Morgunblaðið - 21.11.1948, Blaðsíða 6

MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 21. nóv- 1948.
^JJriátmarm (ju &mundóócnt óLri^ar
- B Æ K U R
am:
„SKÁLD í ÚTLEGГ
Æfisaga Hinriks Heine.
Eftir Antonia Valentin.
Karl ísfeld þýddi.
Helgafell.
lega, — þó með fullum virðu-
leik og nokkuð kuldalegri tig-
inmennsku. Pleine brennur í
skinninu að opna huga sinn og
hjarta fyrir hinu mikla skáldi,
ÞAÐ ER bæði lærdómsríkt og en er gripinn vanmetatilfinn-
skemmtilegt að lesa góðar æfi- ingu og feimni, svo að hvert
sögur, og má nærri einu gilda orð stendur í honum. Loks bull-
hvort þær f jalla um kóng eða; ar hann því út úr sjer að hann
kotbónda, sjeu þær ritaðar af sje að semja Faust! — Há-
nógu mikilli hreinskilni og göfgin stirðnar upp, svipurinn
hispursleysi. Slíkar æfisögur j verður ískaldur. Goethe hefur
hafa mikið menntunargildi, því sjálfur verið að semja
af þeim má meðal annars læra J Faust síðan á æskudögum og
það, að hlutskifti mannanna er: er nú í elli sinni að fægja og
fága þetta mikla verk sitt svo
það megi lifa um aldir og bera
mikilleik hans vitni óbornum
kynslóðum! — Heine kveður
dapur í hug. —
í föðurlandi hans, Þýska-
landi, verður honum hvaðeina
til sorgar og loks ákveður hann
að fara sjálfviljugur í útlegð.
Hann sest að í París — og er
æfisagan síst leiðinlegri eftir
að þangað er komið. Lýsingin
á Matthildi, ástkonu hans og
síðar eiginkonu, er prýðileg, en
sambúð þeirra verður Heine
ekki eins misjafnt og það virð-
ist í fljótu bragði. — En það
er nú önnur saga, eins og Kipl-
ing var vanur að segja! —
„Skáld í útlegð“ er vel skrif-
uð æfisaga og skipuleg. Hún
byggir á staðreyndum og
strangri rannsókn, en er þó
skáldleg og spennandi eins og
góð skáldsaga á að vera.
Fyrst er lýst foreldrum Hin-
riks Heine og jafnvel forfeðr-
um, til þess að skýra skapgerð
hans og lyndiseinkanir, þá um
hverfi hans og aldarhætti á
hans tíð. — Heine var, eins og aii erfið. í þessum hluta bók
almennt er vitað, Gyðingar að arinnar bregður og fyrir fjöl
ætterni, en ljós á háralit og morgum af frægustu mönnum
bláeygur og fríður sýnum Hann
var gæddur töfrandi persónu-
leika, en veiklundaður á sum-
um sviðum og með öllu ófær
til að bjargast af eigin ram-
leik fjárhagslega. Hugur hans
var allur við skáldskap og nokk
uð fjekkst hann við stjórnmál,
en það varð honum ekki að
fjeþúfu. Skapgerð hans og lista-
hneygð varð eðlilega ekki til
að auka virðingu hans í augum
hinna hagsýnni ættmenna, en
þeirra fremstur var Salomon
Heine í Hamborg, er studdi þó
piltinn til mennta og veitti hon
um margvíslega hjálp. Hinrik
Heine náði lagaprófi með mestu
herkjum, en ekki gat hann
gert sjer neinn mat úr því, —
sem betur fór! — Er lýsingin
á bernsku hans sem var glöð
og áhyggjulaus, og hinum erf-
iðu æskuárum alveg ágæt.
Hann varð snemma ástfanginn
af frænku sinni, hinni kald-
lyndu dóttur Salomons Heine
og orkti til hennar og um hana
mörg fögur kvæði. Heine var
raunar alla æfi mikill kvenna-
maður og kvennagull, en æsku-
ástir hans voru óhamingjusam-
ar og óendurgoldnar. Síðar
gekk honum betur!
Margir merkustu menn þeirr
ar tíðar koma við sögu. Eru
þessi svipleiftur samtíðar-
manna Heine mörg alveg sjer-
staklega góð. T. d. hinn aldraði
Evrópu á nítjándu öldinni.
í París líður Heine vel fram-
an af, en jafnan á hann við
fjárhagsörðugleika að stríða og
sjúkleiki þjáir hann, þegar ár-
in færast yfir. — En öllu þessu
er lýst af mestu snild, svo að
mikinn skapstyrk þarf til að
hætta lestrinum fyrr en bók-
inni er lokið! Þetta er mjög á-
nægjuleg lesning fyrir
bókmenntaunnendur, og æfi-
sagan einkar vel fallin til þess
að auka skilning á eðli og lífs-
viðhorfum skálda.
mesti frömuður rómantísku
stefnunnar í Frakklandi, í stutt
um,:en greinagóðum formála og
vísast hjer til hans. En um
skáldsöguna er það að segja,
að hún er rómantísk gandreið,
þar sem saman ægir sagnkend-
um fróðleiksgreinum úr sögu
Frakklands og þó einkum sögu
Notre Dame kirkjunnar, stór-
vel gerðum en öfgakendum
mannlýsingum, tærum skáld-
skap, töfrandi skemmtilegri, en
reifarakendri frásögn og bull-
andi vitleysu! — En engum
mun leiðast lesturinn og í raun
inni má þessa bók ekki vanta
í þýddar bókmenntir menning-
arlands. Áður hafa „Vesaling-
arnir“, sem er öllu betri saga,
verið þýddir á íslensku.
Mesta verðmæti þessarar
sögu eru persónulýsingarnar,
sem sumar eru alveg ógleym-
anlegar. Hringjarinn 1 Maríu-
kirkjunni, erkidjákninn á sama
stað, tatarastúlkan með hvítu
geitina, skáldið Gringoire —
og heill her af aukapersónum,
— standa ljóslifandi fyrir hug-
skotsjónum lesandans löngu eft
ir að sagan sjálf, sem er í raun-
inni ómerkileg, er gleymd!
Því miður er málfar Victors
Hugo óþýðanlegt; þess vegna
þarf að lesa þækur hans á
frönsku. En Björgúlfur Ólafs-
son hefur snarað sögunni á
mjög sæmilega íslensku. Samt
héf jeg lúmskan grun um, að
jafnvel þótt hann hafi þýtt
bókina úr frönsku, þá hafi hann
stuðst allverulega við útgáfu á
öðru tungumáli?
Kristmann Guðmundsson.
20 ára ahnæli Víðis
í Eyjum
Þýðingin er ein af þeim
bestu, sem jeg hef sjeð eftir
Karl ísfeld og er þá nokkuð!1 FRASOGN af 20 ára afmæli
sagt. — Helgafell hefur vand- j blaðsins „Viðir í Vestmanna-
að til útgáfunnar, sem er í eyíum s.l. fimtudag, hefir fallið
sama sniði og bandi sem æfi- .ur sefnmS, sem ruglai mjög efni
saga Enrico Caruso, er kom út' frásagnarinnar og sem frjetta-
í fyrra. — Gaman væri að fá rHari Morgbl. í Eyjum, Björn
fleiri slíkar! i Guðmundsson, hefir beðið um
Kristmann Guðmundsson. að yrði leiðrjett
í þriðju málsgrein segir: ,,. . .
Síðan tekur við því (blaðinu)
Sigurður Srhewing. Hann var
ritstjóri Víðis í 12 ár . . .“. En
þar átti að standa: Hannn var
ritstjórLí tæp 2 ár, og síðan
fjell úr greininni eftirfarandi:
Eftir það tók við ritstjórn Magn
„MARÍUKIRKJAN“
Eftir Victor Hugo.
Björgúlfur Ólafsson ísl.
H.F. Leiftur.
MARGAR bækur hefði jeg
fremur kosið að fá á íslensku
en þennan gamla, geníala reif-
ara Victors Hugo! En úr því svo
er komið — og fyrst góður
þýðandi hefur útlagt hann, —
ber því að fagna! — Annars
eru útgefendum undarlega mis-
Iagðar hendur um val úr heims
j ús Jónsson, faðir Ölafs heit., er
i stofnaði blaðið og var hann rit-
jstjóri blaðsins í 12 ár samfleytt
jog hefir best allra ritstjóra þess
| unnið að framgangi blaðsins, að
|öðrum ritstjórum ólöstuðum. —
i Sýndi Magnús sjerstakan áhuga
Goethe. Heine hefur sent hon-' bókmenntunum, sem ehn eru ,. . ,
. , . , . f * . ,, , ,, , , , , *og elju við utgafu blaðsins. —
um tvær fyrstu bækur sinar, að mestu oþyddar a íslensku. „ , , , , , ,
, _ „ It,,!..* , . , • iKom þvi ut reglulega í viku
sem þegar eru orðnar frægar i Maður hefur suma þeirra grun- , ■*.
, - , , , . , hverri um leið og hann stund-
1 Þyskalandi. Ekki hefur Goethe aða um að taka við þvi, sem _ ., , ° . . „
_ J . , ...... ■ aði sjo sem formaður hjeðan fra
þakkað fynr þær, eða svarað, einhver og einhver rjettir þeim ... . ,
. „ , „ , I „ , , _ , _ |Vestmannaeyjum a vetrarver-
brjefum hans. En þegar unga af tilviljun, í stað þess að fa , ,
skáldið kemur til Weimar, sæk sjer raunverulega bókmennta- ' / Um' 1 ar s en Ur 1 grem
ir það um að fá áheyrn hjá! ráðunauta, eins og alstaðar er Jnm' ” e^ai ]gur ur fjell ra,
, | . „ , . en atti að vera, „þegar Magnus
hans hagofgi og er það ljuf- venja forleggjara í menmngar- , ,, „ ,,, „V .
i ,, t, u-, . fjell fra . — Viðkomandi eru
mannlega veitt. Goethe hefur londum? En bokmenntaraðu-
ibeðmr afsokunar a þessum mis
venð veikur, hann er gulur í nautar geta þeir eimr orðið, er tökum
framan og „tannlausir kjálk- raunverulega þekkja og bera . ‘_______ ________
arnir titra“. En dökk augun'skyn á bókmenntir heimsins. |BRÚSSEL - Matvælaskömmtun
loga og ljóma og hann er hinnj Magnús Jónsson gerir grein vergur afnumin í Beigíu 1. janúar
altillegasti við sinn unga kol- fyrir höfundinum, sem var einn næstkomandi.
ísland við oldahvörf
Teikningar ettir Augusle Hayer.
Bókfelisúfgáfan gaf úf
ÁRIÐ 1833 týndist franskt eft-
irlitsskip við Island, eða á leið
til Grænlands, en þangað var
ferð þess heitið. Árið eftir sendi
franska stjórnin briggskip til
þess að leita þess. Sú ieit bar
engan árangur. En stjórnin
vildi ekki gefast upp og sendi
árið 1835 annað skip til leit-
arinnar. Einnig sú ferð varð
árangurslaus, hið týnda skip
fanst ekki og engin merki um
afdrif þess.
En ferð hin franska leitar-
skips til íslands og Grænlands
hafði þó töluverðar afleiðingar.
Með því voru meðal annara
tveir læknar, sem stigu á land
hjer á íslandi og ferðuðust mik
ið um landið. Söfnuðu þeir ým-
iskonar náttúrugripum á þess-
um ferðum og er heim kom,
til Frakklands, hjeldu þeir sýn-
ingu á þeim, sem vakti mikla
athygli.
Þessir tveir læknar voru þeir
Joseph Paul Gaimard og Louis
Eugege Robert. Þegar sýning
þeirra fekk svo góðar undir-
tektir 1 París ákváðu þeir að
reyna að fá frönsku stjórnina
til þess að leggja fram fje til
myndarlegs vísindaleiðangurs
til íslands. Tókst þeim það. —
Franska stjórnin lagði fram ríf
legan fjárstyrk til íslandsleið-
angurs, sem jafnframt skyldi
þó svipast um eftir hinu týnda
eftirlitsskipi.
Það kann að virðast einkenni
legt örlæti af frönskum stjórn-
arvöldum að leggja fram veru-
legar fjárupphæðir til vísinda-
leiðangurs til þessa fjarlæga
lands. En sannleikurinn er sá,
að skifti Frakka og Islendinga
voru þá engan vegin lítil. —
Fjöldi franskra fiskiskipa sótti
þá á íslandsmið og sjómenn
þeirra höfðu margvísleg við-
skifti við íslendinga. Munu
þessi skifti ásamt hinni vel
heppnuðu sýningu hinna
frönsku lækna hafa átt sinn
þátt í hinum góða stuðningi
stjórnar þeirra við þennan fyr-
irhugaða leiðangur.
Árið 1836 var svo leiðang-
urinn svo farinn. Auk lækn-
anna, sem fyr eru nefndir,
skiftir ekki máli að nefna aðra
þátttakendur, en þá Étienne
Francois Auguste Mayer, mál-
ara og Xavier Marmier fræði-
mann, sem þá var 26 ára gam-
all.
Leiðangursmenn ferðuðust nú
allvíða um ísland og mun hafa
verið mjög vel tekið hjer. Var
þá þegar byrjað að rofa lítil-
lega til í íslensku þjóðlífi, eftir
kröm og kvöl síðastl. aldar. —
Sjálfstjórnarbaráttan var að
hefjast og nýir straumar í stjórn
málum og skáldskap að ryðja
sjer til rúms.
Árangurinn af ferðalagi og
rannsóknum þessa franska leið
angurs varð ekki svo lítill. Á
árunum 1838—1852 komu út
hvorki meira nje minna en 9
bindi með ferðasögu leiðangurs
manna, þjóðlífslýsingum og
náttúrufræðilegum athugunum.
Árið 1842 birtist sá hluti rits-
ins, sem talinn er líklegastur
til þess að halda nafni leiðang-
ursins á lofti. Bar hann titilinn
„Atlas historique“ og voru í
honum 150 myndir af ýmsum
mannvirkjum á Islandi. Enn
fremur voru þar myndir af ýms
um íslenskum þjóðháttum og
nokkrar myndir frá Grænlandi.
Þessu myndasafni frá Islandi
var mjög vel tekið í Frakklandi
og víðar í Evrópu. Hlaut það
víða miklar vinsældir og hefur
verið gefið út hvað eftir annað.
Höfundur þess var Auguste
Mayer, málari leiðangursins.
Bókfellsútgáfan hjer í Rvík
hefur nýlega gefið 72 þessara
mynda út í smekklegri bók, er
nefnist „ísland við aldahvörf“.
Ritar sendiherra Frakka á ís-
landi, Henri Voillery, formáls-
orð fyrir bókinni, en Guðbrand-
ur Jónsson fróðlegan inngang.
Skýringar fylgja öllum mynd-
unum á íslensku, frönsku, ensku
og dönsku.
Jeg skal ekki leggja dóm á
listrænt gildi þessara teikninga.
En þær eru skemmtilegar og
!geyma svipmót horfins tíma. —
' Og þær eru úr ýmsum áttum.
i Hjeðan úr Reykjavík, sem fyrir
j 112 árum, var fiskiþorp með
500 íbúa, úr sveitum Suður-
lands, austan -af Austfjörðum,
norðan úr Skagafirði og vestan
af Snæfellsnesi. Þar getur að
líta, sjóbúðir og hjalla, sveita-
bæi og kirkjur, landslag og
margskonar myndir úr þjóðlífi
þeirrar kynslóðar er mætti þess
um langt að komnu heimsborg-
urum og leiddi þá í sína ís-
lensku baðstofu. Yfir mörgum
þessara myndá hvílir ævintýra-
blær, sem gerir þær hugþekk-
ar og aðlaðandi.
Hvað, sem um nákvæmni
Mayer verður sagt í gerð þess-
ara mynda, geyma þær þó
merkilega þætti íslensks þjóð-
lífs. Þær gefa greinilega hug-
mynd um húsakost þjóðarinnar
og bregða upp skýrum myndum
af ýmsum háttum hennar, fyrir
112 árum síðan.
Við Islendingar megum vera
jhinum frönsku leiðangursmönn
, um, og þó fyrst og fremst mál-
aranum Mayer, þakklátir fyrir
komu þeirra hingað. — Þeir
komu hingað á tíma mikillar
fátæk'tar og sáu hjer lítinn vott
menningar og framtaks. En
þeir gerðu hlut lands og þjóðar
góðan í frásögnum sinum af
ferðinni. Þær, og ekki hvað síst
myndir Mayer, vöktu athygli
ágætrar menningarþjóðar á ís-
landj í þann mun, sem það var
að vakna af þyrnirósarsvefni
margra alda kúgunar.
Það er þess vegna ánægjulegt
að úrval af þessum myndum
slíuli nú hafa verið gefið hjer
út. Þeim íslendingum, er áhuga
hafa fyrir fortíð þjóðar sinnar,
er að þeim mikill fengur.
S. Bj.
PARlS — Franska blaðið Figaro.
hjelt því fram fyrir skómmu siðan,
að Stalin og aðrir háttsettir kommún
istar hefðu í júnímánuði siðastliðn-
um verið viðstaddir atomorkusprengju
tilraunir við Kaspiahaf.