Morgunblaðið - 17.07.1951, Blaðsíða 6

MOKGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 17. júlí 1951.
6
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Lesbók: Árni Óla, sími 3045. Ll||
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald kr. 16.00 á mánuði, innanlands.
í Iausasölu 75 aura eintakið. 1 krónu með Lesbók
77
6 í bíl“ sýna í Borgarnesi
Raunhæíasta eítirlitið
LÚVERANDI rikisstjórn hefur
lagt á það mikið kapp að bæta
út því ófremdarástandi, sem
rikt hafði um skeið í verslunar-
og viðskiptamálum þjóðarinnar.
Er óþarfi að lýsa því fyrir al-
menningi, hvílíkt óhagræðí, brask
og spillingu það hafði í för með
Sjer. Vöruskorturinn skapaði
svartan markað, margvíslegt mis-
rjetti og siaukna skriffinnsku í
sambandi við viðskiptamálin og
íramkvæmd hafta, boða og
banna. Mikill fjöldi nauðsynja
var ófáanlegur á frjálsum mark-
aði svo árum skipti og tómar
búðir, bakdyraverslun og biðrað-
ir ’settu svip sinn á viðskiptalífið.
Ástandinu í þessum efnum hef-
ur’verið gjörbreytt á skömmum
tírha. Verslunin hefur að all-
verulegu leyti verið gefin frjáls.
Innflutningur nauðsynja hefur
verið stóraukinn. Afleiðingar
þessara ráðstafana ríkisstjórnar-
innar finnur almenningur í land-
inu mjög greinilega. Búðirnar eru
ekki lengur tómar. Þær eru þvert
á móti fullar af margvíslegum
,na uðsy n j avarningi.
óhætt er að fullyrða, að
engin sakni svartamarkaðs-
timabilsins, nema vesalings
Alþýðublaðið. Því þykir svo
óskaplega vænt um það tíma-
bil, af því að þá sat „fyrsta
stjórn Alþýðuflokksins“ að
völdum á íslandi. Það vitnar
stöðugt í að þá hafi nú verið
bærilegt að lifa á ísLandi. Þá
haíi verðlag á nauðsynjum
verið svo lágt, að unun hafi
,verið að því að fara í búðir
. og versla. Blaðið getur þess
hinsvegar ekki, að almenningi
var lítið gagn að lágu verðlagi
á vörum, sem ófáanlegar voru,
nema e. t. v. á svörtum mark-
aði fyrir ránverð.
En þá var hjer öflugt verð-
lagseftirlit, segja Alþýðublaðs-
menn. Það var bót allra meina í
versluninni. — En fólkið veit bet-
ur. ÞaS veit, að þrátt fyrir ó-
hemju skriffinnsku í sambandi
við skömmtun og verðlagseftirlit,
tókst engan veginn að koma í
veg fyrir brask og svartamark-
aðsverslun. Það spratt einfaldlega
íJ hinum stórfellda vöruskorti
annarsvegar en mikilli eftirspurn
eftir vörum og mikilli þörf fólks-
ins fyrir þær hinsvegar.
Verðlagseftirlitið gat þessvegna
ekki tryggt almenningi hóflegt
verðlag og skömmtunin nóði held
ur ekki fyllilega þeim tilgangi
sinum að skapa rjettlæti í vöru-
d’eifingunni.
Þessi reynsla okkar er í fullu
srmræmi við það, sem gerst hef-
ui með mörgum öðrum þjóðum.
Raunhæfasta leiðin til þess að
skapa hagkvæmt VBrslunarástand
er ekki verðlagseftirlit fram-
k v’æmt af opinberum skrifstofu-
baknum. Skynsamlegasta og á-
hrifamesta aðferðin til þess er
frjáls verslun, samkeppni þeirra
eðilja, sem með verslunina fara,
um viðskipti fólksins. Sú sam-
keppni er langsamlega raunhæf-
asta verðlagseftirlitið. Ef ein-
stakir aðiljar hækka verðlagið,
hlýtur það að bitna á þeim sjálf-
um í minnkandi viðskiptum. —
Félkið verslar ekki við þá, sem
skkum brögðum beita. Það snýr
sjéi: til næstu verslunar með við-
skfþti sín. Það verslar með öðr-
urú orðum þar sem hagkvæmust
krlíþ er hægt að gera.
En hefur ekki verðlagið hjer
á landi hækkað mikið undan-
fui*na mánuði? spyr Alþýðublað-
if. Víst hafa orðið hjer veruleg-
ar verðhækkanir. En þær eru
að langsamlega mestu leyti af
utanaðkomandi orsökum sprottn-
ar. Verðlag hefur farið mjög
hækkandi í flestum löndum. —
Þessvegna hafa margar nauðsynj-
a r okkar orðið allmiklu dýrari
e.i þær voru fyrir 1-—2 árum.
F.n sá munur er á orðinn að nú
eru þessar vörur fáanlegar á
frjálsum markaði.
Sú þróun, sem gerst hefur i
viðskiptamálum okkar undan-
farna mánuði, hefur í för með
sjer stórkostlegt hagræði fyr-
ir þjóðina. Og það verður að
halda áfram að gera verslun-
ina frjálsa. Baráttan fyrir
vcrslunar- og viðskiptafrelsi
er miklu líklegri til þess að
trygsja hagsmuni almennings
en baráttan fyrir meira og
minna gagnslausu verðlags-
eftirliti. Um þetta geta flest-
ir íslendingar áreiðanlega ver
ið sammála. En Alþýðublaðið
grætur blómatið haftanna og
svarta markaðsins.
Fyrir 200 árum.
FYRIR RJETTUM 200 árum,
17. júlí árið 1751, bundust nokkr-
i” raunsæir framfaramenn sam-
tökum um stofnun iðnaðarfyrir-
tækis í Reykjavík. Upphafsmað-
ur þessarar hugmyndar var Skúli
Magnússon, landfógeti. Hann
hafði árið 1750 hreyft því við
helstu áhrifamenn landsins á Al-
þingi, að nauðsynlegt væri að
bæta hag íslendinga í verkleguirr
efnum. Landbúnaðinn vildi hann
efla með innlendum ullariðnaði,
og sjávarútveginn með því að
fá stærri skip, sem sótt gætu á
. dýpri mið en róðrarbátarnir, sem
I þióðin átti og aðeins gátu sótt
stutt frá landi.
I Þessari hugmynd hins glæsi-
lega umbótamanns var vel tekið
|og ávöxturinn af stofnun hluta-
fjelags þess, sem stofnað var
hinn 17. júlí árið 1751, var bygg-
ing „innrjettinganna“ svoköll-
uðu. •
| Fyrir Skúla Magnússyni vakti
alhliða viðreisn íslensku þjóðar-
innar. Honum var fullljóst, að
þjóð hans lifði við eymd og nið-
urlægingu. Þau tæki, sem hún
látti til sjálfsbjargar voru ljeleg
og fábrotin. Fólkið var fátækt,
kúgað og þrautpínt af erlendu
valdi. Vantrúin1 á landið og
möguleikana til sjólfsbjargar
var rótgróin í hugum þess. En
^gegn henni varð að ráðast, m. a.
með því að efla bjargræðisvegina
og leggja inn á nýjar leiðir. Á
þanr? hótt hugðist Skúli leggja
grundvöll að vakningu þessarar
Ámáðu þjóðar og djarflegri sókn
i sjálfstæðisbaráttu hennar.
Verksmiðjur Skúla Magnús-
sonar risu. íslendingar þekkja
sögu þeirra. Eftir tæplega 50
ára stríð og baráttu fyrir
rekstri þeirra sálaðist þessi
fyrsti vísir að verksmiðju-
rekstri á íslandi. En þær
höfðu þrátt fyrir það stór-
mikla þýðingu fyrir íslend-
inga. Baráttan fyrir þeim
sýndu þjóðinni, að til voru
menn meðal hennar, sem
trúðu á framtíð hennar og
höfðu hugdirfff til þess aff
berjast fyrir viðreisn hennar
við hiff erlenda vald. Stofnun
„innrjettinganna“ mun þess
vegna jafnan verða talin með-
al merkustu viðburða viðreisn
arbaráttunnar.
Borgarnesi, 13. iun.
LEIKFLOKKURINN ,6 í bíl‘ kom
til Borgarness laugardaginn þ. 7.
júlí og sýndi gamanleikinn „Car-
vallo“ eftir Dennis Cannan, í sam-
komuhúsi ungmennafjelagsins. —
Þetta var frumsýning* leikflokks-
ins í Borgarnesi. Húsið var alveg
fullskipað áheyrendum, sem tóku
leiknum afbragðs vel.
Eftir að „6 í híl“ sýndu fyrsta
sjónleik sinn, „Candidu", fyrir 2
árum, hafa Borgnesingar beðið
þess með eftirvæntingu, að flokk-
ui inn birtist á ný með nýtt verk-
efni. Og sannarlega hafa menn
ekki orðið fyrir vónbrigðum.
Sjónleikur þessi, „Carvallo", er
gamanleikur, en þrunginn alvöru.
Tekur hann til meðferðar éitt mik-
ið vandamál vorra ííma, herset-
una. Og þótt ekki sje öllum dyr-
um upp loíið, verður þó um margt
skygnst og orðaskiftin leiftra af
fyndni og lífspeki.
Frammiátaða leikendanna var af
bragðs góð. Aðalhlutverkin ljeku
þau Gunnar H. Eyjólfsson, sem
var leikstjóri, Hildur Kalman, Jón
Sigurbjörnsson og Baldvin Hall-
dórsson. Önnur hlutverk, sem ekki
eru þó mikið minni, voru í hönd-
um þeirra Guðbjargar Þorbjarnar-
dóttur, Lárusar Ingólfssonar og
Þorgríms Einarssonar.
Jeg er ekki leikdómari og ætti
því ekki að vera að geta um þátt
hvers og eins leikara í þessu verki.
Vafalaust er líka erfitt að gera
mikið upp á milli þeirra, því allt
eru þetta góðir leikarar, eins og
menn þekkja. En leikmenn verða
líka að fá að segja sitt álit þótt
það kunni að verá byggt á öðrum
forsendum en viðurkenndra gagn-
rýnenda. Og þá langar mig til að
segja það, að mjer virtist Gunnar
H. Éyjólfsson sýna frábæran leik
í hlutverki Kaspars, bónda og prje
dikara. Maður kannaðist svo mæta
vel við þessa persónu, röddina og
fasið, eins og maður hefði oft-
sinnis hitt hana áður, undir ýms-
um nöfnum. Jeg var að Velta því
fyrir mjer, hvar Gunnar hefði
fundið upp þetta gerfi, eða hvort
hann hefði fundið það hjá sjálfum
sjer, — og væri það vel af sjer
vikið.
Leikur Jóns Sigwrbjömssonar,
í hlutv. prófessorsins var mjög
sterkur og eðlilegur, framkoman
örugg og skemmtileg. Er þetta lík-
lega besta hlutverk Jóns af þeim,
er hann hefur leikið í flokknum.
Hildur Kalman var heilsteypt og
sönn í hlutverki Smilju húsmóður.
Konan, sem hún sýndi, varð auð-
skilin og hugþekk, þrátt fyrir
breyskleikann og smá galla. Bald-
vin Halldórsson var skemmtilegur
og Ijettur á leiksviðinu í gerfi
Carvallo, kapteins. Honum ljet vel
að látast og tókst ágætlega að
bregða ýmist yfir sig gleði- eða
alvörublæ.
Guðbjörg Þorbjarnardóttir ljek
Anní vinnukonu. Það var ekki
vandalaust að sýna, svo vel færi,
þessa fávísu, ungu stúlku hernáms
áranna, —- barn annara hernáms-
ára, er sagði fram einfaldan lífs-
sannleika, óafvitandi og hjálpar-
vana gegn örlögum sínum. En þess
um vanda var Guðbjörg vaxin. —
Leikur hennar var með afbrrgðum
góður og minnisstæffur.
Lárus Ingólfsson var sjerlega
skemmtilegxir í hlutverki baróns-
ins, — fa* og tilburffir fullt af
kimni og skemtilegheitum, eins
og vænta niá af Lárusi. — Hann
hafði einnig.sjeð um búninga og
tjöld, og farist hvorttveggja vel
að vanda. Einkum vakti leiksvið-
ið athygli manns. Hlutverk Þor-
grims Einarssonar sem hermanns,
gaf kannske ekki sjerstakt tilefni
til mikils leiks, eða krafðist stórra
átaka, en vel notaði Þorgrímur
hvert tækifæri til að gefa þessari
persónu, er honum var falin, fullt
líf, og vel tókst honum það.
Segja rriá, að sem heild, væru
leikendur mjög jafnix-, þótt ærið
væru hlutverkin ólík. Leikurinn
varð því sjerlega áferðargóður,
hraðinn eðlilegur, tökin föst og
fumlaus, hvergi bláþráðar vart.
Eins og fyrr segir, er þetta 3
Leikflokkurinn „Sex í bíl“.
leikritið, er „6 í bíl“ fer með til
sýningar út um land. Hin fyrri
voru Candida, eftir Bernhard
Shaw og „Brúin til mánans“, eftir
C. Odets. Einhvem vegþnn er
Candida okkur hugstæðust, enda
ekki óeðliiegt, þar sem Shaw á í
hlut. En alveg vafalaust á þetta
skemtmilega leikrit Cannans eftir
að auka á vinsældir þessa vinsæla
leikflokks.
1 leikslok var leikendum þakkað
nokkrum orðum fyrir komuna og
þeir hyltir og ámað heilla með
lófataki og ferföldu húrra. Leik-
stjórinn þakkaði móttökumar. —
Eftií’ sýningu bauð stjóm og leik-
nefnd ungmennafjelagsins leikend
um og nokkrum öðrum til kaffi-
drykkju. Voru þar ræðuhöld á
báða bóga. Leikendum var að mak
legleíkum þakkað bráðskemtilegt
kvöld og ,sá heiður, er þeir hafa
sýnt okkur Borgnesingum, þrjú ár
í röð, með því að velja okkur fynr
frumsýningargesti, en leikendur
þökkuðu viðtökur allar.
H. S.
ÚR DAGLEGA LÍFINU
„Ruby" og knattspyma
HJER er fyrstur á ferðinni
mikill „Bretavinur". Annað
verður varla ofan á, þegar brjef
hans er lesið, en það er — sann-
ast að segja — smáskrítið, og
hljóðar svo:
„í Morgunblaðinu í dag, 14.
júlí, er frásögn af leiknum Akra-
nes-Vaalerenge. Sá, sem þetta
ritar, sá ekki leikinn, en greinin
um hann ber vott um, að höfund-
urinn viti ekki of mikið uin Rug-
by. Hann segir (í niðrandi tón.
að mjer virðist): .... „Þórður og
Ríkarður leika með í slíku Rug-
by.“
Skapgerff Breta
UDUGBY-KNATTSPYRNA ér
llþví miður ekki iðkuð hjer-
lendis, en ef til vill er Rugby ein
aí þeim íþróttum, sem mest hafa
mótað skapgerð Bretans. Og enn-
þá verða menn að taka eftir Bret-
anum."
Lengra er brjefið ekki, én það
ér undirritað ';,Bystander“ og
sýnilega skrifað í nokkrum flýti
Undarlegt, að ein lína í. einni
grein skuli geta orsakað svona
tilskrif. Undarlegt, að „niðrandi“
retning um „rugby" skuli vekja
upp skéleggan Englendingatals
•nann.
Bleyta vel í
IBÚI við Nesveg skrifar á þessa
leið:
„Mig langar til að biðja Dag-
lega lífið að beina því til viðkom-
f ndi bæjaryfirvalda, að bráð-
nauðsynlegt er að bleyta vel í
Nesveginum, þegar þurrt er, því
mikil umferð er um götuna af
bílum. I eina tíð vökvaði vatns-
billinn götu þessa einstöku sinn-
um. Sú dýrð er nú liðin hjá, íbú-
unum til mikillar skapraunar.
Það eru eflaust fleiri götur.
sem þarf að væta, en jeg efast
samt um, að þörfin fyrir vatns-
tilinn sje nokkurs staðar meirí en
á Nesvegi.“
Löndunarstrit
WOJÓMAÐUR í löndunarstriti"
Cj sendir Daglega lífinu eftir-
larandi línur:
„Undanfarna daga hafa nokkr-
ir bátar komið með síld til
vinnslu í hinni fullkomnu verk-
smiðju í Örfirisey. Meðan síldin
heldur sig við Snæfellsnes, má
búast við. að áframhald verði á
löndun hjer.
Tímasparnaffur,
þægindi
UlkTÚ er það þannig með lönd-
11 únina, að lósað er með mál-
um, og nú síðast með krabba, en
hin fullkomnu losunartæki í Faxa
sem éru þannig, að sildin er sog
úð úr lestum bátanna alla leið til
verksmiðj unnar, eru ónotuð.
Það rnundi hafa í för með sjer
rnikinn tímasparnað og þægindi,
cf nýjasta löndunartæknín væri
notuð. Mundi það og mjög auka
a hróður þessarar fullkomnu
verksmiðju.“
Athyglisvert skeyti
SKEYTIÐ, sem Morgunblaðið
birti síðastliðinn sunnudag frá
ókunna íslendingnum í Kansas
City, hefur vakið verðskuldaða
athygli.
Daglega lífið vill mælast til
þess, að hann gefi sig fram — el
hann sjer þessar línur.
Af fregnum frá þessari ame-
rísku borg verður ljóst, að þar
hefur verið í nógu að snúast. En
íslendingurinn gaf sjer tóm til að
koma þeim boðum til ættlandsins,
að landar í Kansas City væru ó-
hultir.