Morgunblaðið - 14.08.1962, Blaðsíða 13

Þriðjudagur 14. águst 1962

MORGVWBLAÐIÐ
13
IMorsk slldar-
utgerð og
íslandsveiðarnar
p.t. Bergen í júlí.
f'i Ég tók eftir því í blöðunum
iað heiman í vor, þegar mest barst
að af síldinni frá skipunum við
Buðvesturlandið, svo að útvegs-
znenn fóru að selja bræðslusíld
bingað til Noregsj að ýmsir furð
uðu sig á því, að bræðslurnar
iheima skyldu ekki geta boðið eins
I gott verð eða betra, en þær
norsku. En eftir að hafa átt tal
við kunnuga menn hér á vestur-
landinu skil ég betur það hungur,
eem eigendur síldarverksmiðj-
anna hér eiga við að búa. Hér
Etanda verksmiðjur, sem tugir
milljóna af norskum krónum hafa
j verið lagðir í, aðgerðalausar ár
eftir ár, síldarbræðslurnar hérna
eru meiri tapfyrirtæki en
togararnir heima voru á síðasta
éri.
t ■, Við höfum lík dæmi með sumar
I verksmiðjurnar heima á undan
förnum árum, og ástæðan er sú
Norsk fiskirannsóknarstöð
Hvers vegna veiöa Norö-
menn bræðslusíld við Island?
IMoregsbréf frá Skúla Skúlasyni
sama þar og hér: síldin flytur sig.
í>að er líkast því að hún vildi sjá
Við vélabrögðum sívaxandi tækni,
og sýna mannkyninu að hún hafi
lika vit í kollinum. En heima
hefur hún þó sýnt lit á, að yfir-
gefa ekki alveg Norðurland; þó
hún hafi svikið Húnaflóa- og
Bkagastrandarbræðslurnar alger-
iega og gömlu höfuðstöðvarnar á
Siglufirði að miklu leyti, hefur
hún þó reynt að vera þægileg
við Raufarhöfn og Austfjarða-
hafnirnar. En hér við Noregs-
6trönd hefur hún verið enn svik-
ulli, enda var hún búin að dekra
Svo vel við Norðmenn um hríð,
eð þeir voru orðnir góðu vanir.
iÁrið 1956, sem er síldarmetár
allra tíma, komu 12,3 milljón
hektólítrar af síld á land á Mæri
og hafði þá farið síhækkandi afli
arin á undan, en 1957 lækkaði afl-
inn niður í 8,5 milljón hl. og 1958
I 3,66 millj. hl. Og síðan hefur
það sannazt, að lengi getur vont
versnað. Fleiri og fleiri bræðslur
etöðvuðust með hverju ári, og í
fyrra fengu norsku verksmiðjurn
ar enga bræðslusíld nema úr ís-
landshafi. Það lítið sem aflaðist
heima fyrir var allt saltað, fryst
eða etið nýtt.
’ Af þessu stafar vandræðaástand
norsku síldarverksmiðjanna. í
þessari grein höfðu kvíarnar ver-
ið færðar út ár eftir ár til þess
að reyna að hafa við síldargengd
inni. En nú hefur slegið í baksegl.
Nú eru aðstandendur þessa iðnað
ar að reyna að finna bjargráð til
þess að færa saman kvíarnar, til
þess að reyna að afstýra algeru
hruni í bræðslu-iðnaðinum. Á
Vesturströndinni, eða nánar til-'
itekið frá Jaðri og norður í Þránd
heim eru langflestar bræðslur
landsins, og afköst þeirra nema
kringum % af getu allra síldar-
verksmiðjanna. Þessi iðnfyrir-
tæki bundu í sér kringum 400
milljón norskra króna verðmæti.
iÞað eru þessir peningar, sem
reynt hefur verið að bjarga núna,
þ.e.a.s. bjarga því, sem bjargað
verður. Og til þessarar „björgun
arstarfsemi“ hefur félag síldar-
mjölsverksmiðjanna á vestur-
landinu leitað á náðir ríkisstjórn
arinnar og biður um 20 milljón
n. króna styrk til þess að koma
fjármálum þessara fyrirtækja á
nýjan grundvöll, endurskipur-
leggja iðnaðinn í smærri stíl en
áður, leggja algerlega niður ýms-
ar verksmiðjurnar og velja hinar
úr, sem líklegastar þykja til að
fullnægja kröfum framtíðarinn-
ar. Með öðrum orðum færa sam-
an kvíarnar, eða „nedbygge"
þennan iðnað, sem þeir kalla hér.
Standa vonir til að þessar 20
millj. fáist og að hægt verði að
koma málinu á traustari grund-
völl en nú er, undir síldarbræðsl
unum á vesturlandinu.
Því að eins og stendur er það
örvæningarbarátta, sem þessi fyr
irtæki heyja Formaður sambands
þeirra, Odd Mevatne segir,
að þó að verksmiðjurnar
hafi að vísu verið „niðurskrifað-
ar“ í minna en fjórða hluta af
stofnkostnaðinum, sé árskostnað-
urinn við að „eiga þær“ ekki
minni en 15 n. kr. á hvern hektó
lítra af framleiðslugetu þeirra,
eða 150.000 n. kr. á 10 þús. hektó
lítra bræðslu. Það eru vextir af
upphæðinni. sem bræðslan er bók
færð fyrir, vátryggingargjöld,
viðhald og skattar. Ef allt er hins
vegar látið danka má eiga von á
því, að enn meiri verðmæti fari
í súginn, er, ef reynt er að skipu
leggja samdráttinn. — Til
þess þarf opinbera hjálp, því að
eigendurnir eru sumir hverjir
svo aðframkomnir eftir margra
ára sífellt tap, að þeir geta blátt
áfram ekki fært saman sjálfir, á
þann hátt sem hagkvæmastur
væri.
Til þess að reyna að klóra í
bakkann hugkvæmdist síldar-
bræðslueigendunum, að reyna að
afla bræðslusíldar vestur við ís-
land. Fyrsta tilraunin var gerð
sumarið 1957, — þá um vorið
hafði brestur orðið á vetrar- og
vorsíldinni Það voru ekki mörg
skip, sem reyndu íslandsmiðin
það árið, enda varð bræðslusíldar
aflinn ekki nema 65 þús. hl. —
Sumarið 1958 veiddust 280 þús.
hl. og næsta sumar 330 þús., en
1960 varð aflinn 678 þús. og í
fyrra sumar 946 þús. hl. — Þetta
þótti mikill fengur og nú þótt-
ust útvegsmenn hafa fengið sönn
un fyrir, að hægt væri að öllum
jafnaði að veiða síld í herpinót
langt úti í hafi — Þarna eygðu
eigendur síldarbræðslanna mögu
leika til að bæta sér upp að dá-
litlu leyti aflabrestinn heima fyr
ir. Eina síldin sem þeir bræddu
í fyrra var veidd á svæðinu norð
ur af Færeyjum og vestur að ís
landi norðaustanverðu. Og þess
vegna var viðbúnaðurinn undir
þessa bræðslusíldarveiði meiri í
vor en verið hefur nokkurntíma
áður. Til þess að vinna bug á
fjarlægðinni milli miðanna og síld
arbræðslaniia var tekinn upp sá
háttur, að láta flutningaskip elta
veiðiskipin og háfa síldin upp úr
nótinni, beint ofan í lestirnar.
Þessi síld kemur því aldrei um
borð í veiðiskipið. En flutninga-
skipin flytja sig á milli herpinóta
veiðiskipanna þangað til þau hafa
fengð fylli sina og geta siglt til
verksmiðjunnar á Noregsströnd.
Þetta sparar vitanlega veiðiskip-
unum tíma og stóreykur aflagetu
þeirra. — En þó eru þau ekki
nærri öll veiðiskipin, sem nota
þessa aðferð, heldur sigla til
norskrar hafnar sjálf, skila veið
inni og halda svo á miðin á nýjan
leik. Það er undir mörgu komið
hvor aðferðin er betri: stærð
skipanna, fjarlægðinni frá Noregi,
veðráttunni og síldargengdinni,
en yfirleitt virðast flutningaskip-
in — eða „föringsskipene" sem
Norðmenn kalla — geta stórauk
ið afköstin, með því að spara veiði
skipunum skottuferðirnar milli
landa.
Það sem af er síldarvertíð
bræðsluskipanna hefur allt geng
ið svo vel, að ef að líkum lætur
verður bræðslusíldaraflinn stór-
um meiri en í fyrra. Núna um
miðjan júlí var hann orðinn yfir
helmingur heildaraflans í fyrra,
og er að minnsta kosti mánuður
eftir, því að bræðslusíldarskipin
veiða áfram, að minnsta kosti
fram í miðjan ágúst. Og bezti
veiðitíminn er enn eftir. En fróðir
menn segja, að maður eigi aldrei
að spá neinu um síld, — það sé
álíka að syá veðri mánuði fram
í tímann.
--------
Nú mundi einhver spyrja, í
sambandi við það, sem segir hér
að framan urn „nedbygging“ síld
arverksmiðjanna á vesturlandinu:
— Eru Norðmenn þá alveg von-
lausir um að vetrar- og vorsíld-
argengdin geti einhverntíma orð
ið eins mikil og hún var á árun-
um yrir 1957? Þeirri spurningu
er erfitt að svara. En yfirleitt
skilst mér á þeim, sem ég hef
spurt um þessi mál; að þeir geri
sér ekki neinar vonir um nein
uppgrip á gömlu veiðislóðunum
í mörg næstu ár. Hinsvegar gera
fiskifræðingarnir sér vonir um.
að sæmileg síldveiði geti orðið
t.d. næsta ár við Tromsfylki og
norðar, og byggja það á því, að
norski „síldarárgangurinn“ 1963
sé „góður árgangur", sem þeir
kalla. En annars hafa þeir fiski-
fræðingarnir látið hafa eftir sér,
að búast megi við að aðal síldar
miðin við Noreg færist langt suð
ur fyrir það, sem undanfarið hef
ur verið jafnvel alla leið suður
að syðstu ströndum Noregs. Slíkt
hefur skeð áður og getur gerzt aft
ur. En forsendurnar fyrir þessum
spádómum eru ekki tök á að
greina hér því að til þess þyrfti
langt mál. Aðeins má benda á, að
t.d. hafstraumar og sjávarhiti,
sem ræður svo miklu um ferðir
síldarinnar, breytast samkvæmt
lögmálum, sem visindamennirnir
eru að reyna að finna.
Sjávarútvegur nútímans bygg-
ist í dag á vísindum og tækni, —
það eru allir norskir fiskimenn
búnir að viðurkenna nú, þó að
sumir þeirra væru tregir til að
láta sannfærast. Vísindamiðstöð
haf- og fiskirannsókna Noregs
stendur í Bergen, úti á Nordnes
ný bygging og háreist. Þar er
fiskimálastjórn landsins, eða „fisk
eri-direktoratet“, þó fiskimála-
ráðuneytið sé vitanlega í Osló,
og þar starfa fiskivísindamennirn
og hafrannsóknarmennirnir.
Það gekk hægt og bítandi að
koma þessari stofnun í það horf,
sem hún er nú í, og oft var kvart
að undan því, að ríkisstjórnin
væri naum á fjárveitingar. En nú
telur enginn eftir peninga til þess
arar vísindastofnúnar, því að
allir vita, að án vísindastarfsem
innar væri aílur sjávarútvegur
þjóðarinnar í voða.
Þessi vísindastofnun mun mega
teljast meðal hinna fullkomn-
ustu sem til eru í heiminum í
þeirri grein. Og í sambandi við
hana er safn lifandi sjávardýra
— akvarium — sem er það merki
legasta á Norðurlöndum og þó víð
ar væri leitað. Og það þjónar ekki
eingöngu vísindunum heldur er
það jafnframt eitt af því, sem all
ir ferðamenn vilja skoða er þeir
koma til Bergen, það er að segja
þær deildirnar, sem opnar eru al
menningi. Skiptist þetta lifandi
sædýrasafn í þrjár aðaldeildir,
en hólfin eru kringum 50. Talið
er að þetta „akvarium“ sé eitt
hið fullkomnasta í Evrópu og
mörg furðudýr er þar að sjá, svo
og sjávargróður. Slíka stofnun
væri gaman að eiga í Reykjavík.
Norðmenn fjölga eftir beztu
getu hafrannsóknarskipunum og
búa eftirlitsskipin tækjum og
mönnum til ýmiskonar vísinda-
athugana. Vegna útfærslu land
helginnar hafa þeir nú í smíðum
ný eftirlitsskip.. sem öll verða bú -
in vísindatækj um til haffræði- og
fiskirannsókna.
— En það er ekki aðeins sú hlið
in, sem veit að því að sækja auð
inn í greipar hafsins, sem Norð-
menn reyna að fullkomna. Þeim
hefur fyrir löngu skilizt að eigi «r
síður um hitt vert, að auka vöru-
vöndun sjávarafurða og fjöl-
breytnina í framleiðslunni. NiS
ursuðu- og ,.niðurlagningar“-iði»
aður Noregs er fyrir löngu fræg
ur orðinn úti um heim, en samt
virðast Norðmenn ekki ennþá
standa Svíum á sporði í verkun
margra kryddsíldartegunda.
Manni þykir óneitanlega skrítið
að sjá í norskum matarverzlun
um kryddsíldarflök og gaffalbita,
sem lagt hefur verið niður í dós-
ir, í Svíþjóð, en er selt í Noregi.
Og skrítið er það óneitanlega, því
að síldin í sænsku umbúðunum er
veidd við íslandsstrendur, af ís
lendingum eða Norðmönnum. _____
Eitt kryddsíldarflak er svo selt
til neytandans fyrir krónu ____
ein einasta „prima Islandssill“ fyr
ir tvær krónur norskar! Hvað
skyldi sildin hafa bostað frá
fyrstu hendi upp úr sjónum?
Það er spurning, sem maður ó-
sjálfrátt veltir fyrir sér. Og svo
fer maður að reikna út, hve mikla
peninga síldin gæti gefið íslend
ingum, ef þeir gætu selt mikið af
aflanum sem fullunna vöru. í
þessu efni þarf sem. fyrst breyt
ing að verða.
Stjórn Katanga vísar
til orða Hammarskjöld
BRETAR ern nú sagðir mót-
fallnir því, að þvingunaraðgerð-
um verði beitt við stjórn Kat-
anga, til þess að fá komið á
sameiningu Katanga og Kongó.
Er talið, að fulltrúi Breta muni
leggja fram tillögur Breta við
U. Thant, framkvæmdastjóra
S. Þ. í kvöld.
Því hefur verið lýst yfir, að
Bandaríkjamenn standi einir að
tillögunni um það, að kopar-
kaup frá Katanga verði stöðvuð.
Munu Belgía og Frakkland
leggja fram sinar tillögur í mál-
inu við frainkvæmdastjórann.
Frá Elizabethville berast þær
fregnir, að stjórn Katanga óttist
ekki neinar þær aðgerðir, sem
stjórnin í L.eopoldville hefur
gert, eða hyggst gera, þar á meðal
fyrirhugaðar verzlunarhömlur.
Stjórnin í Katanga segist hafa
sett lög um áramótin 1960 — 61,
þar sem svo sé kveðið á, að öU
fyrirtæki, sem starfi bæði í Kat-
anga og annars staðar, skuli
hafa aðalaðsetur í Katanga. Því
sé hótun stjórnarinnar í Leopold
ville, um að þessi fyrirtæki skuU
velja milli Kongó og Katanga,
þýðingarlaus.
Þá hefur utanríkisráðherra Kat
anga, Kirnba, lýst því yfir í Eliza
bethville í dag, að þau lönd, sem
hyggist beita Katanga verzlun-
arhömlum, vinni gegn þeim
anda, sem einkennt hafi starf
Hammarskjölds. Hammarskjöld
hafi lýst því yfir, að hann myndi
ekki styðja neinar ofbeldisaðgerð
ir af hálfu S. Þ. til að þvinga
stjórn Katanga til sameiningar.