Morgunblaðið - 19.10.1949, Blaðsíða 5

jÆiðvikudagur 19. október 1949
3tQRGVWBLA*l&
5
Sveinn lleiie€Ílklss®n
N 1947—48 SEÍAPAÐI
mém GJALOEYR!
KOMMÚNISTAR hafa að und-
anförnu gert sjer tíðrætt um
ráðstafanir þær, sem gerðar
hafa verið til að hagnýta vétr-
arsíidveiðina við Faxaflóa, ef
tim mikinn afla væri að ræða.
Einkum hafa þeir leitast við að
gera kaupin á síldarbræðslu-
skipinu Hæring tortryggilég.
Þótt öll frásögn kommúnista
í þessum efnum beri með sjer
venjulegt einkenni skriffinna
foeirra: að þeir viti lítið eða
ekki hvað um er að ræða, en
hafi aðeins viljan til að rang-
færa málið og rógbera t!nd-
stæðingana, og skrifin sjeu því
torennd með svo augljósu marki
þeirra, að þau sjeu ekki svara-
verð, þá gefa þau samt tilefni
til þess að skýrt sje frá helstu
ráðstöfunum, sem gerðar hafa
verið til 'þess að hagnýta vetr-
arsíldveiðina við Faxaflóa. Jafn
framt skulu þá rifjuð upp
helstu afskipti kommúnista og
fulltrúa þeirra í bæjarstjórn
Reykjavíkur og stjórn Síldar-
verksmiðja ríkisins af þessum
málum.
iC©B«sí»885íEstar vildii engin fiutninga-
siiip meSan veiði var, en haida
s sSdpin, Siegar veiðin var úti
Fyrn grem
Veiðin í Koilafirði 1947.
Með síldvsiðlnni i Kollafirði
í janúar—mais 1947 hóíst nýtt!
tímabii í sögu síldveiðanna hjer
við land. Hinn 18. jan. 1947
fjekkst í fyrsta sinni síld í
herpinót við Faxaflóa, en fram
ur 'að höfn um rismál, þar sem
verið var að vinna við um-
skipun síldarinnar. Hafði hann
ekki sjest þar áður svo snemma.
Skoraði Áki nú á sjómenn að
krefjast hærra verðs fyrir síld-
ina og gera verkfall til þess að
knýja þá kröfu fram.
Sjómaður nokkur spurði Áka
hvort hann hefði ekki sjálfur
ákveðið verðið meðan hann
var ráðherra.
Varð Áka svaraíátt og hvarf
hann á brott án þess að áákor-
un hans væri sinnt.
Þanmg varð þessi einstaka
árvekni til einskis.
Síldveiðin í Hvalfirði.
Hinn 1. nóv. 1947 varð f.yrst
síldar vart í herpinót í Hval-
Ifirði þenna vetur og veitti Jó-
n Þ. Jcs~fssc..„ oj
v ax dt'v cgb
málaráðherra, stjórn SR strax
heimild til þess að kaupa síld-
ina á kr. 50.00 málið, komið til
Sigiufjarðar, og kr. 32.00 mál-
til þess tíma höfðu síldveiðar. i8; mælt um borð j fiutninga-
hjer sunnanlands nær ein- skip £ Reykjavík. Vcrðið á síid
göngu verið stundaðar með rek- [ kominni til siglufjarðar
netum og lagnetuxr.. Adk þeós’
hafði síldveiði verií rcynd hj
var
unum í Hvalfirði hafa orðið
hverfandi lítil.
Mikil þátttaka.
Síldin var nú mun stærri, en
síld sú, sem fengist hafði í
Kollafirði í byrjun ársins. Hægt
var að veiða síldina í venju-
legar smáriðaðar herpinætur.
Fór þátttakan ört vaxandi, enda
hjelst uppgripaafli fram í miðj-
an febrúarmánuð 1948. Alls
tóku þátt í veiðunum 174 skip.
Samtímis munu síldveiðiskipin
hafa verið flest um 150. Alls
tóku þátt í flutningum síldar-
innar 23 skip, sem flutt gátu
samtals í einni ferð rúmlega
150 þúsund mál síldar. Þar af
iagði Eimskipafjelag íslands til
skip með 90 þús. mála burðar-
magni. Meiri skipastól þýddi
ckki að hafa í flutningunum
vegna afgreiðsluörðugleika á
Siglufirði.
nj.-.
sneð ádráttarnetum og botn-
vörpu í smáum si.'u, en árangiv’
oroio liveríandi iiiili.
Auðsjeð var, að um geysi-
mikið síldarmagn var að ræða
í Kollafirði, en síldin var smá,
8—10 stykki í hvert kíló, og
ekki til í landinu nema fáar
herpinætur, sem hægt var að
síoan hækkað urn kr.
íð upp í kr. 52,00.
ívommúnistar viiau ekkí
að SR skiptu sjer af síidar-
flutningunum.
Strax í upp’nafi var ágrein-
ingur um það í stjórn SR hvort
verksmiðjurnar ættu að veita
síldinni mó+töku annars staðar
en á Sigiufirði. Fulltrúi komm-
veiða í svo smáa síld. Engu aðjbnisi:a £ verksmiðjustjórninni,
^íður varð veiðin svo mikil, a(J|r>óroddur Guðmundsson, var
Ihiin varð ekki hagnýtt, nema
•með því að flytja meginhluta
;aflans norður, til vinnslu í síld-
arverksmiSydiium poi ■ Heittu
Síldarverksmiöjur ríkisins sjer
fyrir þessum flutr.ingum. Alls
■voru flutt til Siglnfjarðar
71.626 mál síldar.
Þrátt fyrir það, aö mióg hátt
verð fjekkst íyrir afurðir úr
Xollafjarðarsíldinni, nægði það
ekki til að greiða allan kostnað
við vinnsluna, vegna þess hve
l'lutningskostnaður var mikill.
Greiða þurfti 2(1 krórm flutn-
ftngsgjald á hvert mál til skip-
anna, sem fluttu síldina norð-
ar, og heildarkostnaður við
rflutningana varð um 25 krónur
á hvert mál.
Árvekni Áka.
Þegar síldarflutningarnir á
Kollafjaió 'rsíldinni stóðu sem
íhæst, í febrúarmánuði 19 '
jtiUrfú kommúnistar úr ríh
fitjórn.
Rjett eftir stjórnarskiftin bar
uvo við, að Áki Jakobsson, fyrv.
jtviimumálafáðherra, kom nið-
því mjög mótfallinn að SR
keyptu síldina annars staðar en
á Siglufirði. Kann var því and-
vigur, aö SR leigðu skip til
flutninganna. — Ennfremur
sireyttist hann á móti því, að
SR veittu öðrum verksmiðjum
íyrirgreiuslu til þess að þær
gætu hafið vinnslu vetarsíldar.
Þessi sjónarmið voru ekki
tekin til greina.
Ákveðið var að kaupa síld-
ina í Reykjavík, og með sam-
þykki ríkisstjórnarinnar vann
Imeirihluti stjórnar SR að þvi,
að greiða fyrir síldarmóttök-
unni á allan hátt og var Lands-
samband ísl. útvegsmanna ráð-
ið til þess að sjá um afgreiðslu
síldvéiðiskipanna í Reykjavík.
Hvorki Landssamband ísl. út-
vegsmanna eða einstakir út-
vegsmenn höfðu bolmagn til
þess að leigja skip til flutning
Útflutningsverðmæti fyrir
80 milijónir króna.
Alls veittu SR móttöku
Reykiavík 1.032.148 rrtálum
00 mál-i har af voru 835.651 mál af-
greidd beint í skip, en 194.553
mál voru flutt í land til
geymslu um stundarsakir.
Af þessu magni ráðstöfuðu
SR 17.685 málum til Seyð-
isfjarðarverksmiðjunnar og
17.890 málum var ráðsfafað til
annara verksmiðja. Auk þess
sigldu veiðiskip til Siglufjarð-
ar með eigin afla, er nam 39.948
málum.
Alls nam vetrarsíldaraflinn
1947—’48:
skipun síldarinnar. Nam rýrn-
unin og þessir kostnaðarliðir
samtals kr. 9.00 á hvert mál,
miðað við móttekið síldarmál í
Reykjavík og meðalrýrnun síld-
arinnar við flutningana. Auk
þess urðu farmflytjendur að
kosta skilrúmsgerð í skipin og
hreinsun skipanna. SR urðu þó
að taka þátt í skilrúmskostn-
aði á Knot-skipunum til þess
að þau fengjust til flutning-
anna, Ekki voru þau kjör óhag-
kvæmari en það, að blað komm
únista átaldi harðlega að True
Knot var látinn hætta. síldar-
flutningum um miðjan febrúar
1943, þegar farið var að draga
úr veiðinni.
Mótsagnir kommúnista.
Aðfinnslur kommúnista í sam
bandi við síldarflutningana
stönguðust hverjar við aðra
Þriðja desember 1947 sagði
blað kommúnista (Mjölnir):
„Skemmst er frá að segja, að
öll afskipti L.Í.Ú. af málinu
(síldarflutningunum) hafa ver-
ið með hinu mesta ráðleysi og
smiðjurnar veittu síldiimi mót-
töku annars staðar en á Siglu-
firði. Hann reyndi að hindra að
SR leigðu skip til flutninganna.
Hann vildi ekki að SR veittu
öðrum vérksmiðjum fyrir-
greiðslu til þess að hefja
vinnslu.
Hinn 7. nóvember 1947 sagði
þessi fulltrúi við meðstjórn-
endur sína í sambandi við af-
stöðu stjórnar SR til veiðanna:
„Hvað varðar okkur um þjóð-
arhagsmunina?“
Þegar úrtölur þessa fulltrúa
voru að engu hafðar, fór hann
í fússi norður í land og liet
ekki sjá sig í Reykjavík fyrr en
eftir þrjá mánuði, í þann raund
er síldveiðunum var að Ijúka.
Þegar síldveiðin var úti,
töldu kommúnistar það land-
ráð og skemmdarverk, sem
mundú standa í sambandi við
Marshalláætlunina að ' sleppa
flutningaskipunum og auglýsa,
að síldarmóttöku í Reykjavík
væri hætt.
Afstaða ríkisstjórnarinnar til
þessa máls mótaðist frá upp-
hafi af því að stuðla að sem
bestri og mestri hagnýtingu
hins geysimikla sildarafla. Til
þess var síjórn SR veitt heim-
ild til að kaupa sildina og ann-
ast flutningana og veiítur stuðn
ingur og fyrirgreiðsla. M. a.
voru seldir 32 skipsfarmar af
aumingjaskap og hefur stjórnj ísaðri síld til Þýskalands.
SR hvað eftir annað orðið að| Loks beitti ríkisstjórnin sj< r
grípa inn í til þess að forðalfyrir því, að Alþingi sam-
vandræðum og stöðvun flutn-[ þykkti heimild til að greiða
inganna.“
Þremur dögum seinna, hinn
6. desember, er komið annað
hljóð í strokkinn, þá er allt
sem kommar telja fara afvega
viðvíkjandi . síldarflutningun-
um að kenna ríkisstjórninni og
stjórn SR. Þá segir blaðið (Þjóð
viljinn):
„Útvegsmenn urðu sjálfir að
hafa frumkvæði að síldarflutn-
ingunum og sýndu í því máli
mikinn dugnað“.
Til bræðslu um ....
Til frystingar um ..
Isuð síld til Þýska-
lands, 32 skipsfarm-
ar um 3.500 tonn um
Til niðursuðu í Rvík
og á Akranesi um ..
Mál.
1.216.000
40.000
26.000
450
Samtals 1.282.450
Útflutningsverðmæti afurða
þeirra, sem fengust úr þessum
afla reyndust um 80 milljónir
króna.
Mikill kostnaður
við flutningana .
Kostnaður við síldarflutning-
ana varð hins vegar mjög til-
finnanlegur eða um kr.
24.350.000,00 á þeirri síld, sem
SR fiuttu til Siglufjarðar. —
Greiddar voru í flutningsgjald
mna og leggja í þann mikla j kr. 20.00 á mál. Þeir, sem önn-
vostnað og áhættu, sem þeim! uðust flutning síldarinnar’,
var samfara. Ef SR hefðu ekki
keypt síldina í Reykjavík, og
sjeð um flutning á henni norð-
ur, myndi þ;''It:,ha 5 sildvcið-
u"ðu uu greiðfe af flutnings-
gjaldinu rýrnun sildarinnar við
flutningana, alla vinnu um borð
SR hallann á vinslu vetrar-
síldarinnar úr ríkissjóði og
hefur það þegar verið gert.
Úr þeirri sild, sem SR unnu
veturinn 1947—’48 voru fram-
leiddar 15.280 smálestir af síld-
arlýsi og 24.350 smálestir af
síldarmjöli (og varð útflutnings-
verðmæti þessara afurða kr.
68.907.660.00.
Hátt verð fjekkst fyrir þess-
ar afurðir. Samt varð beint Iap
hjá SR á vinnslu síldarinnar um
kr. 3.000.000,00, þótt ekki væri
reiknuð nein leiga eftir verk-
smiðjurnar, fyrmng af peim,
vextir af stofnkostnaði, þatt-
taka í lauiium íastia stans—
manna eða sjóðagjöld.
Þ°ssi halli hciur nu vc-rið
tekinn á riiassjóö.
Aukakostnaour við þpssa
síld, vegna síldarflutninganna
nam, eins og áður segir, kr.
24.350.000.00.
í skýrslu stjórnar SR dags.
14. scpt. 1948 segir svo:
„Það er augljóst, að síldar-
flutningarnir eru svo dýrir og
óhagstæðir, að framtíðarlausn
á hagnýtingu síldveiði syðra
verður að vera önnur en að
flytja síldina norður til vinnshi.
Þess vegna liafa Alþingi og rii -
isstjórnin ákveðið aö stuðla að
því að reist verði síldarver'-
Veiðinni lýkur.
Mnttökii hætt.
Um miðjan febrúar fór að
draga mjög úr síldveiðinni og
skipunum að fækka, sem veið-
ina stunduðu. I febrúarlok voru
aðeins um tuttugu skip eftir á
síldveiðum. Hinn fyrsta mars
tilkynnti stjórn SR, að SR
myndu hætta síldarmóttöku að
kveldi hins 6. mars. En svo
fór, að öll síldveiðiskýpin voru
hætt veiðum hinn 5. mars, eða
degi fyrr en móttöku lauk. Síð-
ustu vikuna bárust aðeins 2.930
mál til Reykjavíkur, og virtist
síldin þá að mestu leyti horfin
úr Hvalfirði.
Kommúnistar vildu engin
flutningaskip meðan veiði
var, eti halda í skipin,
þegar veiðin var úti.
Framkoma kommúnista í sam smiðja i Reykjavík og stækkéd-
bandi við flutningana er í sam- jar fiskimjöls- og síldarve: k-
ræmi við annað háttalag þeirra. jsmiðjurnar á Akranesi. Eafn-
P'vrst barðist fulltrúi þeirra ; arfirði og Keflavík og að kom-
í stjorn SR, Þóroddur Guð- lið verði upp síldarverksmicju
í skipunum vio hieðslu og upp- i mundsson, á móti því að verk-í skipi.“