Vísir - 30.04.1936, Blaðsíða 2

VISIR
Indriði Einarsson
85 ára.
--o-
I.
IVÍörgum mönnum mun fara
svo, er þeir líta yfir liðna æfi,
að þeim finst eins og þeir sjái
einstaka atburði úr lífi sínu i
björtu ljósi endurminninganna.
Orð og athafnir gnæfa upp úr
djúpi liðins tíma eins og fjalls-
tindar, þvi að „liið mikla geym-
ir minningin, en mylsnan og
smælkið fer“. Flest hverfur í
límans djúp'og verður eins og
óljósir skuggar, er bregða stöku
sinnum fyrir. En þjóðin metur
að lokum livern einstakling eft-
ir því, cr hann lætur eftir sig,
af þeim arfi, er hann skilar
framtíðinni. Indriði Einarsson
á án efa margar fagrar og ljúf-
ar endurminningar eflir langt
og athafnasamt líf og liann nýt-
ur nú þeirrar ánægju, að vera
umkringdur af fjölmennum
hópi barna og barnabarná, ætt-
ingja og vina og auk þess að
sjá slærstu hugsjón sína, stofn-
un þjóðleikhúss á íslandi, vera
að rætast. Framtíðin mun aðal-
lega minnast leikritaskáldsins
Indriða Einarssonar, er í þraut-
seigri baráttu kom í fram-
kvæmd stærstu liugsjón lífs
síns. Er tímar líða, munu við og
við verða sýnd á þjóðleikhúsinu
leikrit Indriða Einarssonar,
ýmist til þess að sýna islenska
leikritagerð í byrjun 20. aldar
eða til þess að minnast braut-
ryðjandans, er vakti, meðan
aðrir sváfu, og kunni að meta
það gildi, er þjóðleikhús á fyrir
vaxandi þroska og menningu
íslensku þjóðarinnar.
II.
Indriði Einarsson hefir safn-
að að sér hirðfólki, er mun
koma fram á sjónarsviðið löngu
eftir að liann hefir kvatt þenna
heim og glögg augu munu sjá,
að ýmsir þessara hirðmanna
bera einkenni höfundarins, er
skóp þá. Hann lætur Áslaugu
álfkonu segja í Nýársnóttinni:
Ég er komin hulduheimum frá,
stríð að hefja móti fornum
fylgjum,
sem ríkja i lund og láði. Eg vil
gera,
að bráðum verði meira Ijós í
landi,
að góðar vættir gefi hverjum
sigur,
sem þorir þeim að treysta.
Ei má leggja
árarnar í bát, þótt blási á móti.
\
Eg hygg, að Indriði Einars-
son hafi verið trúr þessum orð-
um, er liann lætur Áslaugu
álfkonu segja. Rómantískur
blær hvílir yfir mörgum per-
sónunum i leikritum Indriða,
enda er hann barn þessarar
stefnu, og má segja, að „Skipið
sekkur“ eilt sé ort i anda raun-
sæisstefnunnar. Hann undi sér
ekki lengi í þeim félagsskap og
hvarf aftur til síns uppruna,
sinnar eðliskendar, er hann
samdi „Dansinn í Hruna“.
Hann ann tunglsljósi og víra-
virki og skrautlegum sýning-
um og að láta liugann lieillast
af draumórum og hugmynda-
flugi, en metur litils að lýsa
jarðneskri eymd og böli
mannanna. Hann kann því best
við sig í hópi meistaranna Sop-
lioklesar, Shakespeares og
Schillers og hann er í essinu
sinu, er hann lætur Lárenz í
„Dansinum í Hruna“ segja við
Fríði:
Á sliku kvöldi brosa leiti og
lögur.
Stórelfan skín sem streymi
silfurflaumur.
Kvöldsvalinn bærir naumast
f lauf í lundi.
Á sliku kvöldi Sörli og Þórdis
gengu
um Þverártún og töluðu þar
j hljótt
um þrá og ást, hvort ekki ,
mætti sigra
riks föður óvild.
Eg hygg, að Indriði Einars-
son hefði aldrei barist fyrir
hugsjón sinni um stofnun þjóð-
leikhússins, ef hann hefði ekki
verið rómantískt skáld. Honum
var það í upphafi ljóst, að „dísir
allar deyja, ef liarpan þagnar“
og að þjóðleikhús yrði besti
skóli þjóðarinnar til sjálfsupp-
eldis. Leiksýningar þess eigi að
verða eins og spegilmynd af lífi
þjóðarinnar á hverjum tíma, af
baráttu lienngr, kostum og göll-
um. Þar á íslensk tunga að
hljóma fegurst og þar á naprast
háð að refsa glópum þjóðfélags-
ins; þar eigi gleðiómar að lyfta
þjóðinni á hátíðlegum augna-
blikum, en lýsingar mannlegs
lífs að liræra hvert lijarta til
innsta grunns, til dýpri skiln-
ings á sjálfum sér og mannlegu
lífi. Stórskáldin sjá oft orðna
og óorðna hluti i myndum. Ind-
riði hefir eitt sinn sagt, að þjóð-
leikliús og háskóli ætli að verða
hæstu turnarnir, er gnæfðu upp
úr í íslensku þjóðlífi. Hann hef-
ir séð hugsjón sína um þjóð-
leikhús rætast, því að þó að
leikhúsið sé ei fullbúið, er því
Rannsóka símanjósnanna
verdup kvedin niður m@ð
meipi liluía valdi stjómaF-
flokkanna á Alþingi.
Umræður um þingsályktun-
artillögu sjálfstæðismanna, um
rannsókn á símanjósnunum,
fóru fram á Alþingi í gær. Til-
lagan var, eins og kunnugt er,
þess efnis, að skipuð skyldi 5
manna nefnd, til að rannsaka
að hve miklu leyti og í itverju
augnamiði símaleynd hefði ver-
ið rofin, og að hverra tilhlutun.
Til þess var ætlast, eins og
orðalag tillögunnar ber með
sér, að rannsókn þessi næði
ekki aðeins til þeirra sima-
njósna, sem kunnugt er um, að
framdar liafa verið og opinber
játning liggur fyrir um. Eins og
lcunnugt er, varð það uppvíst
undir umræðunum á þingi, að
ríkisstjórnin ætlaði að halda
leyndu, að slíkar njósnir hefði
verið framdar í sambandi við
bifreiðaverkfallið í vetur. Það
er því ekkert líklegra, en að
slíkum njósnum hafi verið beitt
oftar en játað hefir verið, und-
ir ýmiskonar yfirskini og jafn-
vel í pólitískum tilgangi. Var
þannig fullkomin ástæða til að
láta þessa rannsókn fara fram,
svo að gengið yrði úr skugga
um það, hve víðtæk þessi njósn-
arstarfsemi stjórnarvaldanna
kynni að hafa verið.
Málsvarar ríkistjórnarinnar
héldu þvi nú fram, að með því
að fyrirskipa slíka rannsókn,
væri seilst inn á verksvið dóms-
valdsins. Og komst Stefán Jóh.
Stefánsson að þeirri niðurstöðu,
að þingið mundi með því bein-
línis brjóta i bág við stjórnar-
skrána, sem „hefði ákveðin
fyrirmæli um það, hvaða að-
ili ætti að skera úr um það,
hvort dómur væri réttur“.
„Nefnd sú, sem gert er ráð fyr-
ir að skipa, getur ekki dæmt
í því máli“, sagði hann. Sömu
vafningana var forsætisráð-
lierrann að burðast með, þó að
hann orðaði það ekki eins ljóst,
og var öll sú þvæla hin furðu-
legasta.
I þingsályktunartillögunni
var ekki vikið að því einu orði,
að nefndin ætti á nokkurn hátt
að „dæma“ í þessu máli. Henni
var aðeins ætlað að upplýsa,
hvað gert hefði verið, í hverju
augnamiði og að hverra tilhlut-
un. Og ef ekkert þarf að fela í
því sambandi, þá var heldur
ekkert að óttast, fyrir stjórnar-
völdin, þó að þessi rannsókn
færi fram.
Forsætisráðherrann talaði
um það, sem hina furðulegustu
óbæfu, að gert skyldi vera ráð
fvrir því, að ríkisstjórnin liefði
nokkur afskifti af gerðum lög-
reglunnar í slíkum málum, og
bauðst óspart til að höfða mál
gegn hverjum þeim, sem dirfð-
ist að væna sig um það „utan
þinghelginnar“ að liann hefði
beitt áhrifum sínum á lögreglu-
stjóra, til þess að liann fyrir-
skipaði að rjúfa leynd símans í
hvaða augnamiði sem væri. En
svo langt komið, að það mun
bráðlega inna hið göfuga hlut-
verlc sitt og starfa á ókomnum
öldum. En vér vinir skáldsins
flytjum honum þá ósk á þess-
um afmælisdegi, að honum
hlotnist einnig sú gæfa, áður en
hann kveður og fer, að vera við-
staddur fyrslu sýningu í hinni
veglegu höll.
A. J.
það liggur nú ekki aðeins grun-
ur á því, að ráðherrann liafi
gert þetta, heldur jafnvel einn-
ig á því, að liann liafi sjálfur,
alveg á eigin spýtur, látið fram-
kvæma njósnir í sambandi við
simann í pólitískum tilgangi.
Hinsvegar er það alkunnugt, að
samstarf milli rikisstjórna og
rannsóknarlögreglu á sér stað í
öllum löndum, og er í alla staði
réttmætt og sjálfsagt, ef því er
ekki misbeitt. Og að sjálfsögðu
eru ríkisstjórnir i ölluya lönd-
um líka krafðar ábyrgðar á mis-
fellum, sem kunna að verða á
starfsemi rannsóknarlögregl-
unnar.
Ráðlierrarnir hafa nú alger-
lega neitað því, að þeim komi
það á nokkurn liátt við, hvern-
ig lögregluvaldinu er beitt. Þeir
rugla þannig alveg saman lög-
regluvaldi og dómsvaldi. Um
dóma er það rétt, að þeim
verður ekki hrundið eða breytt,
nema af æðra dómi. Ríkisstjórn
eða þing getur ekki og á ekki
að hafa nein áhrif á það. En alt
öðru máli er að gegna um starf-
semi rannsóknarlögreglunnar.
Það er i alla staði réttmætt, að
bæði þing og stjórn hafi af-
skifti af henni, ef um noklcurar
misfellur er að ræða.
Það er þannig augljóst, að öll
vörn ríkisstjórnarinnar og tals-
manna liennar í þessu máli, er
út í liött. Enda var í rauninni
frá henni fallið í aðalatriðum,
þegar að því kom að rökstyðja
þá ákvörðun stjórnarflokkanna,
að kæfa málið.
Þegar langt var komið um-
ræðunum, skýrði forseti frá því,
að sér liefði borist tilaga til rök-
studdrar dagskrár, um að víkja
þingsályktunartillögunni frá at-
kvæðagreiðslu. Yar þess í fyrstu
ekki getið, bver væri flutnings-
maður þeirrar dagskrártillögu,
og skildist mönnum helzt, að
forsetinn hefði rekist á hana af
tilviljun á borðinu fyrir framan
sig! — En að lokum gekst Stef.
Jóh. Stefánsson við faðerninu
að tillögunni, og er hún á þessa
leið:
„Þar sem upp liefir komist,
með rannsókn á loftskeytum,
stórfeld njósnarstarfsemi fyrir
erlenda og innlenda landhelgis-
hrjóta, liættuleg fyrir land og
lýð, sem ekki virðist hafa verið
hægt að sanna án slíkra skoö-
ana, og þannig er rcynsla feng-
in fyrir því, að fylsta nauðsyn
gelur verið til að rjúfa leynd
símans, þegar hann er notaður
til hættulegra eða víðtælcra lög-
brota, og með því að upplýst er,
að síðan núv. ríkisstjórn kom
til valda, hafi ekki verið rofin
lejmd símasamtala, nema að
undangengnum dómsúrskurði,
og þá í því skyni einu, að fá
upplýsingar um alvarleg lög-
brot, sem rökstuddur grunur
var á, að framinn væri eða
fremja ætti, og þar sem hér er
um að ræða valdsvið og athafn-
ir dómsvaldsins í landinu, sem
er óháð framkvæmdavaklinu,
þá telur deildin till. á þskj. 447
ástæðulausa og óréttmæta og
tekur fyrir næsta mál á dag-
skrá.
Tilaga þessi er nú öll hin
furðulegasta, og eigi að síður
samboðin allri framkomu
stjórnarflokkanna í þessu
hneykslismáli, því að hún er
samfelkl og óslitin keðja af ó-
sannindum:
Það hefir ekkert verið gert
Nopdmenn veita S0900Ö kp»
til þess ad stofna tvö
viðskifíafalltpúaembætti.
Osló, 29. apríl.
Utanríkismálanefnd Stór-
þingsins befir fallist á tillögur
ríkisstjórnarinnar um að veita
80.000 kr. til þess að stofna tvö
viðskiftafulltrúaembætti er-
lendis. Ráðgert er, að annar við-
Ekkert hik!
Eg hefi lesið flest það, sem
blöðin liafa birt um síma-
njósnirnar. Og mér liefir ekki
litist á blikuna. Það er játað, að
ldustað hafi verið á símtöl
manna hér í Reykjavík. En
menn fá ekkert um það að vita,
hjá hverjum hlustað hefir verið.
Því er haldið leyndu. Það getur
liafa verið eg, það getur hafa
verið þú. Enginn getur verið
viss um, að hjá lionum hafi
ekki verið lilustað. Njósnar-
starfsemi þessi kann að hafa
verið rekin lengi, þó að það sé
ekki játað enn eða sannað.
Eg fer ekki dult með þá skoð-
un mína, að eg treysti ekki nú-
verandi valdhöfum til réttlætis-
verka. Eg treysti ekki lieldur
loforðum þeirra um það, að
ekki skuli verða hlustað fram-
vegis.
Mér finst liggja í augum uppi,
að ekki megi svo búið sjatna.
Þá yrði bara gengið á lagið.
Póst- og simamálastjóri liafði
orð á því, þegar svívirðingin
komst í hámæli, að hann mundi
fús til þess, að gerast verndari
simanotanda! Það var nokkuð
híræfið, fanst mér, eftir atvik-
um og ástæðum, að leyfa sér
að bjóða upp á slíkt. Eg geri
ekki heldur ráð fyrir, að nokk-
ur maður i þessum bæ hafi tek-
ið það boð alvarlega. Vitanlega
. ekki hægt að bera nokkurt
traust til mannsins framar — í
þessum málum, hvað sem öðru
liður. 1
kunnugt um það, að upp hafi
komist stórfeld njósnarstarf-
semi fyrir innlenda landhelgis-
hrjóta i sambandi við rannsókn
loftskeyta. Það er ekki „upp-
lýst“, að „leynd símtala“ hafi
ekki verið rofin, í tíð núverandi
ríkisst j órnar, án dómsúrskurðar,
né heldur að það hafi ekki ver-
ið gert i öðru skyni en að fá
upplýsingar um lögbrot, og það
er rangt, að seilst sé inn á vald-
svið „dómsvaldsins“ með slíkri
rannsókn, sem þingsályktunar-
tilagan mælti fyrir um. En auk
þess virðist það óbeinlínis játað
í dagskrártillögunni, að rofin
hafi verið önnur símaleynd en
leynd símasamtala og það án
dómsúrskurðar. Því að í till. er
svo að orði komist, að nauðsyn-
legt geli verið að rjúfa síma-
leynd (allskonar) en talið upp-
Iýst aðeins, að „leynd símasam-
tala“ hafi elcki verið rofin nema
að undangengnum dómsúr-
skurði.
Þannig eru í rauninni leidd
fullkomin rök að því, í dag-
skrártillögunni, að rannsókn sú,
sem farið er fram á að fyrir-
skipa með þingsályktunartil-
lögunni, sé réttmæt og nauð-
synleg, alveg þveröfugt við |)á
niðurstöðu, sem komist er að!
Tillaga þessi var ekki borin
undir atkvæði í gær. En það er
fyrirfram vitað, að hún verður
samþykt með atkvæðamagni
st j órnarf lokkanna.
skiftafulltrúinn vinni að aukn-
um viðskiftum við Palestina og
fleiri lönd austur þar, en liinn
á að starfa í Norður-, Mið- og
Suður-Ameríku. ,
(NRP. - FB.).
Þessar símahlustanir eru eitt
með því alvarlegasta og versta,
sem uppvíst liefir orðið um liér
á landi í háa tíð. —
Mér er leigt símasamband
gegn að minsta kosti 100 króna
þóknun á ári. Mér er leigt það
með þvi sjálfsagða skilyrði, að
eg hafi það útaf fyrir mig og
þannig, að eg geti verið örugg-
ur um, að ekki sé legið á hleri
og skrifað upp alt sem eg segi
í símann. Þetta öryggi er nú að
engu orðið. Símastjórnin hefir
rofið samninginn. Eg get átt
það á liættu, eins og hver annar
simaleigjandi, að á símtöl mín
sé lilustað. Þetta eru svilc af
slæmri tegund. — Þetta eru
svik, sem enginn símnotandi
ætti að þola.
Hleranirnar eru verri en hús-
rannsókn. Lögreglan ræðst ekki
inn í híbýli manna án alls til-
efnis. Það hefir að minsta kosti
ekki Verið gert fram að þessu,
en vera má að slíkt sé nú í
vændum. Og húsrannsókn er
ekki gerð, án þess að eg eða
heimafólk mitt viti um það —
að minsta kosti eftir á. Þar
er elcki svikist að manni á þann
liátt, að aldrei verði uppvist. Og
húsrannsókn er varla fram-
kvæmd á sama heimilinu dag
eftir dag. Hins vegar er ekki ó-
hugsandi, að lilerað sé dag eftir
dag á livert einasta orð, sem eg
segi i sima — og hlerað án þess
eg hafi hugmynd um. Hlerun í
síma er því i rauninni miklu
svívirðilegri, en ástæðulaus liús-
rannsókn hjá lieiðarlegum
manni. — f
Síminn er merkilegt nienn-
ingartæki og menn munu telja
sig eiga örðugt með án hans að
vera. En fáist ekki örugg trygg-
ing fyrir þvi, að ekki sé lilerað
á viðtöl manna, jjá neyðast
símnotendur til þess að afsala
sér hinu þægilega og dýra
menningartæki. — Þeir munu
ekki borga stórfé árlega fyrir
símasambandy sem þeir geta
ekki fengið að liafa í friði og út
af fyrir sig.
En hvar fæst öryggið? Þann-
ig spyrja menn. Fæst það með
loforoum sökudólga um hót og
betrun? -— Nei. Það fæst ekki
með neinu öðru móti en því, að
þeir sem valdir eru að lineyksl-
inu, hafi eldci aðstöðu til þess
framvegis, að lialda áfrarn liinni
þokkalegu iðju sinni. — Þar og
livergi annars staðar er hin full-
komna trygging, sem símaleigj-
endur eiga heimtingu á, að þeim
sé í té látin.
Þetta verða menn að gera sér
Ijóst. í þessu máli og öðrum
slíkum dugar enginn afsláttur,
engin hálfvelgja, ekkert hik.
b.
Osló, 29. apri'I.
Svalbarðaleiðangur
Norðmanna.
25 menn taka þátt i Sval-
barðaleiðangrinum í sumar.
Yfirmaður leiðangursins verður
Hoel docent. Selveiðiskip frá
Álasundi eða Tromsö verður
leigt til þess að flylja leiðangur-
inn. Ráðgert er að leggja af
stað seinustu vikuna í júnímán-
uði.
(NRP. - FB.).