Morgunblaðið - 24.02.1918, Blaðsíða 3

24. 'febr. 152. tbl.
MORGUNBLAÐIÐ
Sitt af hverju nm lífshætti flska.
Eftir Bjarna Sæmundsson.
Marhnúturinn er sennilega alls
skki gráðugasti íiskurinn í sjónunr;
í>ó að hann sé munnvíður, þá má
hann þó heita munnfriður á móts
við suma djúpfiska skylda álum og
laxsíldum. Sumir þeirra eru svo
tnunnviðir, að það má segja hið
sama um þá og sagt er í gamalli visu
nm einhvern mann »kjafturinn út
á kjáikabarð, kemst hann seint í
himnagarð*. Og sennilegt er, að
gtæðgin standi i réttu hlutfalli við
munnviddina. Þó má vera, að munn-
stærðin fari nokkuð eftir þvi, hver
fæðan er, hve stór dýr fiskurínn
leggur sér til munns. En hvernig
sem nú þessu er háttað, þá er það
vist, að fiskar af þessu tægi hafa
fengist þannig á sig komnir, að þeir
hafa gleypt fiska, sem voru sfærri
en þeir sjálfir; höfðu þeir gleypt þá
með svo miklum krafti, að ekki
að eins maginn, heldur cg allur
kviðurinn vav svo útþaninn, að
gleyptt fiskurinn sást utanað, i
gegnum þunniidin, þar sem hann lá
saman kuðlaður i maganum.
Fieira mætti tína til um þetta; en
hér vetð eg að láta staðar numið
um þessa hlið á lífi fiskanna.
3. Felulitir fiska. Af þvf sem sagt
hefir verið hér að framan um græðgi
sumra fiska, ræður það að Hkindum,
að mörgum fiskinum sé hætt vegna
græðgi hinna stærri, þvi að í sjón-
um gildir víst ekki siður sú regian,
en á landi, að hinn stærri gleypi
hinn smærri. Getur það því verið
mjög gott fyrir smælingjana, smá-
fiska og seiði hinna stærri, að geta
leynst sem bezt fyrir hinum stærri,
sem alstaðar eru á ferðinni til þess
að »fá þá uppsvelgda«. En hinir
Brennandi
steinoliulindir.
Campina, i nóv.
Enginn maður getur gert sér i hug-
arlund, hvernig umhorfs mun hafa
verið í olíuliodum Rúmeníu þá er
Rúmenar, undir handleiðslu Englend-
iugsins Griffiths lávarðar, kveiktu i
3ooo steinoliubrunnum og stórkost-
legum olíugeymurum, sem i voru
^öörg þúsund smálestir af steinolíu
°g benzini.
Þeir sem sáu það geta eigi með
0rðum lýst þvi helvitisbáli sem við
Þeim blasti. Þeir segja að eins að
ah hafi verið gult, rautt og svart,
Svart og enn þá svart. Kolsvart, sót
°8 reykur. Og svo dunur, brak og
^restir. Og hiti, bál, funi, ógurleg-
Ur hiti og óþolandi. Tortiming,
sPiUiQg, helviti, dómsdagur. — —
hefi talað við ýmsa menn, iðn-
ra2ðinga, rúmenska verkfræðinga, vel
^ntaða borgara, sem áttu heima i
,0 I
(smælingjarnir) eru oft snarir i snún-
ingum, og fimir að skjótast undan,
og þá getur það lika verið gott
fyrir hina, sem oft og tiðum eru
seinfærir og silalegir, og mundi því
oft verða ilt til fanga, ef þeir tækju
ekki það ráðið að liggja i leyni, eða
fara i felur, annaðhvort i einhver
fylgsni, eða fitur þeirra er þannig,
að* hann er mjög líkur botninum.
Getur það oft verið svo, að sami
fiskurinn hafi gagn af litnum, bæði
til sóknar og varnar, til þess að
dyljast ýmist fyrir bráð sinni eða
óvint.
Skulu nú nefnd nokkur dæmi
meðal útlend»a fiska, þessu til skýr-
ingar.
Ef byrjað er á ungviði fiska, sem
þarf að leynast fyrir óvinum sínum
meðal fiska og fugla, þá má geta
þess, að þegar í eg%inu er hínum
unga fiski hætta búin, því að bæði
fuglar og fiskar sækjast eftir þeim.
Þau egg s.em klekjast í botni eru
oft falin milli steina í þönglarótum
og víðar, svo er t. d. um egg hrogn-
kelsanna, eða í sérstökuna homkend-
um hylkjum, eins og t. d. egg
margra há- og skötutegunda i s. n.
Pétursskipum eða Pétursbuddum.
En hin svífandi egg þorskfiska og
flatfiska leynast á þann hátt, að þau
eru algerlega glæ og ekki auðið að
greina þau frá sjónum, fyr en aug-
un eru komin í þau. Þegar svo
seiðin koma úr egginu, hafast þau
flest við um hríð uppi um allan sjó,
hvoit sem þau eru klakin á botni
eða uppi um sjó. Eru þau mjög
ósjálfbjarga fyrst í stað, en það verð-
ur mörgum til lífs, að þau eru glæ
og varla greinanleg frá sjónum,
nema augun, sem lfta út eins og
tveir svartir deplar, og lffhimnan
(svarta himnan innan á þunnildum
margra fiska), sem er oft silfurgljá-
grend við* oliunámurnar, óbreytta
verkamenn. sem unnu við námurnar
og hertekna menn, sem unnu að
spellvirkinu. Alla rekur þá í vörð-
urnar, er þeir ætla að lýsa þessum
Múspellsloga og segja að engin orð
fái lýst honum. Og það er satt.
Við blaðamenn höfum tiðum sagt
það um ýmsa stórviðburði, að það
sé eigi hægt að lýsa þeim — og
svo höfum við komið með dálka-
langar lýsingar á þeim. Eg skal
ekki að þessu sinni reyna að koma
með neina lýsingu, vegna þess að
eg get það alls eigi. ímynduraflið
kemst hvergi í hálfkvisti við þessa
ógurlegu staðreynd, sem hvergi á sinn
líka í allri veraldarsögunni.
Eg var staddur í Antwerpen þá er
hún féll fyrir þrem árum og þá gafst
mér kostur á að sjá það hvernig
Belgar fóru að ónýta hina miklu olíu-
geyma hjá Schelde. Það var ógur-
leg sjón að sjá. Og þó voru olíu-
birgðirnar þar eigi nema örlítill hluti
af þeim ósköpum, sem brent var í
Rúmeniu, einhverju mesta olíulandi
heimsins — landi sem framleiðir ár-
lega nokkrar miljónir smálesta af olíu.
Það getur enginn gert sér i hug-
andi að utanverðunni, en hún mun
einmitr þess vegna geta orðið tor-
sýniieg þegar horft er á hana neðan
að (sjá siðar).
Þegar um fullorðna fiska er að
ræða, fer litur þeirra mjög eftir því,
hvar þeir dvelja tiðast.
Þeir fiskar, sem oft eru við yfir-
borð sjávar, svo sem síld, loðna,
sandsili, guðlax, lax og makríll, eru
tíðast grænir eða bláir á baki, en
silfurgljáandi eða hvítir á síðum og
kvið; svipað er og um þorskinn,
ufsann, ýsuna og lýsuna. Þegar
horft er á þessa fiska ofan að, úr
sjó eða lofti, eru þeir mjög samlitir
grænum eða blágrænum sjónum og
því ilt að greina þá, en séu þeir
séðir neðan að, þá rennur hinn ljósi
litur á síðum þeirra og kviði mjög
saman við ljósglætu þá eða glampa,
sem er á hafletinum, neðan að séð,
0: þeir verða mjög torsýnilegir, og
líklega enn þá verra að greina þá
þeim megin frá, en að ofan.
Fiskar sem lifa á miklu dýpi og
koma sjaldan upp að yhrborði, upp
í birtuna, eru tíðast kolsvartir eða
rauðir. Hinir svörtu leynast mjög
vel i myrkri undirdjúpanna1). Rauð-
ir fiskar eins og t. d. karfi, leynast
vist allvel i djúpinu, vegna þess að
hinn rauði litur þeirra dofnar eða
verður grár í grænni birtunni^þar
niðri.
Botnfiskar, sem lifa á grunni, þar
sem birta er nægileg, eru tiðast
r) Dagsbirtan nær ekki langt nið-
ur í sjóinn; á 100 metra dýpi má
vist heita myrkur. Samt ná ekki
allir litgeislar sólarbirtunnar jafn-
langt niður. Rauðu geislarnir ná
skemst, en hinir grænu lengst. Þó
ná engir geislar langt niður fyrir
1000 metra. Þar er því algert myrk-
ur, nema skima sú, sem leggur af
lýsandi dýrum (fiskum o. fl.).
arlund hve miklu þessu spell nema,
væri alt sem ónýttist metið til fjár.
Þvi að það er eigi að eins að hér
, hafi brunnið óbætanlegur forði af
steinoliu og benzíni, sem allan heim-
inn vantar svo tilfinnanlega, heldur
ónýttust hér vélar og byggingar og
margra kynslóða erfiði.
Rúmenum hefir sennilega eigi verið
rótt i skapi, þá er þeir kveiktu í
þessu öllu saman, Með hlutafé sem
nam um 400 miljónum króna höfðu
þeir sjálfir og útlendir hluthafar kom-
ið olínáminu i sæmilegt horf. Með
óþreytandi iðni höfðu mörg þúsund
hendur skapað umgerð þessa vold-
uga iðnaðar, grafið mörg þúsund
holur alt að þvi þúsund metra
djúpar til þess að fá olíuna til
þess að spretta upp, og smíðað mörg
hundruð olíugeyma, sem tóku alt að
1250 smál. hver. En svo þegar fyr-
irtækið stóð sem allra bezt og var
langstærsta auðsuppspretta landsins,
þá fyltu þeir brunnana með járni,
bjálkum og múrsteini, en kve ktu í
olíugeymurunum.
Það er ofur eðlilegt að þeir hafi
eigi getcð unnað hinum sigursælu
óvinum sinum þess að njóta þessara
3
mjðg samlitir botninum, þ. e. a. s.
að ofan, en að neðan eru þeir mjög
l|ósir eða alveg hvitir, þannig er um
lúðu (spröku), kola og skötur, mar-
hnúta og ýmsa fleiri. Þar til má telja
þorskinn, sem er botnfiskur og upp-»
sjávar fiskur. Skötur lifa mest á leir-
botni og eru morgráar að ofan, al-
veg eins og leirinn, og eflaust ill-
greinanlegar frá botninum, ef liggja
kyrrar. Líkt má segja um fullorðnar
lúður og kolategundir (skarkola, sand-
kola og aðra). Kolarnir eru jafnvel
misdökkir á lit, eftir þvi hve dökkur
botninn er; þeir geta meira að segja
gert sig mislita, ef botninn er það.
Þannig eru skarkolar, sem veiddir
eru á skeljasandsbotni, allir með ljós-
um dílum, sem svipar til skeljabrota,
og enn þá glöggar kemur þetta i
ljós á smálúðu (1—4 vetra). Eg hefi
séð þesskonar lúður veiddar í Garð-
sjó, þar sem er mjög stórgerður
skeljasandur i botni; bakið á þeim
var eins og stráð smáum skelja-
brotum, það voru Ijósir blettir, sem
voru þannig útlítandi. Þyrsklingur og
jafnvel stútungur er rauður að lit
þegar hann er veiddur í þara, Ijós á
skeljasandsbotni og mjög dökkur í
þröngum fjarðadjúpum, og danski
dýrafræðingurinn Dr. Petersen hefir
með tilraunum sýnt það, að þyrsk-
lingurinn og skarkolinn breytir lit,
þegar hann er látinn vera nokkra
daga á ýmsa vega litum botni. Þessi
litbreytingamáttur virðist minka, þeg-
ar fiskurinn eldist. Gamlir kolar gera
sig oft ósýnilega með því að grugga
upp sjóinp í kringum sig, svo að
leirinn fellur ofan á þá og gerir þá
alveg samlita botninum.
Líklega eru engir hérlendir fiskar
meiri snillingar í því, að taka á sig
gerfi hluta i kringum sig, en mar-
hnúturinn, bæði yngri og eldri fisk-
ar; stöku uggarnir eru litaðir þannig,
gæða. Og manni verður skiljanleg
sú örvænting, sem fær þá til þess
að ónýta þessi miklu auðæfi. En
þó verður maður að spyrja sjálfan sig
að því hvort þetta hefði eigi mátt
vera ógert.
Hinn frægi rúmenski vísindamað-
ur, prófessor Stere, sem nú er rit-
stjóri blaðsins »Lumnate«, reyndi að
koma í veg fyrir spellvirkin, með
því að sýna stjórninni fram á það,
að engum gæti spellvirkin komið að
gagni og óvinunum væru þau eigi
til neins tjóns í samanburði við það
hve mikið verðmæti færi þar for-
görðum. Því að það mættu menn
vita, að svo miklir snillingar væru
þýzku verkfræðingarnir að þess yrði
eigi langt að bíða þangað til þeim tæk-
ist að veita steinoliulindunum fram-
rás aftur. En aldrei yrði hægt að
bæta það tjón, sem unnið væri með
íkveikjunum.
Eu prófessor Stere talaði fyrir dauf-
um eyrum. Englendingar stjórnuðu
spellvirkjunum og gengu að þvi
verki með dæmalausri nákvæmi. Og
sem sérstakan sérfræðing höfðu þeir
sér til aðstoðar ermdreka frá Stand-
ard Oil Company.