Vísir - 17.07.1943, Blaðsíða 3

VISIR
Weodell L. WiIIkie.
Áhrif stríðsins á þjóðir
miðausturlanda.
Einn iBeÍBianr
2. útdráttur.
Wendell Willkie flaug frá orustusvæðum Egiptalands til
Beirut í Sýrlandi og heimsótti Jerúsalem, Bagdad og Teheran,
höfuðborg Persíu. í Sýrlandi hitti hann rneðal annars de Gaulle
hershöfðingja. í grein þessari, sem er útdráttur úr bók hans
„Einn heimur“, skýrir hann nokkuð frá vandamálum þjóðanna,
sem heima eiga fyrir botni Miðjarðarhafs.
Það eru margir Múhameðs-
trúarmenn, Arabar, Gyðingar
og Iranar, sem ekki (rúa lengur
á óskeikulleik vestrænna stjórn-
mála og stjórnarfars.
AUsstaðar þar sem eg fór um
miðausturlönd, mætti auganu
gamaldags tækrli og vinnuað-
ferðir, fátækt og umkomuleysi.
í Jerúsalem, fann eg skýringuna
á þvi, hversvegna svo margir
Amerikumenn hafa farið til
Palestinu og fundizt þeir hafa
komizt í andrúmsloft liiblíutim-
anna. Ástæðan er augljós, því
að hér er svo margt, sem ekki
hefir breytzt að ráði, síðustu
2000 árin.
Nýtizku flugsamgöngur, olíu-
leiðslur, malbiksstræti og jafn-
vel skólpleiðslur, eru ekki ann-
að en þunn húð nútimamenn-
ingar utan á fornu, frumstæðu
lifi og líferni, sem er jafn erf-
itt og torsótt og áður en Vest-
urlönd komu til sögunnar. Ein-
asta undantekningin eru þær
framfarir í tækni og menningu,
sem orðið hafa fyrir liandleiðslu
alheimssambands Zionista í
Palestínu og þar sem Arabar
hafa fengið einhverja sjálf-
stjórn, eins og í Bagdad. Það er
fernt, aðallega, sem þetta fólk
þarfnast, mismunandi á hverj-
um stað eftir aðstæðum. Það
vantar meiri menntun, meira
lieilbrigðiseftirlit, meiri nú-
tíma-iðnað og meiri þjóðfélags-
metnað og virðuleik, sem að-
eins er samfara pólitísku frelsi
og sjálfstjórn.
Enginn getur ferðazt svo eftir
Nílarfljóti, að hann geri sér það
ekki Ijóst, hversu aukin mennt-
un myndi færa landslýðnum í
Egiptalandi þann þjóðarkraft
og þjóðarmetnað, sem hann ætti
sögu sinni samkvæmt, að liafa.
Egipzka rikið rekur skóla,
Ameríkumenn og Bretar hjálpa
til. Eg liitti Egipta, allt frá Far-
úk konungi og Nahas Pasha
forsætisráðherra til lækna og
verkfræðinga, sem hvarvetna
myndu vera taldir jafnmennt-
aðir og annara þjóða menn. En
samt sem áður hitti eg engan í
Egiptalandi — og raunar eklci
heldur annarsstaðarí miðaust-
urlöndum, nema i Tyrklandi —
sem lét sér detta í hug að sýna
mér þjóðlegan skóla, sem metn-
aður væri að. Eini skólinn, sem
mér var sýndur, var kvenna-
skóli, sem rekinn er af amer-
ískri konu. Hún hafði byrjað
ijrau tryðj endastarf sitt fyrir 30
árum með því að kenna munað-
arleysingjum, án þess að nokk-
skólans, en að öðru leyti þykir
ekki ástæða til að telja upp
stærðalilutföll hússins, enda er
það óskiljanlegt aflestrar, nema
fyrir fagmenn.
Að byggingu skólans verður
mikil bót fyrir Laugarneshverf-
ið. Gamla skólahúsið var orðið
alls ófullnægjandi. Ef allt geng-
ur að óskum, verður hægt að
nota neðstu hæð nýja hússins
í vetur og taka allt húsið í
notkun á næsta liausti. Bygg-
ingin er svipfalleg og fer vel
við umhverfið, og loks er það
ótalið, að þarna verður ágætur
samkomustaður með tímanum.
ur mælti til hennar hvatningar-
orð.
Eg var allsstaðar að hitta
pasha, hvar sem eg fór. Margir
þeirra eru kvæntir úllendum
konum og eru yfirleitt notaleg-
ir og viðkunnanlegir menn. Á
torgum úti getur að líta margar
paslia-standmyndir. — Orðið
„paslia“ er titill, sem lifað hefir
í Egiptalandi siðan á tímum
Ósmanna. Það var áður tignar-
heiti, sem veitt var lierfor-
ingjum og landsstjórum, sem
þjónuðu rikinu vel og dyggilega.
Nú er það titill, sem konungur
úthlutar i kurteisisskyni. Egipt-
ar beygja sig í duftið, hvenær
sem pasha sýnir sig, þvi að
þeir eru auðugir og greiða ríf-
lega fyrir sig.
Eg spurði einn leiðsögumanna
minna, ungan egipzkan blaða-
mann, hvort menn gætu orðið
pasha fyrir að rita merka bók.
„Eg býst við þvi,“ svaraði hann,
„nema bvað það er varla nokkur
maður í Egiptalandi, sem skrif-
ar bækur.“ — „Er hægt að verða
pasha fyrir að mála myndir?,“
spurði eg. „Það er ekkert því
til fyrirstöðu, annað en það að
enginn maður málar myndir.“.
„Verður nokkur uppfinninga-
maður pasha?,“ spurði eg enn.
Og enn var svarið: „Hér hefir
enginn mikill uppfinningamað-
ur verið uppi, síðan á dögum
F araóanna.“
Eg stanzaði ekki nógu lengi
í Egiptalandi til að kynna mér
orsakirnar fyrir þessari menn-
i ngar-kyrrs töðu. Einhver j u
kann það að valda, að allt, sem
að menningu lýtur í Kairo, er í
höndum útlendinga, Nokkuru
veldur það og, að fáeinir auð-
ugir pashar eiga mestallt frjó-
samt land, enda hafa þeir öðl-
azt titla sína vegna auðs og ekki
svo mikið sem vegna stjórn-
málaathafna. En aðal-ástæðan
virtist mér i fljótu bragði vera
sú, að i landinu bólar alls ekki
á millistétt. Eins og vitað er,
þrífst sköpunargáfan sízt meðal
þeirra, sem of mikið hafa handa
á milli og hinna, sem ekkert
liafa. í Egiptalandi og miðaust-
urlöndum yfirleitt er sáralítið
þar á milli.
En þótt furðulegt kunni að
þykja, þá varð eg var við nokk-
urn óróa i þessum löndum —
óljósa þrá hins kúgaða almenn-
ings. og vaxandi efasemdir i
garð afturhaldssamra trúar- og
lífernissiða. I hverri einustu
borg rakst eg á hóp — venju-
lega lítinn hóp — ungra mennt-
aðra manna, sem kunnu tökin á
áróðri meðal fólksins og gátu
beitt svipuðum aðferðum og
þeim, sem réðu upphafi rúss-
nesku byltingarinnar. Eg varð
líka var við samsk. fyrirbrigði
og víða annarsstaðar, svo sem,
í Rússlandi og Kína, nefnilega
vaxandi þjóðernishreyfingu,
sem er undarlegt fyrirbæri með-
al manna, sem annars virðast
ímynda sér að endurlausn
heimsins sé undir hinu gagn-
stæða komin.
*
Seint mun eg gleyma heim-
sókn minni til de Gaulle hers-
höfðingja í Beirut. Þá var tek-
ið á móli mér með viðhöfn á
flugvellinum, hermenn gengu
einkennisklæddir og herhljóm
sveit lék, og síðan var eg drifinn !
af stað í bíl nokkurar mílur til .
hússins, sem liershöfðinginn ■
hafðist við í. Það er stór bygg- j
ing úr hvítum steini, innan j
skrautgarðs, þar sem einkennis-
búnir verðir heilsuðu á hverju
borni. Við hershöfðinginn töl-
uðumst við svo tímum skipti í
einkaherbergjum lians, þar sem
á hverri liillu, í hverju horni og
á hverjum vegg gat að líta mál-
verk og brjóstlíkön af Napóle-
oni. Samtalið bélt áfram, meðan
á lengdar-máltíð stóð, langt
fram á rauða nótt, þar sem við
sátum í stjörnubirtu úti á
grænni grundu. Það bar hvað
eftir annað við, þegar liershöfð-
ingin var að skýra frá brösum
þeim, sem hann átti um þær
mundir í við Breta, um það
hvort hann eða þeir ættu að
ráða yfir Libanon og Sýrlandi,
að hann sagði hátíðlega: „Eg
get ekki gengið á bak stefnu-
mála minna eða samið um
þau.“ — „Fremur en Jóhanna
frá Arc,“ bætti aðstoðarforingi
hans við. Þegar eg lýsti áhuga
mínum á lireyfingu frjálsra
Frakka, leiðrétti liann mig.
„Frjálsir Frakkar eru ekki
hreyfing. Þeir eru Frakkland
sjálft. Vér erum lögmætir erf-
ingjar alls Frakklands og eigna
þess.“ Þegar eg minnti hann á,
að Sýrland væri aðeins yfirráða-
svæði, falið Frökkum af Þjóða-
bandalaginu, svaraði hann. „Eg
veit það. En eg ber ábyrgð á því.
Eg get ekki ráðstafað þessu yfir-
ráðasvæði, né leyft neinum að
gera það. Slikt er ekki hægt,
fyrr en aftur er komin á lögleg
stjórn i Frakklandi. Eg get á
engan hátt lálið af hendi neitt
franskt yfirráðasvæði, þótt mér
sé ekkert kærara en að sitja
ráðstefnu með Winston Churc-
hill og Franklin Roosevelt til að
ráðgera, hvernig frönsk lönd
verði á sem beztan hátt hagnýtt,
skamman tíma eða langan, til
þess að hjálpa til að reka Þjóð-
verja og samstarfsmenn þeirra
frá völdum i Frakklandi.“
„Eg skal segja yður, herra
Willkie,“ bætti hann við.
„Mörgum hættir til að gleyma,
að eg og meðráðamenn mínir
erum fulltrúar Frakklands.
Þeir gera sér bersýnilega ekki
ljósa hina glæsilegu fortíð
Frakklands. Þeir einblína að-
eins á stundar-ógæfu þess.“
Hvarvelna í miðausturlönd-
um fara saman menningar-
skortur og lieilsuleysi. Það er
erfitt að ferðast þar, án þess að
verða ónotalega var við nálægð
sjúkdóma, og það er erfitt að
hugleiða framtíð þessara þjóða,
án þess að athuga um leið
möguleika á að bæta heilsufar
þeirra og lífskjör.
Um þetta er sama máli að
gegna og menntunina. Það eru
fáeinir útlendingar, aðallega
Ameríkumenn, sem sýnt hafa,
livað liægt er að gera. Skýrsla
lælcnadeildar Bandarik j alier s-
ins í Egiptalandi, Palestínu og
Iran vekur áreiðanlega alheims-
athygli, þegar hún verður birt
að stríðinu loknu.
Aðalvandamálið i sambandi
við heilbrigðismál er auðvitað
fátæktin. Bilharziasis er ægileg
plága i Egiptalandi og kostar ár-
lega mörg mannslíf. Veildn
berst með sniglum, sem lifa í
ánni Níl og áveituskurðunum,
en í ánni og skurðunum baða
menn sig og drekka að auki
vatnið ósíað. Það sem gera þarf,
er ekki einungis að hreinsa
sníglana úr vatninu, lieldur
einnig að sia það, og það kostar
peninga. Trakóm-blinda er al-
gengur sjúkdómur í öllum lieit-
um löndum. Hún er áberandi á
strætum Ivaíró, Jerúsalem og
Bagdad. Hvað sem beztu heilsu-
vernd hins opinbera liður,
verður aldrei hægt að losna við
þá veiki, fyrr en fólkið kemst á
það menningarstig, að það fái
andstyggð á flugum, sem eru
aðal-smitberarnir. En það þýðir
líka hentug hús og hreinleg,
kælingu og flugnanet.
Eitthvert hræðilegasta dæmið
um óhreinlæti i stórum stil sá-
um við í'Teheran, höfuðborg
Ii'ans. Neyzluvatnið rennur í
opnum rennum um borgina,
fóllc þvær sér og föt sín upp úr
því, dælir því upp í íbúðirnar,
drekkur það og sýður mat úr
því. Aðeins fimmta hvert barn,
sem i borginni fæðist, verður
eldra en sex ára. v
*
Það er gott og blessað að
segja eins og sumir, sem eg tal-
aði við, að „innfædda fólkið
hafi ekkert að gera með betri
lífskjör en það hefir.“ Þetta er
sú röksemd, sem jafnán hefir
verið beitt gegn framfaramál-
um hinna réttlausu af hálfu
þeirra, sem áttu þeim lífskjör-
um að fagna, að þeir voru
ánægðir með kyrrstöðu.
Samt sem áður sýnir menn-
ingarsagan, að þegar kjör
þeirra, sem lítið eða ekkert
áttu, liafa verið bætt, þá hefir
það svarað til margföldunar,
en ekki deilingar. Eg á við, að
hfskjör heildarinnar allrar
hafa batnað, án þess að nokkuð
væri frá neinum tekið. í mið-
austurlöndum er það svo, að því
er mér virtist, að bæði uppeldis-
mál og heilsuvernd eru undir
bættum lífskjörum komin, en
þau eru aftur undir aukinni
tækni komin, sem auðvelda
mun framleiðslu lífsnauðsynja,
brýnna og annara.
Á þvi leikur enginn vafi, að
bætt lífskjör á þessum slóðum
myndu auka á markaði heims-
ins, því að þessum löndum má
helzt likja við geysimikinn
þurran njarðarvött, sem hve-
nær sem er getur drukkið i sig
ókjörin öll af varningi og fram-
leiðslu. Það eru þess vegna hag-
rænir möguleikar i því að auka
velmegun fólksins þarna. Þvi
betur sem þvi líður, efnalega,
því betri viðskiptavinir annara
verður það. En það er önnur
veigameiri og brýnni ástæða til
að hefjast þegar handa um að
ráða fram úr vandræðum þess-
um. Því að sem stendur veldur
jafnvægisleysi það, sem er á
milli þessara þjóða og umheims-
ins, sífelldum árekstrum, sem
að endingu geta haft annan ó-
frið í för með sér.
Ef vér hefðum látið olivu-
akra, bómullarekrur og olíu-
lindir þessara héraða afskipta-
lausar, væri kannske minni á-
stæða til að óttast skort á jafn-
vægi —- að minnsta kosti enn
sem komið er. En vér höfum
ekki látið þetta i friði. Vér liöf-
um sent hugmyndir vorar og
hugsjónir, kvikmyndir vorar
og útvarp, verkfræðinga og
verzlunarmenn, flugmenn vora
og liermenn inn i lönd gamla-
lestamentisins, og vér getum
þessvegna elcki umflúið afleið-
ingarnar.
í næstu grein ber Willkie
saman andrúmsloftið yfir há-
tíðleg'um móttökum í Irak,
sem minntu á ævintýrin í
1001 nótt, og stjórnmálaerj-
ur miðausturlanda.
50 ára
er í dag Þórður Jóhannesson,
starfsmaður hjá H. I. S., til heim-
ilis á Hringbraut 36.
Kathryn Overstreet.
Ameríska Ranðakros§-§tulkan,
sem er frægnr píaiióleikarL
KLUKIvAN HÁLF TVÖ Á MORGUN flytur ameríska út-
varpið píanóhljómleik úr útvarpssalnum. Það er ungfrú
lvathryn Overstreet, sem leikur lög eftir Sauer, Griffes, Debussy»
Granados og Pick-Mangigalli. Ungfrú Overstreei er gagnmennt-
aður píanóleikari og nýtur mikils álits fvrir hljómleika, sem
bún hefir haldið i Ítalíu, Hollandi og Bandaríkjunum.
Ungfrú Overstreet kom fyrst
fram hér í útvarpstima Amer-
íkumanna fyrir nokkurum vik-
um, og lék þá eingöngu Cliopin-
verk (Katrin úr Rauða Krossr
inum). Var getið um þá hljóm-
leika hér i blaðinu. Hún er fædd
í Glenwood í Minnesota og
byrjaði 4 ára gömul að læra á
píanó, en níu ára að aldri lék
hún fyrir forseta Bandai'íkj-
anna í Hvíta húsinu, Aðalkenn-
ari hennar í æsku var Madame
Bailey-Apfelbeck, sem sjálf var
nemandi Leschetizky og Rei-
necke, en að henni látinni
slundaði Kathryn nám hjá He-
lenu Morsztyn, pólskri greifa-
frú, sem er mjög þekktur pianó-
leikari austan hafs og vestan.
Hún nam píanóleik hjá Emil
Sauer, hinum heimsfræga aust-
urríska píanóleikara og tón-
skáldi, sem var einn síðasti
nemandi Franz Liszt. 1937 tók
Kathryn þátt i alþjóðasam-
keppni um Chopin-leik í Var-
sjá og var þá eini ameríski
keppandinn. Sama haust kom
hún opinberlega fram í Bologna
í Ítalíu og hélt siðan hljómleika
víða um Italíu, meðal annars i
Róm, Flói-ens og Milanó. Einnig
lék hún opinbei'lega i Ilaag og i
Oxford.
I Minneapolis i Minnesota
hefir hún haldið márga hljóm-
leika og leikið með hljómsveit
borgarinnar.
Lögin, sem hún leikur á
morgun, eru þessi: Volubilité
eftir Emil Sauer, Gosbrunnur-
inn í Acqua Paola eftir Charles
Griffes, Spegilmyndir í vatni
eftir Debussy, Allegro de con-
cierto eftir Eric Granados og
Ólafsdans eftir Pick-Manigalli.
Söngskrána liefir hún gert
þannig úr garði, að þar er eitt
lag eftir hvern höfund frá
hvei’ri þjóð, því að Sauer var
austurrískur, Debussy franskxfr,
Granados spánskur, Mangigalli
júgóslavneskur og Gi-iffes er
Ameríkumaður. Ólafsdansinn
eftir Mangigalli byggist á
frönsku kvæði um Ólaf álfa-
kóng, sem dansaði innan um
sveimandi eldflugur.
— Eg kann ágætlega við mig
hér á íslandi, svaraði hún spurn-
ingu minni. Fólkið er mjög al-
úðlegt og hér er ekki eins kalt
og í Minnesota á vetui’na. Eg
hefi kynnzt Páli ísólfssyni og
dr. Urbantschitsch — yndisleg-
um mönnum báðum, og með
'þeirra tilstyrk er ekki útilokað
að eg leiki opinberlega hér i
bænum í haust.
Mynduð þér þá kannske Ieika
með Hljómsveit Reykjavíkur?
— Tæplega lield eg. Hljóm-
sveitin hefir ekki nótur að þeim
píanókonsertum, sem eg kann,
og eg kann ekki konserta þá,
sem nótur eru til af og liefi
ekki tíma til að æfa þá að nýju.
Eg kunni um eitt skeið níu pí-
anókonserta, þar á meðal nr. 2
eftir Rachmanninoff, c-moll og
c-dúr eftir Beethoven og nr. 4
éftir Saint-Saéns. Hann lék eg
fyrir nokkuru með hljómsveit
Minneapolis.
Þekktuð þér nokkura Islend-
inga i Minnesota?
— Eg kom oft á hljómleika
Noi’ðurlandabúa i Minneapolis,
og meðal annars hlýddi eg þar á
íslenzkan blandaðan kór og
kvennakór, sem báðir voru
ágætir. Ungfrú Elisabet Nissen,
frænka frú Gerd Grieg, kenndi
Kathryn Overstreet.
(Myndin er tekin af U.S. Army
Signal Corps)..
mér ítölsku á háskólanum og>
fyrir hennar tilstilli kynntist eg
mörgu NorðurlandafóIkL Eit
persónulega þekkti eg engan
Islending i Minnesota neina
píaiióleikarann frú Berta
Maron-King, sem er' frænka
bræðranna Björnssona, en
bræðrunum kynntist eg ekki
fyi'i' en liér á Islandi.
Hafið þér méiri mætur á
Chopin en öðrum tónskáldum?
— Ekki get eg sagt það. Eg á
ekki neitt uppálialds-tönskáld,
eins og margir pianóleikarar.
Chopin hefi eg lagt sérstaka
stund á, af þvi að greifafrú
Morsztyn er pólsk og ann Cho-
pin rnjög, enda hefir píanö-
músik lians mikið uppeldis-
gildi. En mér eru mörg önnur
tónskáld jafn-kær, bæði klass-
isk og nútíma-tónskáld.
Hveru lengi bafið þér verið í
Rauða KrosSinum?
— Ellefu niánuði Þegar eg
gekk í Rauða Krossínn, átti eg
sízt von á að vera send tii ís-
lands, og mér leizt satt að segja ,
ekkert á það. En eg hefí kunnað
hér ágætlega við mig, eíns og
eg sagði yður áðan. Starfið er
margt og f jölbreytt, en eg hefi
samt haft nokkurn tíma til að
æfa mig. En vinnan gengur fyr--
ir öllu, og nú á tímum er sfríð-
ið þýðingarmeira en listin. Þess
verður samt ekki langt að bíða
að listin og menningin sigrl, og
þá verður aftur gaman að lifa.