að vinna
hann á sitt mál og 1897 var hann
enn tilnefndur til borgarstjóra-
kosningar í New-York, en hann dó
meðan á kosningabaráttunni stóð,
29. okt. 1897.
Auk rits þess, sem nefnt hefur
verið, skrifaði H. George fjölda
af öðrum ritum, sem fengið hafa
mikla útbreiðslu, og sjálfur út-
breiddi hann kenningu sína í fyrir-
lestrum í Bandaríkjunum, Kanada,
Englandi, Skotlandi og Ástralíu.
Hið mikla fylgi, sem hann
liefir fengið, á hann ekki rninst
þvi aö þakka, að hann hef-
ir kunnað aö færa kenningu
sina í léttan búning og að
framsetning hans er svo ísmeygi-
leg, aö lesendunum finst fundin
vera eina rétta lausnin á öllum
vandræðagátum þjóðfélagsskipun-
arinnar, eina allsherjar lyfiö við
öllum meinum þjóðfélagsins.
í riti sínu „Framfarir og fátækt“
tekur Henry George sér fyrir
hendur að rannsaka af hverju það
stafi, að jafnframt því sem auð-
urinn vex og framfarir aukast í
iðnaði og framleiðslu, verður fá-
tæktin æ meiri og átakanlegri, og
hann kemst að þeírri niðursjöðu,
að það stafi af þvi að allar fram-
farir í framleiðslunni miði að því
að hækka jaröarverðið og þar af
leiðandi leiguna fyrir notkun henn-
ar, svo að mest allur ágóðinn af