Morgunblaðið - 26.04.1917, Blaðsíða 2

3
MORGUNBLAÐIÐ
tnundi gefa góðan arð: framleiðslu
smjörlíkis.
Þegar tillit er tekið til þess, hve
mikið er flutt út af lýsi héðan úr
landi, verður það öllum augljóst, að
landið er vel sett með feitmeti og
gerir miklu meira en að fæða sjálft
sig. Engum mundi þó þykja ráð-
legt, að hætta við að flytja út lýsi
til þess að komast hjá að flytja inn
smjörlíki. Þá er það heldur ekki
viðlit, að hefta útflutning smjörs af
sömu ástæðu, þegar samgöngur við
útlönd eru í lagi. Mismunur verðs
á smjörlíki og smjöri er orðinn svo
mikill, að alþýðu finst það óhóf að
borða smjör.
Undanfarin ár mun hafa verið
flutt hingað til landsins 300—400
þús. kílógr. af smjðrlíki og plöntu-
feiti. Er mest af því frá Danmörku,
Bretlandi og Hollandi. Andvirði
þess var fyrir striðið 300—400 þús.
kr. árlega og siðan miklu meira.
Nú viljum vér skjóta þeirri spurn-
ingu til fólks, hvort ekki sé tími til
kominn, að landsbúar sjálfir taki að
sér tilbúning smjörlíkisins. Danir
sjálfir sækja mest af efninu sem með
þarf (Copra) til Indlands og annara
suðrænna landa, en naumast er það
oss búhnykkur, að það fari til Dan-
merkur fyrst og síðan til okkar.
Smjörlíkisframleiðsla hér ætti að
geta verið öruggur gróðavegur bæði
þjóðinni í heild sinni og eins þeim,
sem að fyrirtækinu stæðu. Væri
það þarft og fýsilegt verkefni ein-
hverjum ungum og dugandi manni,
að fara til Danmerkur eða Hollands
til að læra smjörlíkisgerð. Teljum
vér víst, að stjórnin mundi styðja
mann til þessa, ef þörf gerðist.
Enginn vafi er á þvl, að margt
feitmeti, sem nú er í litlum metum
haft hér á landi, væri vel nothæft
til smjörlíkisgerðar. Þó skyldi eng-
inn trúa þvi, að til smjörlíkisgerðar
sé notaður ýmiskonar óþverri, eins
og reifarasögur þær hermdu, sem
gengu, þegar fyrst var farið að flytja
smjörlíkið hingað til lands. Aðal-
efnið í smjörlíkinu er plöntufeiti.
Til að breyta henni í smjörlíki þarf
mikið af mjólk, og verður verksmiðj-
an því að vera vel sett í því tilliti.
Vonandi verður þess ekki iangt
að bíða, að íslendingar verki sjálfir
alt það smjörliki, sem þeir þarfnast.
Fjallagrösin.
Það munu margir lesendur Morg-
unblaðsins vera því þakklátir fyrir
hina ágætu grein H. Th. um notk-
un fjallagrasa og sæþörunga til mann-
eldis. Og vonandi er það að sú
hugvekja verði til þess að mennfari
að gefa því meiri gaum, en áður,
hvers er hægt að afla hér í land-
inu sjálfu, til þess að drýgja i búi
hjá sér.
í Nðregi hefir mikið verið um
það rætt, nú að síðustu, að taka upp
aftur grasaferðir og nota fjallagrös
ýms, en þó aðallega cetraiia is’landica,
til manneldis. Og til þess að gefa
mönnum sýnishorn af því, hvað þar
er ritað um málið, skal eg hér birta
kafla úr ritgerð eftir dr. B. Han-
steen-Cranner, prófessor við land-
búnaðarháskóla Norðmanna. Hann
segir svo:
— Siðan á öndverðii nitjándu öld,
og jafnvel fyr, hafa verið gerðar
margar og ýmislegar tilraunir, bæði
í Svíþjóð og Noregi — jafnvel af
stjórnarinnar hálfu — til þess að
fjallagrösiu (den islandske lav) væru
alment notuð til manneldis.
Arið 1868 var að undirlagi »Det
kgl. patriotiske salskapet« í Svíþjóð,
gefin úr bók, sem nefndvar: »Váfa
básta Matláfvar*, og var henni út-
býtt ókeypis meðal almennings. Þar
var skýrt frá þvi, hvernig ætti að
matreiða fjallagrösin: Hrein grös
eru skorin sundur í smábita og látin
liggja r daufum pottöskulegi (4—6
lóð af pottösku í móti 1 pundi af
grösum) í einn sólarhring. Þá er
leginum helt af þeim og þau síðan
látin liggja í bleyti í köldu vatni í
2 X 24 stundir. Síðan eru grösin
soðin í hæfilega miklu vatni og
hrært vel í þeim, þangað til þau ern
orðin að þykkum graut. Eigi að
gera úr þeim brauð, er grauturinn
blandaður að x/4 meira með rúg-
mjöli eða byggmjöii, látið í hann
dálítið af salti og súrdeigi (brauðgeri)
og nokkuð af mjólk, alt eftir því
hvort menn vilja hafa deigið lint
eða hart.
Hér í Noregi lét stjórnin gefa út
tvo bæklínga til þess að hvetja menn
til notkunar fjallagrasa, annan 1818
»Om födemidler til almuens oplysn-
ing efter regeringens foranstalt-
ning* og hinn 1860, »Nödhjælp for
bröd i korntrange aar«, efter Schú-
beler. Var 3000 eintökum af þeim
bæklingi útbýtt ókeypis meðal alþýðu
víðsvegar um land.
En mikið hefir verið gert í mál-
inu á annan bátt. Arið 1785 gaf
hinn nafnkunni prestur'Hans Ström
út rit, sem nefnt var: »Underret-
ning om den islandske mos. Paa
det kgl. danske landhusholdningssel-
skaps bekostning trykt og utdelt i
Norge*. Og jafn framt mælir Fab-
ricius eindregið með því að fjalla-
grös séu notuð I staðinn fyrir korn-
mat. í hverju stifti í Noregi var
árið 1788 gefin þrenn verðlaun þeim
er söfnuðu mestu af fjallagrösum til
manneldis. A árunum 1787 og 1809
gaf »Det agershusiske patriotiske sel-
skabc einnig verðlaun fyrir grasatöku
og matreiðslu fjallagrasa og 1811 gaf
einn maður, Preuss adjunkt i Kristi-
anssand, einnig 10 dala verðlaun í
sama skyni.
Þrátt fyrir allar þessar tilraunir
hefir þó eigi tekist að gera fjalla-
grösin að almennri fæðutegund, og
mun orsökin vafalaust vera sú, að
mönnum hefir eigi tekist að mat-
reiða grösin svo, að eigi væri að
þeim hið vonda remmubragð. Það
verður að ná því úr grösunum. Og
árið 1905—06 fann eg upp aðferð
til þess að ná remmubragðinu úr
grösunum og jafnframt hreinsa þau
í stórum stíl með vélum. Tók eg
þá einkaleyfi á þeirri aðferð, og með
því að nota hana tekst manni eigi
einungis að gera ljúffengt mjöl úr
grösunum, heldur má einnig gera
úr þeim. grænmetisrétt, sem er í
engu síðri heldur en »Snitte«-baunir.
Réttir þeir, sem gerðir voru úrfjalla-
grösum eftir aðferð minni — þar á
meðal »Knækkebröd« og flatbrauð —
voru framreiddir handa ýmsum boðs-
gestum, vísindamönnum og blaða-
mönnum, á Grand Hotél og nægir
að vísa til blaðanna frá þeim tíma
um það hvað réttirnir þóttu ágætir.
Matreiðsluaðferðin kostar svo lítið,
að 300 gröm af grænmetisrétti, sem
væri nógur aukamatur handa 3 — 5
mönnum, kostar í meðalári, með
grasatínslu-kostnaði, hreinsun, flutn-
ingsgjaldi o. s. frv. að eins 7—10
aura.
Arið 1906 skýrði prófessor Paul-
son frá rannsóknum, sem hann hafði
gert á »FarmakoIogiski institut« há-
skólans, og getur þess þar, að um
helming af kolvetni þvi, sem sé í
grasabrauði, geti menn melt.
Eins og sjá má af þessu er málið
þegar fjllilega undirbúið »tekniskt«
— en það strandar líklega á því, að
ekki sé hægt að fá vora hleypi
dómafullu þjóð til þess að hafa
fjallagrösin til matar sér. — —
Þannig kemst nú þessi maður að
orði og væri það meira en leitt ef
niðurlagsorð hans sönnuðust á okk-
ur líka. Er íslendingum það til há-
borinnar skammar, ef þeir vilja
ekkert sinna fjallagrösunum, þar sem
forfeður þeirra hafa þó í margar ald-
ir lifað á þeim. Það sem við þurf-
um að læra, er það að matreiða
fjallagrösin og ætti það að vera vinn-
andi vegur, eigi sízt þegar aðrir hafa
brotið isinn. Má sjá það á ummæl-
dr. Hansteen-Cranners að við get-
um fengið góðar upplýsingar hjá
Norðmönnum um það að matreiða
grösin á ýmsan hátt. í grauta og
slátur hafa grösin verið notuð í
sumum sveitum hér á landi fram á
þennan dag, og þykir herramanns-
matur. Ljúfengari grautar eru ekki
til, heldur en þeir, sem soðnir eru
úr fjallagrösum og mjólk.
Og upp til sveita, þar sem nóg
er af mjólkinni, ætti hver einasti
bóndi að sækja grös í sumar, því að
á þann hátt sparar hann mikið með
lit’um tilkostnaði. Og væri hægt að
berja það inn í meðvitund manna,
að það yrði ef til vill til þess að-
forða hungurári, að safnað yrði sem
mestu af grösum og sö'um til mat-
ar, þá trúi eg ekki öðru en hver
maður teldi það sjálfsagða skyldu
sína að afla eins mikils af þeim fæðu-
tegundum og hann getur.
Reykvíkingar standa ef til vill
manna verst að vígi með það að afla
grasa, en þó geta þeir það ef vilji
er með. Fjöldi fólks fer héðan úr
bænum upp til sveita á hverju sumri
og eyðir þar fritírna tínum í iðju-
leysi. Hvað segir nú þetta fólk um
það að fara heldur á grasafjall? Það
yrði því til engu minni hressingar
og heilsubótar heldur en að flatmaga
einhversstaðar í iðjuleysi. Og skemti-
legra er það en flestir munu ætla að
liggja á grasafjalli. Vildu menn nú
eyða sumarfríi síau þannig, þá væri
tvent unnið — þeir bættu mat í
landsbúið og færu þó eigi á mis við
neitt af þeirri ánægju, hressingu og
heilsubót, sem sumarfriið á að veita.
Vik.
----—----■ .■ ------------
ZZZZS BMBOE(IR - 15£=r
Afmæli i dag:
Guðrún Daníelsdóttir, jungfrú.
Vigdís Erlendsdóttlr, húsfrú.
Sigríður Jónsdóttir, húsfrú.
Kjartan Thors, stud. jur.
Ólafur Runólfssou, verzlm.
Pótur Halldórsson, bóksali.
Þorleifur Jónsson, póstafgrm.
Sólaruppráa kl. 5.24
S ó 1 a r 1 a g kl. 9.30
H * f 1 ó 8 í dag kl. 9.32 f. h.
og kl. 9.53 e. h.
Fyrirlestrar Háskólans:
B. M. Olseu:
Edddukvæði kl. 5—6.
Leiðbeiningar í ýmsum efnum fyrir
þá, sem kynnu að vilja taka meistara-
próf kl. 6—7.
Jón Aðils:
Verzlunarsaga ísl. kl. 7—8.
Álexander Jóhannesson:
Þýzkuæfingar ki. 7—8.
Aflafréttir. Mokafli hefir verið á
Akranesi síðustu dagana. Hefir þorsk-
ur gengið mjög nærri landi, ekki nema
um hálfrar stundar róður út á miðin.
Héðan úr bænum róru menn einnig
vestur á Svið og fengu ágætan afla.
Gnllfoss var á Skagaströnd í gær
og er væntanlegur á Akureyri í dag.
Hefir ferðin gengið ágætlega það sem
af er.
í. R. í kvöld ætlar íþróttafólag
Reykjavíkur að halda kvöldskemtun.
Skemtiskráin hefir verið auglýst f
dagblöðunum, en vór viidum að eins
benda á síðasta atriði hennar, skraut-
sýninguna, þannig sýning heflr aldreí
verið sýnd hér og mun eflaust vera
skemtileg.
Þetta er í þriðja sinn á þessu ári
sem í. R. skemtir R.víkingum og hafa
skemtanir þess þótt skara fram úr t,
d. afmælisfagnaöur þess.
Menn skyldu gæta að að reikna
ekki út frá fslenzku óstundvísinni,
þegar þeir fara í Iðnaðarmannahúsið í
kvöld, því kvöldskemtunin byrjar eins
stundvíslega og víðavangshlaupið á
sumardaginn fyrsta. — Húsið verður
opnað kl. 8,30.
»AIliance«, danska seglskipið, sem
strandaði hér fyrir austan Battaríis-
garðinn í vetur er nú komið að hafn-
argarðinum. Hefir verið gert við það
í Slippnum og er ákveðið að það fari
til Spánar innan skamms.