Morgunblaðið - 12.03.1947, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 12. mars 1947,
VÍG ÍSLENDINGANNA í DANMÖRKU
ÞINGSALYKTUNARTIL
LAGA Gísla Jónssonar um
skýrslusöfnun um mál íslenskra
þegna á Norðurlöndum, sem á-
sakaðir hafa verið fyrir sam-
vinnu við Þjóðverja, kom til
mnræðu í sameinuðu Alþingi í
gær.
Flutningsmaður mælti fyrir
tillögunni og flutti ítarlega fram
söguræðu. Rakti hann fyrst í
stórum dyáttum aðdraganda
þessa sorgarleiks, hertöku Dan
merkur og Noregs og lýsti þeim
hörmungum, sem þessar þjóðir
hefðu orðið að þola undir her-
náminu, Norðmenn frá fyrstu
byrjun og Danir eftir að þeir
tóku upp virka andstöðu gegn
innrásarliðinu.
Þessu næst lýsti ræðumaður
starfsemi frelsishreyfingarinn-
ar dönsku, hvernig hún færðist
í vöxt eftir því sem hallaði und
an fæti hjá þýska hernum, uns
svo var komið að algert stjórn-
leysi ríkti í landinu, með þeim
afleiðingum að fjöldi manna
var sviftur frelsi og margir líf-
látnir. án dós og laga.
Þesu næst fórust G. J. orð á
þessa leið:
Víg tveggja
Islendinga.
ÍSLENDINGAR, búsettir í
Danmörku, fóru ekki varhluta
af þessu æði. Quðmundur Kamb
■an, rithöfundur, var fyrsta fórn
in. Þegar hann rís upp vopnlaus
og varnarlaus og neitar að láta
handtaka sig saklausan og fara
með sig sem glæpamann, er
hann fyrirvaralaust skotinn í
augsýn dóttur sinnar. Öll með-
ferð á jarðneskum leyfum hans
uns hægt var að fá þær afhent-
ar, er þann veg, sem ekki sasm-
ir menningarþjóð.
Næsta fórnin er 17 ára dreng
ur, sonur Gunnars Hallssonar,
kaupmanns. Hann er hrifraður
hræddur og grátandi úr örmum
móður sinnar, þar sem hann er
einn með henni heima. Bænir
hennar og fullyrðingar beggja
iiiia það, að barnið sje aJsak-
laust, fær engan hljómgrunn.
Með byssum, bgindum á hjarta
stað, er hann hrakinn upp á
flutningabíl, meðal annarra sak
borninga, og^ síðan er ekið með
hópinn áleiðis á lögreglustöð-
ina. Það er ekki verið að sýna
þá mildi að fara stystu leið, eða
þræða fámennustu göturnar,
nei, það er ekið götu úr götu,
þar sem mannfjöldinn er mest-
ur, og allan tímann eru þessi
saklausu óhamingjusömu fórn-
ardýr villimennskunnar hædd
og’hrjáð af fjöldanum. Þeim er
fyrirskipað að þola allar raunir
að viðlögðu lífláti, fyrirskipað
að halda höndunum uppi yfir
höfði sjer tímunum saman. Það
er sama, hvort kastað sje í þá
óþverra eða hrækt á þá, alt ber
að þola möglunarlaust. Þegar
drengurinn magnþrota og yfir-
bugaður af slíkri meðferð, læt-
ur annan handlegginn síga úr
fyrirskipaðri stellingu, er hann
skotinn til bana. Dögum saman
fá foreldrarnir ekkert svar við
fyrirspurnum um afdrif drengs
ins. Og það er hending ein, að
lík háns finnst og þekkist innan
tun fjölda annara, sem farið hef
ur verið með á sama hátt-----.
RÆDD Á ALÞINGI
Báðum þjóðum fyrir bestu að
sannleikurinn komi í Ijós
Þáttur Kambans.
Jeg hefi átt þess kost, að kynn
ast persónulega öllum þeim
gögnum, sem fyrir liggja í sam
baridi við ákæru á Guðmund
Kamban.
Fyrverandi hæstvirtur utan-
ríkismálaráðherra mótmælti
samstundis verknaðinum og fyr
irskipaði sendiráðinu í Kaup-
mannahöfn að fá málið rann-
sakað og senda fullkomnar
skýrslur hingað til stjórnarinn
ar um allan gang þess.
í rjettarfarsskýrslunni, sem
send er dómsmálaráðuneytinu
danska, og sem er eitt hið auð-
virðilegasta gagn, sem hugsast
getur í morðmáli, er gerð til-
raun til þess að rjettlæta verkn
aðinn, með því að upplýst þyki
að Kamban hafi haft samvinnu
við Þjóðverja á eftirfarandi
hátt, —• gegn hagsmunum
dönsku þjóðarinnar.
1. Haldið fyrirlestra í danska
. útvarpið eftir 29. ágúst
1943.
2. 'Skrifað ritgerð um'€>öl fyr
ir Þjóðverja 1944, sem
gerði þeim mögulegt að
seðja allan herinn og alla
hina sveltandi Evrópu.
3. Og fyrir þessi glæpsam-
legu störf hafi hann orðið
uppvís að því að taka laun
frá Þjóðverjum.
Ú tvarpser indin.
í bók, sem kom út í Kaup-
mannahöfn 1945, um danska ut
varpið á styrjaldartímabilinu,
þar sem mjög hörðum orðum er
farið um allan þann fjölda
danskra þegna, sem þátt tóku
í starfsemi þess, eftir 29. ágúst
er þess getið, að Kamban hafi á
árunum ’43—’45 haldið alls 3
fyrirlestra í danska útvarpið af
311 fyrirlestrum, sem haldnir
eru þar á þessu tímabili, af ekki
færri en um 100 vísindamönn-
um, listamönnum og öðrum and
ansmönnum dönsku þjóðar-
innar.
Öll þessi erindi Kambans voru
eingöngu bókmentalegs eðlis,
og fjarri því að fela í sjer snef
il af áróðri fyrir Þýskaland,
enda er beinlínis á það bent í
þessari bók, að Þjóðverjum hafi
þótt Kamban draga um of taum
menningu Norðurlanda í erind-
um sínum, og þar með einnig
menningu dönsku þjóðarinnar,
og því hafi þeir orðið að strika
út úr erindum hans ýmis um-
mæli, er snertu þetta cfni.
Ritgerð um söl.
Hvað viðvíkur þeirri ákæru,
að Kamban hafi skrifað ritgerð
um söl, þá ér það rjett, að eitt
af síðustu verkum hans er langt
vísindarit um þessa sjávar-
plöntu. Jeg hefi átt þess kost,- að
lesa þetta verk. Verður ekki
annað sjeð, en áð hann hafi
fyrst og fremst haft í huga að
skrifa hjer vísindarit, er hann
síðar gæti varið sem doktorsrit
gérð við' háskóla. Ritgerð þessi
er þrungin af þeirri aðdáun sem
sem Kamban hafði á íslensku
þjóðinni, fyrir þrautseigju henn
ar og þol, að komast yfir alla
þá erfiðleika, sem yfir hana
dundu á mesta hörmungartíma
bili hennar, sem m.a. Danir áttu
ekki svo lítinn þátt í að skapa,
með verslunareinokun, kúgun
og skilningsleysi á högum henn
ar á þeim tímum. Einmitt vegna
þess, að ritgerðin er byggð upp
á hinum hárnákvæmu rannsókn
um Kambans á þjóðlífi íslend-
inga, verður hún hvort tveggja
í senn, þrungið ádeilurit á
dönsk stjórnarvöld þeirra tíma,
og brennandi hvatningarorð til
íslendinga, um það, að standa
nú saman uns fullkominn skiln
aður er fenginn. Hitt héfur víst
engum rpanni dottið í hug í
alvöru, og ekki einu sinni Dön-
um sjálfum, að þótt íslenska
þjóðin gæti fyr á öldum forðað
sjer frá hungri að einhverju
leyti, með því að tína og jeta
söl á þeim tímum, þegar dönsk
einokun og dönsk kúgun hafði
sogið úr henni merg og blóð, að
þá væri það leikur einn fyrir
Þjóðverja, úr því að þeir ættu
nú í ritgerð þessari lykilinn að
leyndarmáli, að metta allan
hinn sveltandi her og alla
Evrópu á þessum einstæða sjáv
argróðri. Það reyndist líka svo,
að eftir að rjetturinn hafði kynt
sjer þetta verk, þótti ekki stætt
á því að nota það sem ásökunar
efni.
Greiðslan frá
Þjóðverjum.
Um þriðja og síðasta ákæru-
atriðið, að Kamban hafi tekið
á móti fje frá Þjóðverjum fyrir
verk sín, skal aðeins farið
nokkrum orðum.
í fyrsta lagi voru menn bein-
línis hvattir til þess af stjórnar
völdunum, að hafa vinsamleg
viðskifti við herinn og þýsku
þjóðina, eins og jeg hefi áður
minst á. Meginhlutinn af iðnaði
landbúnaði og verslun dönsku
þjóðarinnar byggði bókstaflega
tilveru sína á styrjaldarárunum
á þessum viðskiftum, og það svo
að án þeirra gat þjóðin á engan
hátt framfleitt lífinu, svo lengi,
sem hernámið varði. Það gat
því ekki verið meiri sök að taka
greiðslu fyrir hlutlausar bók-
mentir, en fyrir svínslæri,
smjör og að jeg nú ekki tali um
framleiðslu allskonar vopna í
þágu hersins. En á þessu lifði
þjóðin almennt.
í öðru lagi voru það danskir
áhrifamenn, sem beinlínis
neyddu Kamban til þess að leita
sjer tekna hjá Þjóðverjum, sem
aldrei voru þó meiri en svo, að
þær dugðu ekki honum og fjöl-
skyldunni nema að litlu leyti
til að draga fram lífið í eitt ár.
Þegar Danir gerðu
Kamban útlægan.
í aldarfjórðung hafði Kamban
lifað og starfað í Danmörku, svo
að segja óslitið. Flest verk sín
hafði hann fengið gefin þar út,
mörg af leikritunum tekin þar
til sýningar á bestu leikhúsun-
um, og sjálfur verið í þjónustu
Dana, sem leiðbeinandi um leik
list. Hann fór aldrei leynt með
það, allan þenna tíma, að hann
var sannur Islendingur, unni
framar öllu öðru frelsi lands
síns og mat heiður þess og gæfu
framar öllu öðru. Langsamlega
stærstu og flestu árekstrarnir,
sem urðu á milli hans og
danskra áhrifamanna, og þeir
voru stundum hvorki fáir nje
smáir, stöfuðu af því, hversu
fast hann hjelt á rjetti þjóðar
sinnar, og hversu mjög hann
mat forna menningu hennar. Og
því er það, að þegar íslenskir
stúdentar og mentamenn, bú-
settir í Danmörku, senda mót-
mæli gegn sambandsslitunum,
sem lýst var hjer yfir á Alþingi
haustið 1943, að fram skyldu
fara að lögum 1944, þá var
Kamban ekki í þeim hópi.
Þvert á móti hóf hann þá bar-
áttu í Danmörku fyrir skilnað-
inum. Einmitt þá tekur hann
sig til og þýðir úrval af ljóðum
íslenskra skálda yfir á danska
tungu, eitt hið mesta snilldar-
verk og bókmentaafrek, til
þess að sýna dönsku þjóðinni,
hversu föstum fótum menning
in hafi jafnan staðið á íslandi,
og standi enn. Hjer eru þýdd
45 úrvalsljóð 11 frægustu
skálda og andans manna þjóðar
innar. Það hefst á sálmi Hall-
gríms Pjeturssonar „Allt eins
og blómstrið eina“ og lýkur á
einu af Kambans síðasta ljóði
„Arinbjörn prestur11. — En nú
bregður svo við, að fyrri útgef-
endur hans, sem biðu jafnan
óþreyjufullir eftir hverri bók
frá honum ,vilja ekki gefa út
þetta snilldarverk. Nú verður
að leita til Ejnar Munksgaard,
og fá aðstoð frá Dansk-ísl.fjelag
inu til að koma bókinni út. Sam
tímis eru einnig lokuð fyrir
honum öll leikhús, sem áður
stóðu honum opin, og sambönd
hans við menningarstofnanir,
sem Danir rjeðu yfir, eru öll
bókstaflega slitin. Eins og allir
aðrir, er hann fangi í þessu
landi, landi, sem neitar honum
um að lifa, af því hann metur
og elskar meira sína eigin þjóe
en þá þjóð, sem hann dvelur
með, og vill í engu skerða henn
ar rjett.
Af öllum þeim gögnum, sem
fyrir liggja, er bert, að fram að
þessum tíma, hefur Kamban
engin viðskifti haft við Þjóð-
verja. Það er ekki fyr en eftir
að alt þetta hefur skeð, að hanii
neyddist til þess að selja verk
sín til þeirrar þjóðar, sem situr,
yfir rjetti Dana. Honum er þettai
mjög um geð, en hann á engis
annars úrkosta, nema að draga
úr baráttunni fyrir fullu frelsl
þjóðar sinnar, og það er honum
á engan hátt að skapi, svo heil-
steyptur sem hann var.
íslenska þjóðin á kröfu á því
að fá það að fullu upplýst,
i hvaða raunverulegar ástæður
voru fyrir handtöku og vígi
Kambans. Hvort það er sam-
vinna við Þjóðverja, ást hans á
Nazisma, löngun til að gera
dönsku þjóðinni ógagn, eða ást
hans á Islandi. Þor hans og vilji
til að halda hátt uppi merki
þjóðar sinnar þegar henni reið
mest á. Hjer á landi hefur,
danska stjórnin viðurkennt op-
inberlega, að engar ástæður hafi
verið fyrir hendi, er rjettlæti
þenna verknað. Hjer biður hún
opinberlega afsökunar á óhapp
inu, eins og hún kallar það, og
tilkynnir, að lífeyri verði greidd
ur ekkju hans. í Danmörku er
þessu margneitað og almenning
ur þar látinn trúa því, að hann
hafi verið sekur fundinn.
Það er báðum þjóðum hollasii
að blæjunni sje svipt af ölluni
þessum málum og sannleikur-
inn gerður kunnur í báðum
löndunum.
Flutningsmaður tók að lokum
fram, að þótt í tillögugreininni
væru nefnd bæði löndin, Dan-
mörk og Noregur, bæri ekki að
skilja þetta þannig, að íslend-
ingar hefðu sætt sömu meðferð
í Noregi og í Danmörku. Eng-
inn íslenskur þegn hafi verið
líflátinn í Noregi, án dóms og
laga.
Að lokinni framsöguræðu G.
J. var tillagan samþykt einrómsí
og vísað til síðari umræðu og
utanríkisnefndar.
Spánverjar hjáSpuðu
möndulveldunum
London í gærkvöldi. *
í SPURNINGATÍMA í neðrl
málstofunni í dag, spurði eims
þingmannanna, hvort nokkur,
áætlun hefði verið gerð yfir
það, hvað ýmsar aðgerðíij
spönsku stjórnarinnar á styrj-
aldarárunum hefðu kostað
Breta í mannslífum og verð-
mæti.
McNeil, innanríkisráðherra,
varð fyrir svörum. Sagði hann,
að enda þótt vitað væri, að
Spánverjar hefðu stundum að-
stoðað möndulveldin, væri ó-
mögulegt að áætla tap það,
sem slíkt hefði haft í för með
sjer og því með öllu þýðingar-
laust, að leggja málið fyrir,
sameinuðu þjóðimar.
— Reuter. *]
SS-hershöföingi hengdur
LONDON: — Útvarpið I
Prag hefur tilkynt, að þýskl
SS-hershöfðinginn Nernard
Placht hefði verið hengdur fyjj
ir að láta taka níu tjekkneskíf
stúdenta af lífi. j