Vísir - 16.07.1943, Blaðsíða 3

VISIR
Wendell V. Willkie.
Að tjaldabaki hjá 8. hern-
um við E1 Alamein.
Diun heiiiinr
1. útdráttur.
Þann 26. ágúst síðastliðinn lagði Wendell L. Willkie af stað loft-
leiðis frá New York, „til þess að kynna mér eftir mætti heiminn
og styrjöldjLna, vígstöðvarnar, farvígismenn heimsins og þjpðir
hans.“ Fjörutíu og níu dögum síðar var hann kominn heim úr
hnattflugi sínu.
Hann ferðaðist 50.000 km., var samtals aðeins 160 stundir á flugi
og það, sem hafði einna mest áhrif á hann var ekki fjarlægðin
milli þjóðanna, heldur nálægð þeirra.
„Eg hefi reynt“, segir hann, „að skrifa eins æsingalaust og mér
er unnt um nokkuð af því, sem eg sá og — e. t. v. ekki eins æsinga-
laust — þær ályktanir, sem eg dreg af því.“ Bók Willkies, sem
hann nefnir „One World“, hefir þegar verið seld í um milljón ein-
tökum í Bandaríkjunum einum. Hún er nú að koma út í Bretlandil
Það eru ekki tii neinir fjar-
lægir staðir á jörðiniii framar.
.... Framvegis verður hugsun
okkar að miðast við allan hnött-
inn.
★
Þegar við vorum á leið til
Kairo í lok ágúst fengum við
slæmar fregnir. í Kano í Nigeriu
voru menn að hollaleggja um
það, hversu marga daga
Rommel mundi verða þær fáu
mílur, sem voru milli fram-
sveita hans og Alexandríu. Þeg-
ar við komum til Kartoum
fengum við fregnir af því, að
fólk væri farið að flýja frá
Kairo og eg minntist orða
Roosevelts um það, að Þjóð-
ver jar yrði éf til vill búnir að ná
Kairo áður en eg kæmist þang-
að. Okkur var sagt, að fallhlífa-
hersveitir hefði verið látnar
svifa til jarðar i Nílardalnum til
að skapa glundroða meðal verj-
endanna, og að 8. herinn væri að
búa sig undir að fara úr land-
inu.
Eg vildi auðvitað sannfærast
um sannleiksgildi þessara frétta,
en það er hvergi erfiðara en í
Kairo. Ótal flugufregnir voru á
kreiki og ritskoðunin var svo
ströng að blaðamenn lögðu ekki
trúnað á tilkynningarnar frá
vígstöðvunum. Eg varð því
harla feginn, þegar Mont-
gomery hershöfðingi bauð mér
að heimsækja sig i aðalbæki-
stöðvar sínar vestur við E1 Ala-
mein.
★
Montgomery fór strax að
í lierbúðum sínum, sem voru
faldar meðal sandhólanna norð-
ur undir Miðjarðarhafinu.
Hann bjó þar i nokkurum
íhengisvögnum, sem bílar
drógu. Það er að segja, hann hjó
þarna, ef hann var ekki á víg-
stöðvunum, og það var- sjald-
gæft áð hann væri þar ekki
méðal manna sinna.
Hann var svo sjaldan i Káiro,
að hann þeldcti ekki einu sinni
Maxwéll Andrews hershöfðingja
Bandaríkjamanna, þótt hann
væri búinn að vera i Egiptalandi
í nokkrar vikur. Eg varð að
kynna þá og þegar eg nefndi
nafn Andrews spurði Mont-
gomery, hver hann væri.
Montgomerry fór strax að
að segja okkur frá síðasta þætti
orustunnar, sem loks hafði
stöðvað Rommel og var nú
senn á enda. Þá höfðu engar
verulegar fregnir borizt af
henni til Kairo og hlaðamönn-
um hafði ekkert verið tilkynnt
um hana. Montgomery taldi sér
mikinn sigur, enda þótt her-
sveitir hans hefði ekki sótt neitt
verulega fram.
Þessi orusta hafði verið afl-
raun og ef Bretar hefði tapað,
þá hefði Rommel verið í Kairo
innan fárra daga.
I fyrstu átti eg bágt með að
skilja, liversvegna hershöfðing-
inn var alltaf að stagast á þessu:
„Egiptalandi hefir verið bjarg-
aðí‘. Fjandmennirnir voru þó
langt inni í landinu og höfðu
ekki hörfað undan. Eg minntist
þess, hve menn í Kairó voru
vantrúaðir á tilkynningar Breta
vegna fyrri bjartsýni þeirra. En
þegar eg fór aftur út úr íhengis-
vagninum, sem Montgomery
liafði fjTÍr kortaherbergi, þá
hafði eg kynnzt eyðimerkur-
hernaði öllu betur og var orðinn
sannfærður um að rósemi og
öryggi hins brezka hershöfð-
ingja stafaði af því, að hann
vissi, að hættan væri úr sög-
unni fyrir Egiptaland.
★
Það var auðheyft á Mont-
gomery, að hann taldi það aðal-
orsök ófara bandamanna, að
samvinna hefði ékki verið nægi-
lega mikil milli skriðdreka, stór-
skotaliðs og flugsveita. Kvaðst
hann láta flugforingja sinn búa
hjá sér og 8. herinn hefði getað
stöðvað Rommel, af þvi að þessi
þrefalda samvinna hefði verið
komin i gott horf.
Hann taldi, að Rommel hefði
misst um 140 skx-iðdreka, en
Bretar aðeinS 37, og hann spáði
þvi, að hann mundi ná sömu
yfii'burðum 1 lofti, sem liann
hefði liaft á landi.
Þá um kveldið snæddi eg með
öllum æðstu hershöfðingjum
hándamanna i löndunum við
austanvert Miðjarðarhaf. Tedd-
er flugmai'skálkur er mjög al-
úðlegur maður og þeir, sem
kynnast lionum fá ósjálfrátt á-
lit á honum. Hann hafði alltaf
vatnshti sína með sér hvert sem
liann fór. Hann var flughetja og
liugsandi maður.
Þeir Tedder og Brereton, yfir-
maður ameríska flugliðsins,
töluðu um kveldið unx sóknina
sem framundan væri í Afriku
og það sem fram hefir komið
siðan lxefir að öllu leyti staðið
heim við skoðanir þeirra. Þeir
voru báðir sannfærðir urn það,
að hægt væri að opna Miðjarð-
arliafið aftur fyrir skipum
bandamanna, en þeir voru sam-
mála um það, að fyrst yrði að
reka Rommel vestur fyrir Cyr-
enaica-skaga. Þeir töluðu líka
um loftsókn gegn Ítalíu í stórum
stíl, ef bandamenn næði Beng-
hazi-héraði.
Við töluðum um allt milli
himins og jarðar. Montgomeiy
vildi helzt ekki tala um annað
en vígstöðvarnar. Hann hlýddi
ineð athygli á það, sem aðrir
höfðu að segja, en svo snéri
liann alltaf samtalinu að eyði-
mörkinni.
• *
Hann fylgdi mér til svefn-
staðar míns og settist á tröpp-
urnar þar og fór að rabba um
æskuár sín, fyrstu ár sin í hern-
um og loks um það, hvernig
hann væri alltaf að hvetja menn
sína til að hugsa um sókn en
ekki vörn.
„Eg segi yður það, Willkie,“
sagði hann. „Það er eina leiðin
til að sigi-a Þjóðverja. Við meg-
uin aldrei láta þá í friði. Þeir
eru góðir hermenn. Þeir eru það
að atvinnu.“
Þegar eg spurði hann um
Rommel sagði hann: „Hann er
þaulæfður og reyndur hermað-
ur. En hann hefir einn veikleika.
Hann notar sömu brögðin aftur
og aftur. A því ætla eg að skella
lionum“.
Hann stóð á fætur og hauð
mér góða nótt. „Eg les alltaf dá-
lítið áður en eg fer að sofa,“
sagði liann svo dálítið dapur-
lega. Hann liafði nokkrar bæk-
ur nxeð sér, hann hafði i raun-
inni allt, sem hann átti, með sér
i íhengisvagninum sínum. Því
að vöruhús í Dover, þar sem
hann geyrndi húsgögn sín og
annað, eyðilagðist í loftárás.
Næsta dag ókunx við unx víg-
völlinn. Um allt voru brunnir
þýzkir skriðdi-ekar. Við klifruð-
um upp í þá og tókum út úr
þeim allskonar vistir, sem voru
af brezkum uppruna, því að
þeir liöfðu náð þessu hei’fangi í
Tobi’uk. „Þér sjáið það, Willkie,
að þessir djöflar hafa lifað á
okkur. En þeir skulu ekki gera
það aftur. Að minnsta kosti
skulu þeir aldrei nota þessa
skriðdreka gegn okkur aftur.“
★
Á leiðinni aftur til bæki-
stöðva Montgomerys dró hann
það saman, sem eg hafði séð og
heyrt. Hann dró ekki dul á það,
að liann taldi aðstöðuna ágæta
og að sigurinn, sem hafði unn-
izt, væi’i nxjög íxxikilvægur.
„Vegna þessa sigurs stend eg
nú betur að vígi hvað snertir
skriðdreka og flugvélar og
vegna þess, að Rommel getur
ekki fengið liðsauka yfir auslan-
vert Miðjai'ðarhafið, af því að
flugvélar mínar eyðileggja fjög-
ur af hvei'jum fimm skipum,
sem í'eyna að komast yfir, er
það nú alveg vist, að eg nxun
gersigra liann. Þessi orusta var
aflraunin, sem allt veltur á.“
Hann hað mig jafnframt að
gera sér greiða. Hann sagði, að
í Egiptalandi væri menn sann-
færðir unx ósigur og hinar
margvislegu ófarir Breta þættu
sönnun þess, að Þjóðverjar
mundu taka Egiptaland. Fyrir
bragðið hefði Bretland orðið
fyrir nxiklum álitshnekki, svo
að það gei'ði leyniþjónustu lians
óliægt um vik.
i Hann hefði stöðvað Rommel,
en hann vildi ekki að hann hæfi
undanhald vestur á bóginn,
fyiT en liann (Montgomery)
hefði fengið 300 Shernxan-skrið-
dreka, sem hefði fyrir
skemnxstu verið settir á land í
Port Said og þeir fengið eld-
skh'nina. Hann áætlaði að þang-
að til mundu líka í mesta lagi
um þrjár vikur.
Hann leit svo á, að ef hann
gæfi út opinbei’a tilkynningu
unx úrslit orustunnar þá mundi
Rommel ef til vill hörfa undan
fyri', en sér kæmi vel. En ef eg
gæfi út óopinbera tilkynningu,
þá mundi Romnxel ekki líta svo
á, að Montgomery lxefði sókn í
liuga og það mundi líka hafa
betri árif til að glæða vonir
manna við austanvert Miðjarð-
arhaf, en ef hann sjálfur gæfi
út tilkynningu um orustuna.
Eg var sannfærður urn það af
því, senx eg liafði séð með eigin
augum, að Montgomex-y gerði
ekki of mikið úr mikilvægi sig-
ui's síns og gerði því bón hans
með glöðu geði.
Hann kallaði þá blaðamenn
til sín og eg sagði þeim úrslit
orustunnar með þeim orðum,
senx við liöfðum komið okkur
saman unx fyrii’fram: „Egipta-
landi er bjai'gað. Rommel er
stöðvaður og grundvöllur lagð-
ur að því, að nazistar verði
hraktir úr Afriku.“
Þetta voru fyrstu góðu fregn-
irnar, sem þessir blaðamenn
höfðu fengið frá Bretunx unx
langa liiíð. Þeir höfðu oft vei'ið
blekktir og voru því varir unx
sig. Þeir gátu vart séð neina
breytingu á víglínunni, Romni-
el var aðeins örfáar rnílur frá
Níl, leiðin til Kairo stutt fyrir
hann, en leið bandamanna til
Tripoli löng og erfið.
Eg sá á svip blaðamannanna,
að jieir voru fullir kurteisra
efasemda. Þeir höfðu vanizt
hershöfðingjum, sem spáðu um
atburði. Þeir höfðu engin kynni
af hershöfðingjum, sem unnu
afx'ek.
*
Ein af minningum mínunx frá
Alexandriu er unx kveldverð,
sem eg snæddi lieima hjá Har-
wood flotaforingja, sem stjórn-
aði orustunni við Graf Spee.
Meðal gesta hans voru 10 menn
úr flotanunx og sendisveit Breta.
Við ræddum stríðið á þann
fjax-læga, ópersónulega hátt,
sem þeir menn ræða það alltaf,
sem heyja það, en síðan snér-
um við okkur að stjórnmálum.
Eg reyndi að fá þessa nxenn, sem
allir voru reyndir í þjónustu
lands síns, til að segja mér skoð-
un sína á framtíðinni og þá sér-
staklega framtíð nýlendumál-
anna og hina sameiginlegu af-
stöðu okkar til þjóðanna í Aust-
urlöndum.
Þeir voru allir eins og Kip-
ling, höfðu ekki einu sinni til
brunns að bera frjálslyndi Ce-
eil Rhodes. Mér var það kunn-
ugt, að Bretar um allan heim
voru að vinna að lausn þessa
nxáls, að margir þeirra voru að
reyna að finna leiðina til að
veita nýlendunum meira sjélfs-
forræði en nú tíðkast. En þessir
menn, sem voru að f ram-
kvæma stefnu þá, sem mörkuð
var í London, höfðu enga hug-
mynd um það, að heimurinn
væi-i að breytast.
Þeim fundust nýlendumálin í
hezta liorfi og mér fannst eng-
unx þeirra hafa komið til hugar,
að einhver breyting gæti átt sér
stað eða lagfæi'ing. Þeir böfðu
flestir lesið unx Atlantshafssátt-
nxálann, en engum þeirra hafði
komið til hugar að hann gæti
konx^ð við hagsmuni þeirra eða
hreytt hugsunarhætti þeirra.
Þetta kveld varð til í huga
mínum sannfæring, senx átti að
verða æ stei’kari eftir því, sem
eg kynntist nxeira mönnum og
nxálefnum í Austurlöndum. Hún
var sú, að glæsilegir sigrar á
vígvöllunum mundu ekki færa
bkkur í'aunverulegan sigur í
þessu stríði, heldur gæti það að-
eins nýir menn og nýjar hug-
sjónir í sambúð okkar við lxinar
austrænu þjóðir. Án þess yrði
friðurinn aðeins vopnahlé.
(Næsti útdráttur úr bók
WiIIkies fjallar um heimsókn
hans til annara landa við
botn Miðjarðarhafs og kynni
hans af þeim „vandamálúm,
sem þola ekki bið“ og hann
leitar Iausnar á).
Hflmiiir
írá tloreDi eykst stQOiiot
Stokkhólmsblaðið „Nya Dag-
ligt Allehanda" hefir birt þá
fregn með fyrirsögn, sem nær
þvert yfir 1. síðuna, að flótta-
mannastraumurinn frá Noregi
til Svíþjóðar fari sífellt vaxandi.
Strax þegar tók að vora fór að
bera mjög á því, að fólk reyndi
að konxast yfir til Svíþjóðar i
miklu stærri liópum en áður og
þegar komið var fi'anx í maí,
var orðinn nær óslitinn straum-
ur flóttanxanna frá Noregi. Þar
við bætist svo, að þeir munu
jafnvel vei-a jafnmargii', sem
komast ekki undan, eru hand-
teknir af landamæravörðum
Þjóðverja, eða komast ekki alla
leið af einhverjum ástæðum. Á
Höfum fyrirliggjandi vatnsþétt og höggþétt
stálnr.
Sendum gegn póstkröfu.
Úrsmíðavinnustofan
Hverfisgötu 64.
Vélaverkstæði til sölu
Vélaverkstæðið Foss á Húsavik er til sölu af sérstök-
um ástæðum. Arðberandi fyrirtæki. Glæsilegt tækifæri
fyrir framtakssama og dugandi menn. Upplýsingar
gefur eigandinn, Arni Jónsson, i síma 5562, næstu daga.
Tilboð sendist til Húsavíkur fyrir mánaðamót. Réttur
áskilinn til að taka hvaða tilboði sem er, eða hafna
öllum.
Tilkynning
frá Hurarafélag:i Reykjavíkur
Samkvæmt fundarsamþykkt dags. 13. þ. m. fellur
úr gildi frá og með deginum 25. þ. m. 7. gr. úr kafla
XII (ýmislegt) í gildandi verðskrá félagsins, en í stað
hennar kemur 8. gr. úr kafla XII (ýmislegt) úr prent-
aðri verðskrá félagsins frá árinu 1942, sem f jallar um
handlöngun. — Að öðru leyti helzt verðskráin óhreytt
þar til öðruvísi verður ákveðið.
Reyk javík, 15. júli 1943.
STJÓRNIN.
Innilega þakka eg hlýjar kneðjur, er mér bárust, og
allan sóma, er mér var sýndur á áttræðisafmæli mínu
þ. I. þ. m.
Theódóra Thoroddsen,
Eldhnsvaskar
nýkomnir.
Helgi MagnússoiT & Co.
♦ Hafnarstræti 19
AngflýsÍDgar
sem birtast eiga í Iangai'-
dagsblöðunum í sumar,
eiga að vera komnar til
blaðsins fyrir kl. 7 á
föstudagskvöld.
DACBLAÐIÐ
einuixi stað kom 200 manna
hópur yfir landamærin — allir
ibúar eins byggðarlags. Rak
þetta fólk alla nautgripi sína
nxeð sér yfir til Svíþjóðar.
Blaðið segir, að ein af orsök-
unum fyrir þvi, hvað flóttinn
hefir farið í vöxt, sé sú, að lög-
reglan hafi komizt á snoðir um
það, að leynifélög hafi eflzt
nxjög mikið i landamærahéruð-
unum að undanförnu og þess
vegna sé alltaf verið að hand-
taka fólk þar.
BJARNI GUÐMUNDSSON
löggiltur skjalaþýðari (enska)
Suðurgötu 16 Síml 6828
Vaunr
bílistjóri
óskast til að keyra góðan
vörubíl. Uppl. á Bcrgþóru-
götu 29, annari hæð.
V