Vísir - 31.07.1943, Blaðsíða 3

VISIR
lliigviÍKiiiaöiiriini
Hjörtnr Thordarson
Greinin, sem hér fylgir birtist 31. janúar síðastliðinn í
blaðinu „The Wisconsin State Journal“, sem gefið er út í borg-
inni Madison.

Sá gesturinn, sem mesta eftir-
tekt og umtal vekur í Madison
nú sem stendur, er C. H. Thord-
arson; hann er maður, sem
aldrei lauk alþýðuskólanámi en
er samt „Master of Art“ frá
háskólanum í Wisconsin og
„Doctor of Philosophy“ frá Há-
skóla Islands. Hann er eini mað-
urinn nú á lifi, sem Bandaríkja-
stjórnin veitti heiðurspening úr
gulli fyrir framúrskarandi af-
reksverk í rafmagnsfræði á sýn-
ingunni í St. Louis árið 1904 og
á heimssýningunni í San Fran-
sisco 1915. Allir aðrir, sem þess
konar heiðurspening hlutu eru
dánir. Mr. Thordarson var í
náinni kynningu og vináttu við
Edison, við Nicola Tesla, Júgó-
slavneska rafmagnsvitringinn
mikla og við fjölda annara
manna í öllum stéttum.
Tliordarson hefir lagt fram
meira en milljón dali til um-
bóta á lífi og líðan manna yfir-
leitt og til aukinnar gleði og
ánægju bæði sjálfum sér og
öðrum, án þess að honum kæmi
nokkur verðlaun eða endur-
gjöld.
En nú er bezt að byrja á
byrjuninni, þegar minnzft er á
lif þessa stórmerka manns. Mr.
Thordarson hefir haldið til í
Madison klúbbnum siðastliðnar
tvær vikur á meðan hann
dvaldi hér í’viðskiptaerindum og
í heimsókn til gamalla vina.
Hann er 76 ára gamall, fæddur
á íslandi; voru þau systkinín
fimrn alls. Þegar hann var fimm
ára fluttu foreldrar hans til
Bandarikjanna og settust að í
Milwaukee; var það í júh-mán-
, uði og var fjölksyldan öll
klædd i heimatilbúin ullarföt.
í Milwaukee veiktist faðir hans
og dó eftir fáa mánuði. Þau
heyrðu til lúterksu kirkjunni, og
gekkst hún fyrir þvi að þau
fluttu til Dana-héraðs og sett-
ust að i Windsor i nágrenni við
Ellu Wlieeler .Wilcox.
Hjörtur Thordarson man bezt
eftir einum degi í Windsor, það
vildi svo til að Ella Wheeler
Wilcox kom þar að sem hann
var að leika sér að hjólum sem
hann hafði búið til i litlum læk
og gaf hún honum 10 centa
bréfpening. Hún var fimm ár-
um eldri en Hjörtur.
„Mér hefir aldrei fundizt eg
vera eins rikur síðan,“ sagði
Mr. Thordarson: „Og nokkuru
síðar, þegar skólabömin í þorp-
inu komu sér saman um það að
safna peningum til þess að
kaupa gjöf handa kennaranum,
var eg eini auðmaðurinn í
hópnum“.Börnin náðusaman25
centum og keyptu bjöllu handa
kennaranum. Mörgum árum
seinna gaf kennarinn Hirti
bjölluna og hefir hann hana
enn þann dag i dag á skrif-
borðinu sínu. Haim á þess vegna
í raun og veru ennþá fyrstu
tíu centin, sem hann eignaðist.
Þegar hann var átta ára, fór
móðir lians i með hópinn til
Shawans; en þar voru þá
nokkurir íslendingar; en þegar
i hann var tólf ára fluttu þau
ásamt tveimur öðrum fjölskyld-
um til Norður Dakota. Kven-
fólkið og yngstu börnin fóru í
járnbrautarlest en karlmenn-
irnir og stálpaðir drengir gengu
við hliðina á þakvögnum, sem
farangurinn var fluttur í.
„Eg gekk alla leiðina, hér um
bil þúsund mílur á hálfum
þriðja mánuði og var berfætt-
ur.“ sagði þessi hógværi Marco
Polo. „Og aldrei get eg gleymt
fegurð landsins, sem við fórum
yfir.“
Um það leyti sem Thordar-
sons fjölskyldan flutti til Da-
! kota, komst Hjörtur litli niður á
| bók um eðlisfræði, sem móður-
; bróðir hans hafði þýtt úr dönsku
> á íslenzku. Þýðandinn, frændi
: hans, hét Magnús Grímsson,
| hann var prestur i Danmörku,
skáld og visindamaður. Hjörtur
byrjaði tafarlaust að lesa þessa
bók og las hana spjaldanna á
! milli, ekki einu sinni, heldur
hvað eftir annað i fimm ár;
hann skildi litið i henni í
fyrstu, en náði sér niðri með
skilninginn betur og betur með
hverju árinu sem leið og sá þar
alltaf eitthvað nýtt i hvert sinn,
sem hann las liana.
Hjörtur liafði hætt við skóla-
nám þegar hann var tíu ára til
þess að geta hjálpað mömmu
sinni í baráttunni fyrir lífinu,
en um það leyti, sem liann var
seytján ára, hafði hann lært svo
mikið í rafmagnsfræði i bók-
inni hans frænda síns og af eig-
in tilraunum að hann var stað-
ráðinn í þvi hvað hann skyldi
gera sér að Iifsstarfi. Hann
hafði þá einnig dregið saman
dálítið af peningum og lagði
því af stað til Chicago. Þar fékk
hann tafarlaust vinnu hjá raf-
magnsfélagi.
Ellefu árum siðar, árið 1895,
hafði hann ábyrgðarmikla stöðu
hjá Edisons félaginu, þar hélt
hann áfram rafmagnstilraunum
sínum, en honum nægði það
ekki. Á sama degi það ár steig
hann tvö þýðingarmikil spor:
hann byrjaði verksmiðju fyrir
sjálfan sig i gömlu byggingunni,
sem kölluð er „The Cradle“
(Vaggan), en sú bygging var
þar, sem gamla Chicago Civic.
leikhúsið er nú, og hann kvænt-
ist islénzkri stúlku, sem hann
hafði kynzt- eftir að hann kom
til Chicago. Byggingin var
kölluð „Vaggan“ vegna þess að
hún vaggaðist eða ruggaðist af
þvi svo mikið var i henni af
vinnandi vélum, og einnig vegna
þess að hún var i raun réttri
vagga margra nýstofnaðra fyr-
irtækja, eins og t. d. Mr. Thord-
arsonar. Þegar Thordarson
hætti að vinria hjá Edison fé-
laginu þekkti hann engan kaup-
sýslumann utan þess félags, en
hann var svo vel kynntur öllum
innan félagsins að þeir voru
boðnir og búnir til þess að veita
honum alla mögulega aðstoð.
Innkaupadeildin i Edisons félag-
inu bauðst til |>ess að annast
um innkaupin fyrir hann (auð-
vitað með betri kjörum en hon-
um var mögulegt að kaupa
sjálfum), og ýmiskonar auglýs-
ingar, sem hann festi upp hér
og þar um sýningar sínar voru
nákæmlega þær sömu, sem
Edisons félagið hafði.
En þrátt fvrir það þótt svona
vel væi’i af stað farið blés ekki
sem byi-legast að öllu leyti; og
þegar konan hans kom að sjá
verksmiðjuna í fyrsta skipti
tveimur árum siðar, horfði hún
í ki'ingum sig stundarkorn og
virti allt fyrir sér, án þess að
mæla, þangað til liún loksins
spurði, hvei’su háa eldsábyrgð
hann hefði.
„Heilmikla eldsábyrgð,“ svar-
aði hann, „þrjú hundruð dala
virði.“
,Sé svo, þá væri það mesta
lán að allt brynni til lcaldra
kola,“ sagði hún.
Samt sem áður fór allt að
ganga betur upp frá þessu, og i
veltiárunum i kringum 1929 átti
Thordarson sina eigin vei'k-
smiðju, hafði þar i vinnu hjá
sér 1500 manns og átti einka-
leyfi fyrir 150 uppfyndingum
í sambandi við í'afmagn, að
meðtöldum x-geisla áhöldum,
Ijósaleiðslu og í-adiovélum.
, Hann var nú 76 ára gamall
og er enn foi-maður verksmiðju
sinnar, hefir þar 9000 manns í
vinnu og fyrirmyndir hans til
þess að skýra rafmagns hug-
myndii', sem notaðar eru við
þess konar kennslu í öllum
æðri skólum landsins. Þess má
enn fremur geta að verksmiðja
lians ér nú alveg notuð til her-
gagnaframleiðslu, og er hann nú
að vinna að stærstu og þýðing-
armestu uppfyndingu, sem liann
hefir nokkuru sinni haft með
lxöndum; hún er þess eðlis að ef
liún lieppnast, verður hún til
hins mesta gagns í stríðinu og
mannheimi til heilla að strið-
inu loknu.
En allar þessar viðurkenndu
og varanlegu framkvæmdir,sem
lxaim auðvitað er stoltur af og
ánægður jTir, eru einungis bak-
svið þeiri-a framkvæmda, sem
Thordarson liggja þyngst á
hjarta; það er að safna saman
og fullkomna og útbreiða allt
það sem fegurst er og hrífandi.
Og nú getum við byrjað á liinni
raunverulegu sögu „Thordar-
sons liins undi'averða,“ eins og
vinir hans nefna hann.
Fyrir fimmtán árurn byrjaði
Thordarson áþvi að safna merk-
um bókum, frumútgáfum,
skrautbundnum útgáfum vís-
indabóka og fágætum útgáfum
fjölfræðisbóka. Nú á hann
stærsta safn af enskum visinda-
bókúm, sem til eru í öllu land-
inu. Hann á fyrstu útgáfu af
fyrstu enskri fjölfræðibókinni,
sem prentuð liefir verið, hún er
prentuð 1840; liann á einnig 3.
útgáfuna af sömu bók. Hann á i
safni sínu eina eintakið, sem
til er i Vesturheimi af fyrstu
bók í grasafræði, sem skrifuð
liefir verið á enskri tungu; sú
bók heitir „The Grete Herball“.
Hann á fyrstu útgáfu af Shake-
speare, Chaucer, Isaac Walton,
fyrstu biblíu, sem prentuð er
á ensku, það er Miles Coverdale
útgáfan prentuð árið 1535 og
óteljandi önnur fágæt rit.
En bókin sem hann á og
þykir sérlega mikið um vert er
i 16 bindum, hún er eftir Baring
Gould, er það meira en til er
af ritum Goulds i nokkru öðru
hókasafni i Vesturheimi.
Fyrir þrjátíu árum keypti
Thordarson þúsund ekra eyju
liálfa aðra mílu i norður frá
Washington eyjunni; hún er
nefnd Rock Island (Kletta eyja).
Þessi litli blettur af Wisconsin
er sögurikur, þar hefir gerst
samt hið allra fyrsta — og
sumt sem er meira töfrandi en
nokkuð annað i sögu rikisins.
Holand hefir skrifað um það i
verki sem heitir: „Old Penin-
sula Days“, sú bók er í bóka-
safninu i MadSson og aðrir hafa
skrifað um það og kalla það:
„Gleyindu sveitina“. Á þessari
eyju stendur elzti bjálkakofinn,
sem til er i Wisconsin rikinu;
er liann 110 ára gamall. Þar er
einnig viti, sem heyrir stjórn-
inni til og 90 ekrur af landi
honum tilheyrandi. Á hinum
parti eyjarinnar hefir Thordar-
son látið reisa skáía likan þeim,
sem Víkingarnir byggðu forð-
um á Norðurlöndum. — 1
þessum steinskála, sem byggður
er með þriggja feta þykkum
veggjum og svo vandaður að
hann geti staðið um þúsundir
ára, hefir Thordarson nýlega
komið fyrir sinu geisimikla
bókasafni, og þannig i fyrsta
skipti á ævi sinni sameinað
tvennt, sem honum liefir verið
mest hugleikið, það er að segja
tvennt, sem lionum hefir verið
kærast næst heiniili hans og
fjölskyldu, sem er konan, tveir
synir (annar þeirra er á eyjunni
sumar og vetur)., og þriggja ára
gömul sonardóttir, sem einnig
á heima á eyjunni og leikur sér
við skógardýrin, því þar eru
engin börn til þess að leika sér
við. Það er þegar farið að lcoma
í ljós að hún hefir erft bók-
hneigðina frá afa sinum:
„Þessi bókhneigð kemur jafn-
vel lengra að en frá mér,“ seg-
ir Thordarson: „Þegar við kom-
um til Ameríku frá íslandi, átt-
um við ekki mikið af þessa
heims gæðum, en faðir minn
flutti með sér fulla kistu af bók-
um, sem honum þótti vænt um.“
Eyjan er sumsstaðar 300 fet
ýfir sjávarflöt, þar eru fjórar
milur af ágætis kalksteini, sem
myndar viða há klettabelti.
Tveir fornir kirkjugarðar eru á
eyjunni. Þar eru margar ekrur
af indælum skógi og síðast en
ekki sízt er þar skemmtigarður,
búinn til eftir fyrirsögn Thord- t
arsons sjálfs. Auk bjálkakofans,
sem er 110 ára gamall, eru þar
einnig 20 aðrar byggngar, ein
eða tvær þeirra eru endurreistar
gamlar byggingar, en flestar
hefir Tliordarson látið byggja
sjálfur; eitt þeirra húsa erblóm-
skáli, sem byggður er hnull-
ungagrjóti frá skriðjöklum og
kalksteini. Annað húsið er skál-
inn þar sem Thordarson geymir
bókasafnið og þangað er flest-
um forvitni á að koma. Þessi
mikla bygging er 70x140 fet og
66 feta há; á fyrsta gólfi, þar er
fullkomnasta bókastöð, sem
finnst nokkursstaðar við öll
stórvötnin og á annari hæð, sem
er öll afarstór salur, með svo
stóru eldstæði i öðrum endan-
um að borð með tólf manns,
sem standa í kringum það, getur
hæglega komizt fyrir innan
þess. Öðru megin við eldstæðið
er líkneski íslands og hinu meg-
in likneski af Bandaríkjunum. Á
öðrum stað hangir frummál-
verk Andubous, sem er talið eitt-
hvert mesta málverk af sinni
tegund i viðri veröld. Hér og
þar i salnum eru vönduð og
verðmæt húsgögn, 50 alls: borð,
bekkir og stólar, sem allt hefir
verið smiðað sérstaklega fyrir
þennan stað úr livítri eik frá
Wisconsin er það unnið af ís-
lenzkum trésmíðamanni, en á
húsgögnin öll eru skornar ýmis-
konar myndir úr goðafræði
Norðurlanda.
Við veggina milli glugganna
eru 60 eldfastir skápar úr stáli
og spegilgleri, i þeim eru geymd-
ar allar bækurnar.
Ótal margt fleira mætti telja
ripp merkilegt og mikilsvert á
eynni; þar er t. d. 80 feta há
flaggstöng, búin til úr einu
balsam furutré, sem hefir verið
beykt og afhúðað, þar er dreg-
in upp flögg íslands og Banda-
rikjanna við hvert liátiðlegt
tækifæri, er það hvergi annars-
staðar hér í landi.
Það væri freistandi að rita
miklu meira um þessa eyju og
allt, sem þar fyrirfinnst, en til
þess er thninn of stuttur og
plássið of litið — og svo hefir
Thordarson boðið oss út til eyj-
arinnar til stundar dvalar næsta
sumar, og þá getum vér notað
tækifæri til þess að skrifa ræki-
lega um það.
(Lögberg).
Mexico keppir
við Island.
Dýrtíð eykst mjög í Mexico,
og skýrsla landsbankans þar
fyrir maimánuð ber með sér, að
ástaridið er langt frá þvi glæsi-
legt. Vísitalan, sem miðuð er
við árið 1934, er komin nærri
240 stigum, og hefir farið hækk-
andi.
Landbúnaðarframleiðsla er
minni en eftirspurn, og hefir
því verð matvæla hækkað mjög.
Landbúnaðinn vantar verkfæri
og tilbúinn áburð. Sama máli
er að gegna um iðnaðinn. Hann
vantar bæði hráefni og vélar.
Camacho forseti hefir nýlega
sett á laggirnar neyðarvama-
nefnd, sem fá mun fullt vald
til að setja strangari skömmt-
unarákvæði og liámarksverð á
vörur og beita æði hörðum við-
urlögum.
Skemmtiföz templaza
í Haukadal
Umdæmisstúka Sunnlemf-
ingafjórðungs gengst jaínam
fyrir einni sameigmlegrö
skemmti- og kynningarför
Templara á hverju sumri.
Að þessu sinni er skeinmti-
förin ákveðin sunnudaginn 8.
ágúst og er ferðinni heitið a8
Geysi. Fara bilar héðan snenuna
morguns með reykviska templ-
ara í einuríi hóp, en aðrir komæ
i smáhópum. Þeir, sem kynns
að vilja fara með austur þang-
að daginn áður, geta fengiS affi
tjalda hjá Geysi.
Um hádegi á sunnudag fer
allur skarinn upp að Ilaukada!
og hlýðir þar messu lijá sr.Eiríki
Stefánss. á Torfastöðum. Er
hætt við að hin nýja kirkja
rúmi tæplega alla því að gert er
ráð fyrir að um 100 manns farl
héðan úr Reykjavík. Auk þess
kemur fólk úr HafnarfirSi og af
Suðurnesjum og einnig frá
stúkunum í Árness- og Rang-
árvallasýslum.
Að lokinni messu verður svO'
haldinn fundur á St. Bláfelii h
Biskupstungum, en á eftir m4
vænta þess að Geysir gjósi.
Veitingar verða í Iþróttaskól-
anum lijá Geysi og sundlaugin
verður til afnota fyrir þá sem-
vilja. — Þeir, sem kynnu að
vilja panta lieitan mat á summ-
daginn, verða að segja til þess
um leið og þeir taka farmiðana.
Fyrsta sendingin samkvæmt
láns- og leigulögunum, er nu
komin til Martinique. Stettinius,
forstjóri láns- og leiguhjálpar-
innar, hefir skýrt frá því að
undirbúningur að aðstoð við
Martinique hefði hafizt þegar,
er Robert landsstjóri gaf í skyrij,
að hann myndi segja af sér.
Robert fylgdi Vichy, en nú er
eyjan undir stjóm Striðandi
Frakka.
•
Oliver Lyttelton, ráðherra
hergagnaframleiðslu í Bret-
landi, skýrði frá þvi í gær, aðs
framleiðsla bandamanna á herr.,
gögnum hefði á þessu ári unm-...
ið þrefaldri framleiðslu mönd-
ulveldanna, og myndi að árú,
nema fjórfaldri framleiðslu.
þeirra.
««
Donald Nelson, framkvæmda-
stjóri flugvélasmíða í Banda-
ríkjunum, upplýsti í gær, að
yfir 7000 flugvélar hefði verið .
smíðaðar í júnimánuði.
Útsvör - Dráttarvextir
\ ú
Dráttarvextir eru þegar fallnir á fyrirframgreiðslu 1
þessa árs útsvara. Jafnframt falla dráttarvextir á þanu j
útsvarshluta, er átti að greiðast í júnímánuði, ef hann er
eigi greiddur fyrir 4. ágúst n. k.
Útsvör þessa árs eiga að greiðast þannig:
1. Fyrirframgreiðsla, er miðast við 45 % af fyrra
ársútsvari g.jaldanda, átti að greiðast í marz,
apríl og maí s. 1. (15% á mánuði).
2. a Fyrirtæki og einstaklingar skulu greiða það
sem eftir er af útsvarinu, þegar fyrirfram-
greiðslan (45%) hafa verið greidd og dregin
frá, á næstu 5 mánuðum, júní, júlí, ágúst,
sept., okt. með ca. %á niánuði.
2. b Fyrirtæki, en þau eru skyld að greiða útsvör
starfsmanna sinna, skulu greiða fyrirfram-
greiðsluna fyrir þá eins og áður segir, og eftir-
stöðvaniar á 7 mánuðum, júli, ágúsf sépt.,
okt., nóv., des., febr., með ca. 1/7 á mánuði.
Borgarstjórinn.