Morgunblaðið - 16.07.1961, Blaðsíða 16

16
MORCVNBLAÐIÐ
Sunnudagur 16. júlí 1961
— £>crð á ekki
Frh. aí bls. 14
vildi heldur hlæja en gráta.
Síðasta kona Ramsey var svo
Julie. Hún var stjúpdóttir
D’Arcis lávarðar. Hann var
franskur, sagðist að minnsta kosti
vera aðalsmaður. Hann hélt því
fram, að guðfaðir sinn hefði ver-
ið sonur Lúðvíks sextánda, svo
að þetta hefur verið fínt slekti.
D’Arcis var á leið hér norður
eftir með hundalest og allt sitt
hyski. Þeir kunnu ékkert til veiði
skapar og voru orðnir allslausir
í skóginum. Þá tóku þeir hund-
ana og átu þá, Og þegar allir
hundar voru búnir, ætluðu þeir
að leggja í Harry, það var einn
sona hans. En þá bar Ramsey að,
Og hann færði þeim heilt mús-
dýrslæri. D’Arcis sagði Ramsey
svo, að gæfi hann þeim annað
læri, mætti hann fara hvert sem
hann vildi með Julie. Þannig eign
aðist Ramsey þriðju konuna.
Jim sonur D’Arcis þurfti á spít
ala nú fyrir skömmu. Þegar
hjúkrunarkonan var að skrúbba
hann, spurði hún hann, hvort
hann hefði ekki farið í bað ný-
lega. „Ekki síðan ég datt út úr
bátnum 1915“, sagði Jim.
Hann var fjarska handgeng-
inn íslendingum Ramsey. Hann
var efnaður maður, ákaflega
góður veiðimaður. Þegar Reels-
uppreisnin var um árið, mátti
enginn selja Indjánum riffla.
Þeim var ekki treyst, en Ramsey
fékk að kaupa sér byssu, hvenær
sem honum sýndist. Annars var
siður að svíkja og pretta Indján-
ana eins og mögulegt var. Hud-
sons Bay kompaníið setti þær
reglur, að verð hverrar byssu
skyldi vera loðskinnastafli jafn-
langur á hvern veg og hæð og
lengd byssunnar næmi, og svo
seldu þeir þeim þessar gríðar-
löngu, lélegu haglabyssur. Ég veit
það hefur þurft þúsundir skinna
í verð hverrar. Hann var höfð-
ingi Ramsey og bauð oft tit sín
íslendingum. Foreldrar mínir
lentu í veizlu hjá honum. Þá var
breiddur dúkur á gólfið og borið
fram soðið músdýrskjöt og sýróp
og banok, þetta flatbrauð, sem
er frægt í sögunni, og svo rúsínur
og alls konar sælgæti.
Indjánarnir höfðu stórkost-
lega menningu. Þeir voru hrein-
ustu snillingar í höndunum. Bark
arkænurnar þeirra voru lista-
verk, og þeir lifðu miklu betra
lífi en við. Þeir lifðu sældar-
lífi af veiðum í skóginum, þegar
við liðum nauð, og þeir voru
strangheiðarlegir. Enginn þeirra
stal. Annars voru Indjánarnir ein
kennilegir um margt. Þeir áttu
það til að koma inn til íslend-
inga í stórhópum óboðnir og þegj
andi, settust svo í hvirfing á gólf-
inu og tóku tal saman. Þeir bentu
með munninum á umtalsefnið,
aldrei með höndunum. Þeir gerðu
aldrei neinn skaða og skiptu mik
ið við íslendinga. Þeir hirtu sér-
staklega vel um grafreiti fram-
liðinna og hengdu tóbak í dúsu
GUNNARJÓNSSON
LÖGMAÐUR
við undizrétti og haestarétt
Þingholtsstrjeti 8 — Simi 18259
Cólfslípunm
Barmahlið 33. — Sími 13657.
Málflutninsrsskrifstofa
JÓN N. SIGURÐSSON
h æstaréttarlögmaður
Laugavegi 10. — Sími: 14934
Árni Guðjónsson
hæstaréttarlögmaður
Garðastræti 17
á leiðin handa þeim dauða til
að reykja, svo stálu íslendingar
úr pokunum. En það gladdi þá
mest, því að þá sáu þeir, að sá
dauði hafði metið góðgjörðirnar.
Ramsey var fyrsti maður í Nýja
íslandi, sem keypti marmara-
hellu á leiði, setti hana á gröf
fyrstu konu sinnar.
Hundaveizlurnar .voru frægar
hjá Indjánum. Þá var hvítur
hundur drepinn og steiktur.
Indjáni sagði mér, að hann ætti
að tákna hvítan mann. Þetta var
symból.
Komu foreldrar þínir beint
hingað frá Ontario?
— Nei, fyrst til Winnipeg. Fað
ir minn keypti þar tvö lot á
Princess street, en svo fluttust
þau hingað, og hér fæddist ég,
eins og ég sagði áðan. Móðir mín
orti mjög laglega. Hún birti eitt
kvæði í Framfara og annað í
Leifi. Hún dó, þegar ég var á
áttuna ári, og faðir minn, þegar
ég var sextán ára. Eftir það
bjuggum við bræðurnir með Snjó
laugu stjúpu okkar. Hún var
mikil mannkostakona, vel að sér
til munns og handa, hafði verið
í Danmörku Og þéraði alla, hélt
því meðan hún lifði. Ég man, að
gestir sögðu við hana: — Ég ætla
að biðja yður að þéra mig ekki.
Hún dó háöldruð á Betel.
— Móðir þín orti. Fórst þú
sjálfur ungur að yrkja?
— Já, ég var mjög ungur, en
ég tók það ekki alvarlega. Fúsi
bróðir minn byrjaði ungur líka,
en það var ekkert mark á því tak
andi. Við gerðum þetta bára að
gamni okkar.
— Er nokkuð sérstakt, sem þú
telur, að hafi örðið þér hýöt til,
að fást við skáldskap? .
— Ja, aðdáun og virðing fyrir
ljóðum var mér meðfædd. Þetta
lá í eðli manns. Ég man, að faðir
minn hélt saman blöðunum Leifi
Og Framfara. Þegar nýja húsið
yar reist, urðu blöðin eftir úti
í því gamla, og ég minnist þess,
að ég var að norpa þar í jökul-
kuldanum að leita að kvæðum í
blöðunum. Annað varðaði mig
ekki um. Annars sáum við lítið
af ljóðum. Fyrsta kvæðabók, sem
ég sá, var Ljóðmæli Jóns Thor-
Oddsens. Þau voru fengin lánuð
frá Ósi. Móðir mín las upphátt
úr henni fyrir okkur, og ég man,
hvað mér þótti mikið til umþetta.
Þá seldust allar ljóðabækur upp
og voru lesnar upp.
— Þú manst náttúrulega eftir
íslenzku skáldunum, sem hér
voru, Einari Kvaran og Jóni Ól-
afssyni.
— Ég sá þá báða. Jón gisti hér
hjá okkur. Björn kattfiskur var
kominn og var að tala um fisk
við Baldvin Baldvinsson. Jón lá
þar í sófa hjá og þagði lengi.
Svo leiddist honum þetta og kom
út á stéttina, þar sem við Fúsi
sátum. Fúsi var þá farinn að
yrkja og spurði Jón, hvað það
kostaði að fá kvæði birt í Heims-
kringlu. „ Ekkert, ef kvæðið er
gott“, sagði Jón. Svo fór hann
að tala við okkur um skáldskap,
þótti það betra en fiskurinn.
Einar sá ég víst f jórum sinnum.
Ég man sérstaklega eftir göngu-
laginu. Þá voru allar gangstéttir
í Winnipeg úr plönkum. Þær
voru eins konar hljóðfæri, litu
út eins og orgelnótur. • Músikin
heyrðist langar leiðir. Ég hélt Ein
ar hefði kompónerað lagið sjálf-
ur og innti einhvern eftir því,
en þá var mér sagt, að þetta
væri göngulag stúdenta í Kaup-
inhöfn. Hann gekk teinréttur og
hvatlega og vingsaði höndunum
til beggja hliða í takt við göngu-
lagið. Ég var á brautarstöðinni,
þegar Einar kvaddi, en komst
hvergi nærri honum. Lögberging
ar og Lútherskirkjiunenn töldu
sig víst hafa forréttindi til að
taka í höndina á honum.
— Þú hefur auðvitað þekkt
Stefán G. vel.
— Já, fyrst skrifuðumst við á, en
ég sá hann ekki fyrr en hann
kom til Shoal Lake í upplestrar-
ferð. Ég átti þar heima þá. Ég
hafði skrifað honum, að ég skyldi
hitta hann í Oak Point, þar var
um 17 mílur frá. Mér er minnis-
stætt, þegar ég sá hann í fyrsta
sinn. Hann stóð inni í búð Jóhann
esar Halldórssonar kaupmanns og
var að reykja sígar. Hann leit út
eins Og enskur getleman. Við
hann var ekkert búralegt. Hann
var ólíkur öllum öðrum íslending
um. Hann hafði siðmenningar-
legt fas. Það var honum eiginlegt,
hjá honum fannst ekki uppgerð.
Hann var fríður maður, þó að
andlitið væri hraunkarlslegt, vel
vaxinn og gekk fyrirmannlega.
Honum var göngulagið í blóð
borið.
Ég var með léttivagn og tvo
ágæta hesta, hreina gæðinga. Ég
þurfti svo að fara út í hesthúsið
að sinna þeim, og við löbbuðum
niður götuna. Þá kemur séra
Rögnvaldur Pétursson þar út úr
húsi hinum megin, og þegar hann
sér okkur, heyrum við hann seg-
ir:
Sækjast sér um líkir,
saman níðingar skríða.
Við gáfum hestunum og gengum
svo upp í búðina hans Þorsteins
Þorkelssonar — hann var bróðir
Sófóníasar, sem margir kannast
við. — Fúsi bróðir var þar þá
búðarmaður, og þangað áttu að
vera komnar tvær flöskur af
írsku viskíi, sem ég hafði pantað.
Hér var þá vínbann í fylkinu,
og þetta var smyglað, sem ég
fékk, og miklu meira, sem ætlað
var í móttökuveizluna. Þar var
þá séra Rögnvaldur kominn. Ég
segi svo svona: — Smakkið þið
nokkurn tíma sterkt?
Stefán varð fyrstur að svara:
— Ég geri það, sagði hann.
Við urðum svo allir samferða
heim til mín um nóttina ég og
Stefán og Rögnvaldur og drukk-
um þessar flöskur. '
— Hafið þá aukið degi í ævi
’þátt?
— O, já. Það gleymdist ekki.
Svo var Stefáni haldin veizla á
Shoal Lake. Þar var drukkið
heitt púns úr írsku viskíi. Pétur
BjarnasOn flutti Stefáni ræðu, en
hún var svo löng, að frosið var
í glösunum, þegar henni lauk.
Þetta var að haustlagi og kalt í
veðri. Þegar Stefán t. d. las upp
á Lundar, var versta veður, og
þangað komu ekki nema tvær
gamlar konur að hlusta á hann,
en ég held hann hafi lesið fyrir
þær nokkur kvæði. Hann hafði
ekki aðra yfirhöfn en þunnan
frakka, svo að ég léði honum
kýrskinnskápu, sem ég átti, í þá
ferð. Við létum svo Arnheiði dótt
ur okkar, hún var þá barn, gefa
honum ehamoisvesti að skilnaði,
en hann sendi henni aftur frá
Winnipeg nælu úr skíru gulli til
þess að hengja úr í. Þá var til
siðs að bera úrin í barminum í
þannig nælu eða krók, — þetta
leit út eins og brossía, og með
fylgdi þessi staka:
Þetta er smágull lagt í lóf,
og lítill er á því glossinn,
en Arnheiður mín eigðu þó
eins og strik við kossinn.
Hann hafði nefnilega kysst Arn
heiði að skilnaði, Og seinna þegar
hann hitti hana fullvaxta, sagði
hann: — Þetta er stúlkan, sem
gaf mér flíkina.
Nú ber Jensína okkur fram
kaffi og kræsingar og talið berst
að öðrum vettvangi, stríðshættu
og stríðsótta. — Ég hef ekki trú
á því, segir Guttörmur, að Rúss-
ar fari stríð. Ég held ekki það
verði atómstríð, nema kannski
fyrir slys. Annars eru sumar ráð-
stafanir fáránlegar. Nú er verið
að senda út bækling, leiðbeining-
ar til bænda hér í Kanada,
hversu þeir eigi að haga sér í
atómstríði. Þeir eru hvattir til að
byggja fjós sin sín úr sem allra
þyngstu efni, eins Og þar stendur,
og hafa þau sem mest neðan
jarðar. Ég er hræddur um að
einhver gæti orðið seinn fyrir að
koma 100 beljum á básinn, áður'
en sprengjan dettur.
Við drögum okkur aftur til
stofu. Viðarglæður ofsins eru að
kulna út og talið berst að
abstrakt iiav.
— Mikið afskaplegt stórveldi
hefðu íslendingar orðið, ef þeir
hefðu staðið á móti bölvuðum
klessumálverkunum og atómkveð
skaþnum, segir Guttormur. Þeir
voru að spreyta sig á því fyrir
skemmstu í Kaliforníu að keppa
við apa í málaralist. Og apinn
vann. Halda menn, að þetta sé
list? Þó er Ijósmyndin mesti lyg-
arinn. Listaverk, sem málað er,
er miklu sannara en ljósmyndin.
Það á að draga það fram í dags-
ljósið, sem mest er einkennandi.
Það er oft list í karíkatúr.
— Sástu málverkaprentanirn-
ar, sem Helgafell sendi hingað
vestur?
— Nei, en þeir eru snillingar
Ásgrímur og Finnur Jónsson.
Guttormi hitnar í hamsi, þeg-
ar hann ræðir ummálarakúnstina
og sækir Helgafellshefti fram í
skrifstofu sína.
— Lítið á þetta. Þetta á að
heita Börn að leik — þau eru
eins óg svínshvolpar — Og þarna
er nú kvensa. Hugsa sér annað
eins og þetta.
SvO segir hann okkur, að hann
hafi ort skammakvæði um klessu
málara, en þegar ég biðst að
sjá það, færist hann undan.
— Maður á ekki að vera að
flíka því lélegasta í sjálfum sér.
En ég orti tvær vísur um Sölva
Helgason. Þær eiga að koma neð
anmáls við kvæðið um klessulist-
ina. Þú mátt fá þær:
Síðar og fyrr var Sólon fslandus
sérhverjum kongi fremri artimus
Minervu sinnar sjálfur omnibus.
Sókrates, Krútchev, Bakkaláríus.
Hann sína dís á baki bar og prís.
Betaling? Nei, en rispu eftir hrís.
Úti í hríð Og myrkri á mannlífsís
málaði blóm, seni vaxa í Paradís.
En hvað um ljóðlistina? Þú
fordæmir þó ekki Stein Steinarr?
— Nei, hann orti mörg góð
kvæði. Það bar á tilþrifum hjá
Steini víða, en sumt var eins og
hver önnur vitleysa. Það var
mikið sorglegt, að þessi stefna
skyldi berast til fslands. Trúað
gæti ég, að Steinn hafi oft gert
gys að þeim, sem dýrkuðu hann
mest. Sama held ég um Kjarval.
Hann er afskaplega hátt skrifað-
ur heima.
Annars var ég að lesa kvæði
eftir atómskáld á ensku núna ný-
lega, Irving Leyton. Þar er eitt
kvæði ekki svo galið. Hann er að
lýsa yfirstéttarfjölskyldu, lífi
hennar og uppeldi barnanna. Það
endar svona:
Thank God I am not Jesus- Christ
I dont have to love them.
Það er eitthvað í þessu.
— Myndirðu sjálfur telja, að
einhver ákveðin skáld hafi sér-
staklega haft áhrif á þig?
— Allir verða fyrir áhrifum og
eiga öðrum að þakka. Ég hef ekki
tekið mér neinn sérstakan til fyr-
irmyndar, en áhrifum neita ég
ekki. Það væri heimskulegt. Ég
var fjarska hrifinn af ensku skáldi
William Blake. Hann var ekki
básúneraður í þá daga, og fáir
könnuðust við hann, en óg hreifst
af honum. Þó er ég engu skáldi
ólíkari, en ég tel mig andlega
auðugri eftir að hafa lesið hann.
— En hvað um íslenzk skáld?
— Ég las þá alla, Steingrím,
Matthías, Þorstein Erlingsson,
Grím Thomsen, Benedikt Grön-
dal. Ég var hrifinn af þeim öll-
um. Ég varð líka mjög hrifin af
Einari Ben. fyrst, en svo hallað-
ist ég ekki áð hans heimsskoðun,
ég var hrifnari af heimsskoðun
Stefáns G. Ég las Ibsen allan, en
ég varð ekki hrifinn af honum.
Mér fannst hans outlook on life
fjarri mínu. Áhrifamesta leikrit,
sem ég þekki er eftir Franz
Werfel og heitir á ensku The
Goat Song. Ég hef aldrei séð það
á sviði, en ég tek hann fram yfir
sjálfan Shakespeare, hvað drama
tískt áhrifamagn snertir. Ég vil
heldur lesa leikrit en sjá þau, því
að þá er enginn leikari til þess
að spilla áhrifunum. Sá leikur,
sem ekki er jafngóður að lesa
hann, er ekki þess virði að vera
leikinn, og sá leikur, sem ekki
er bókmenntir, er enginn leikur.
Það rýrir ekki hlut leikaranna.
Þeir gera oft mikið úr litlu. Ég
hef miklar mætur á Kafka — sér
staklega The Trial — það er þessi
martröð nútímans. Það er gott
að lesa Kafka. Hann er góður
einn, en það má ekki stæla hann.
Og svo er Becket. Blessaður
vertu, það er ekki eins mikið
varið í hann. Þó hafði ég gaman
að Waiting for Godot.
— Ég hef heyrt því fleygt, að
sjálfum þyki þér meira til koma
leikrita þinna en ljóða.
— Það er ekki rétt, en ég seg-
ist hafa skrifað expressjónistisk
leikrit. Ég skal ekki segja, hvern-
ig þau færu á sviði. En það, sem
vantar upp á kvæðin, er í leik-
ritunum. Þetta fer allt eftir þvi
efni, sem fyrir manni vakir. Það
getur verið ómögulegt að segja
það í leikriti, sem auðvelt er að
segja í kvæði og öfugt.
— Að segja í skáldverki — eiga
bókmenntir að hafa ákveðinn til-
gang eða boðskap?
— Það á ekki að beita Pegasus
fyrir plóg. Skáldinu ber að líta
á allt frá öllum sjónarmiðum.
Látum svo hina um að mynda sér
skoðanirnar.
— Svo að við víkjurn að öðru.
Hversu lízt þér á framtíð íslenzks
þjóðernis hér vestra?
— íslenzka verður töluð hér
lengi enn, það eru svo margir
unglingar, sem kunna íslenzku,
og meðan margir lesa og skrifa
málið, er engin ástæða til að
örvænta. Kaup á íslenzkum bók-
um munu að sönnu hafa minnk-
að, en þar kann fleira að koma
til. Annars er enskan tekin upp
jafnvel í smábæjum. Riverton er
enskasti bær í heimi fyrir utan
London.
— Hefðirðu sjálfur fremur kosið
að eiga heima á íslandi en hér?
— Ekki sem bóndi. Ég er sveita
maður og ékki hneigður til borg-
arlífs, en Akureyri og Reykja-
vík eru huggulegar borgir. Ef ég
hefði orðið að búa í borg, hefði
ég hvergi fremur viljað eiga
heima. Mér lízt ekki á ef ég
ætti að stunda búskap í sveit á
íslandi. Ég tel mig heldur ekki
hafa tapað neinu á að vera hér
vestan hafsins. Ég hef kynnzt
mörgu, sem ég hefði ella ekki átt
kost á að kynnast.
— Þú hlýtur þó oft að hafa
verið nokkuð einn.
— Já, það er satt, en ég hef un-
að því vel að vera einn.
— Þú ert með öðrum orðum
sáttur við tilveruna og bjart-
sýnn?
— Ég hef lifað mjög ánægju-
legu lífi. Ég hef átt ágæta konu
og yndisleg börn. Hvort ég sé
bjartsýnn — það er vandi að
svara því. Jú, ég held, að heim-
urinn geti breytzt til batnaðar.
Ég held hann breytist ekki til
hins verra. Líf og dauði hafa ekki
verið mér sérstakt vandamál. Ég
er ekki kirkjunnar maður, en ég
trúi á þessa miklu vitsmuni, sem
koma fram í öllu náttúrunnar
ríki. Ég vil taka undir með Davíð:
Þú mikli eilífi andi,
sem í öllu og alls staðar býrð.
Menn mega kalla það guð, ef
þeir vilja. í hverju siðuðu landi
geta menn verið ugglausir í lífi
sínu, ef þeir reyna að vera menn.
Það er öðrum orðum að gegna t.d.
með negrana í Suðurríkjunum —
þeir geta auðvitað ekki talizt ugg
lausir, og svo er víðar í heimin-
um. En slíkt er þá skipulaginu
að kenna. En það getur hver og
einn búið ugglaus við okkar þjóð-
skipulag hér í Kanada, svo fremi
að hann sé maður.
Við dvöldum lengi dags undir
þaki skáldsins og það sagði okk-
ur margar kátlegar sögur og
margt fleira en hér er greint.
Geislar kvöldsólar stóðu skáhall-
ir á mórautt fljótið, og andköld
gola stóð í hvítum hærum Gutt-
orms, er við kvöddum hann á
hlaðinu. >
— Það fer að vöra, sagði hann.
Svo héldum við aftur suður slétt-
una miklu.
S.S. 1