Morgunblaðið - 23.11.1962, Blaðsíða 1

II
lOtigíMnMafti ifo
Föstud. 23. nóv. 7962
VILHJALMUR Þ. GISLASOM:
TALSVERT mikið er nú rætt og
ritað um sjónvarp og sagt er, að
allmargir fái sér viðtæki, þrátt
fyrir þá óvissu, sem á er um
framtíð islenzks sjónvarps. Sú ó-
vissa getur samt varla orðið til
langframa úr því sem orðið er. í
Ríkisútvarpinu hefur málið ver-
ið alllengi undirbúið og ákveðn-
ar tillögur gerðar. Þeir, sem eru
á móti sjónvarpi, hafa sig miklu
meira í frammi m hinir, sem eru
því meðmæltir. Sú var tíðin, að
margir voru líka andsnúir út-
varpi, héldu að það yrði óhæfi-
lega dýrt og mundu verða að því
nokkur menningarspjöll og tíma-
spillir og líklega eyðilegði það
blöðin og útrýmdi bóklestri.
Eins voru menn á móti símanum
á sínum tíma, þó að nú skamm-
ist sín allir fyrir það. Menn voru
líka á móti vatnsveitu í Reykja-
vík, m.a. af því að hún svipti
vatnsbera atvinnu. Það er tómt
mál að tala um þetta lengur.
En nú eru menn sem sagt á
móti sjónvarpi. Auðvitað er
hverjum einstaklingi það heim-
ilt að vilja ekki sjónvarp heim
til sín, öldungis eins og hver
maður má vera símalaus og út-
varpslaus, blaðlaus og bókarlaus,
ef hann vill. En þessi tæki tækni
og menningar eru sama stað-
reyndin í þjóðfélaginu fyrir það.
Eins er með sjónvarpið. Það er
orðið staðreynd í nútímaþjóðfé-
lagi, alveg eins og bíll og sími.
Hver maður gerir það svo upp
við sjálfan sig, hvort hann vill,
eða telur sig hafa efni á að eiga
bíl eða hafa síma. Hitt dettur
engum í hug nú orðið, að vera
á móti bíl eða síma í sjálfu sér
og engin flokkaskipting er til
um þetta. Um sjónvarpið gegnir
öðru máli. Þar er harðsnúin and-
staða.
Það er fróðlegt að skyggnast
eftir því, hversvegna menn eru
á móti sjónvarpi og ástæðurnar
eru ýmsar: Almenn íhaldssemi
og ótrú á nýjungum. ótti við
kostnað og fjárhagslega örðug-
leika. Ógeð á erlendum áhrifum,
sem menn halda að komi með
sjónvarpi. Menningarlegt gildis-
leysi dagskránna, eða beinn
menningarháski af þeim, einkum
fyrir börn og unglinga. Sjónvarp
er tímaþjófur og heimilisspillir.
Sjónvarp flytur lítið eða ekkert,
sem útvarp, blöð, bækur og
kvikmyndir flytja ekki allareiðu.
Ég held, að þetta sé kjarninn
úr því, sem menn hafa hér á móti
sjónvarpi. Það ?r mjög mismun-
andi og misjafnt að gildi. Kostn-
aður og fjármál eru t.d. að sjálf-
sögðu mikilsvert atriði. Erlend
áhrif yrðu aftur á móti lítið at-
riði umfram slík áhrif af kvik-
myndum og leikhúsum, grammó-
fónplötum, bókum og blöðum.
Þegar frá líður nýja bruminu er
líka ólíklegt að sjónvarpið yrði
tímaþjófur umfram hverja aðra
dægradvöl eða fræðslutíma.
Flestum verður tíðræddast
um það, sem þeir óttast um
menningarleysi sjónvarpsdag-
skránna og bera fyrir sig hér-
lenda og einkum erlenda reynslu.
Það er sjálfsagt dagsatt, að til
eru um allar jarðir lélegar sjón-
varpsdagskrár eða spillandi á
einhvern hátt. Það eru líka til
sorpblöð og lélegar bækur. Sím-
töl geta verið leiðinleg og bílar
hættulegir. Samt vilja menn
ekki banna blöð og bækur, síma
eða bíla, eins og menn vilja
banna sjónvarp. Sjónvarpið er í
þessu efni ekki annað en eitt af
mörgum vandamálum frjálsrar
menningar í lýðræðislandi. —
Frelsið getur verið tvíeggjað og
hættulegt og verðmætin misjöfn,
sem á borð eru borin, en verð-
mæti frelsisins og frelsið til að
meta og njóta verðmætanna er
flestum mönnum meira virði en
óttinn við það, sem aflaga kann
að fara og sjálfsagt er að sporna
við. Það getur að vísu vel verið,
að sjónvarpið skapi vandamál,
en það er ekki annar vandi en
sá, sem fyrir er á ýmsum svið-
um menningar- og uppeldis,
hvorki alvarlegri né djúpsettari
né óstýrilátari og móti vandan-
um og ókostunum eru líka fleiri
kostir.
Þegar hlustað er á rökræður
um áratugur. Ég ræddi þetta
fljótlega eftir að ég tók við starfi
útvarpsstjóra. í ágúst 1954 gerð-
um við Gunnlaugur Briem, sem
þá var verkfræðingur útvarps-
ins, tillögur til ráðuneytis um
sjónvarp og sundurliðaðar áætl-
anir. Var hugsunin þá sú að
koma upp sjónvarpi í sambandi
við 25 ára afmæli Ríkisútvarps-
ins í árslok 1955. Nokkru áður
hafði verið leitað bráðabirgða-
tilboða frá tveimur þekktustu
sjónvarpstækjaverksmiðjum í Ev
rópu. Á þessum tíma var ekki
heldur neitt erlent sjónvarp hér
á landi. Úrslitin urðu þau, að
sjónvarp Ríkisútvarpsins fékkst
ekki fram, en veitt var heimild
til takmarkaðs sjónvarps á
Keflavíkurflugvelli. Við töldum
þá, áður en til framkvæmda
kom, að athuga ætti möguleika
á vissri innlendri og erlendri
Vilhjálmur Þ. Gíslason, útvarpsstjóri, og prófessor Stefanizzi,
útvarpsstjóri Vatikansins.
Brússel, kom hingað vorið 1961
og gerði nýjar áætlanir.
Hann komst að þeirri niður-
stöðu, að sjálfstætt sjónvarp á
íslándi væri framkvæmanlegt,
þrátt fyrir fólksfæðina, og mætti
koma upp sjónvarpsstöð í
Reykjavík og nota til þess nú-
verandi loftnetsstengur Ríkisút-
varpsins og stöðvarhúsið á Vatns
endahæð með nokkrum breyt-
ingum, og gæti slík stöð náð til
um eða yfir 100 þúsund manna.
Stofnkostnaður var áætlaður,
með þáverandi gengi, um 10
milljónir króna. Sjónvarpið yrði
deild í Ríkisútvarpinu og það
annast reksturinn, en þyrfti að
tJi’ útsendingarsal sjónvarpsstöðvar.
Ýmis atriði í þessu þyrftu nú
aftur endurskoðunar. Tekjurnar
yrðu í byrjun í óvissu, því að
erfitt er að ákveða hversu marg-
ir sjónvarpsnotendur yrðu. Hef-
ur verið stuðzt við erlenda
reynslu, þar sem talið er, að
fyrstu tvö árin eða svo fjölgi
notendum hægt, en síðan mjög
ört. Víða er talið að á 5 árum
verði fjöldi sjónvarpsnotenda
50% af tölu útvarpsnotenda. Hér
er áætlað, að 500 sjónvarpsnot-
endur komi fyrsta árið, 2.000
næsta ár, en verði orðnir um
13.000 í lok tilraunatímans.
Afnotagjald af sjónvarpi var
í fyrstu áætlað 500 kr. Einnig
var talað um 720 kr. Síðan hafa
í opinberum umræðum verið
nefndar 1000 kr. Auglýsinga-
tekjur voru áætlaðar frá 720
þús. kr. upp í 3.600.000 kr. á ári.
Rétt er að taka það fram, að
það er auðvitað í óvissu, hvaða
áhrif sjónvarpsauglýsingar
kynnu að hafa á útvarpsauglýs-
ingar og þar með á tekjur út-
varpsins. Yfirleitt yrði öll af-
staða útvarps- og sjónvarpsnot-
enda í nokkurri óvissu og hefur
verið svo um allar jarðir 1 upp-
hafi sjónvarps.
Loks er þess að geta, að ótalin
er fjárfestingin í innflutningi
sjónvarpstækjanna, sem er frá
þjóðhagslegu sjónarmiði megin-
atriði um fjármálin. En það hef-
ur einnig verið athugað, að út-
[ varpið, eða deild þess, flytti
manna með og móti sjónvarpi,
virðist ýmislegt af þessu vera
yfirborðshjal og af ókunnug-
leika. Það er nauðsynlegt, að
menn reyni að hafa hendur á
staðreyndum málsins, ljóst og
rólega. Þar koma tvö meginat-
riði fyrst til greina: Kostnaður-
inn af stofnun og rekstri sjón-
varpsins, og efni og gildi þeirrar
dagskrár, sem hægt væri að
flytja hér.
Ég geri ráð fyrir alíslenzku
sjónvarpi, reknu af Ríkisútvarp-
inu. En það hefur verið staðfest
fyrir nokkrum árum, með ráðu-
neytisbréfi, að sjónvarp heyri
undir Ríkisútvarpið, og er það í
samræmi við alþjóðareglur um
fjarskipti.
í samræmi við þetta, og einnig
samkvæmt ráðuneytisbréfi, hef-
ur Ríkisútvarpið um allmörg
undanfarin ár fylgzt með sjón-
varpsmálum erlendis og mögu-
leikum hér heima. Hinsvegar
hefur útvarpið hvorki haft til
þess sérfróðan mannafla né fjár-
magn, að halda uppi sjálfstæðum
vísindalegum rannsóknum eða
mælingum, og hefur fengið að
styðjast þar við vinveittar, er-
lendar stöðvar og sérþekkingu |
Evrópubandalags útvarpsstöðva,
sem Ríkisútvarpið er þátttak-
andi í. Þetta hefur sparað ís-
lenzka útvarpinu mikið fé og
fyrirhöfn. Hér heima hefur svo
jöfnum höndum verið unnið að
undirbúningi og áætlunum.
— ★ —
Það er nokkuð langt síðan
Ríkisútvarpið hóf fyrst máls á
möguleikum íslenzks sjónvarps,
samvinnu um íslenzkt sjónvarp,
en það varð ekki, og er úr sög-
unni. Ég hafði frá upphafi* lagt
áherzlu á að „forðast það að
upp verði tekin í landinu sjón-
varpsstarfsemi (utan Ríkisút-
varpsins), sem orðið gæti til þess
að torvelda framkvæmdir sjálfs
þess“.
Þessi gamla áætlun okkar er
nú úrelt, en ég rifja upp fáein
atriði til samanburðar við það
sem úú er. Verð viðtækja var þá
um 2000 kr. að meðaltali. Stöðin
átti að kosta — með því að út-
varpið keypti sjálft öll tækin —
um 3.700 þús. kr. Halli var áætl-
aður á rekstrinum fyrstu tvö ár-
in, en á 10 árum áttu tekjur um-
fram gjöld að geta orðið um 4
millj. kr.
— ★ —
Nú er þetta að sjálfsögðu
breytt. AUt málið var tekið til
nýrrar rannsóknar síðar og einn
kunnasti sérfræðingur Evrópu á
þessu sviði, G. Hansen frá
fá til viðbótar um 20 manna sér-
stakt starfslið fyrir sjónvarp. —
Dagskrárkostnaður var áætlaður
fyrst um 6 millj. kr. á ári, fyrir
allt að 1000 sjónvarpsstundir, og
ýmis tæknikostnaður um 4 millj.,
en við gerðum ráð fyrir því, að
dagskrárkostnaður hækkaði upp
í 10 milljónir.
Á grundvelli þessara athug-
ana yfirverkfræðingsins, gerð-
um við formaður útvarpsráðs á-
kveðnar tillögur til ráðuneytis-
ins um stofnun og rekstur ís-
lenzks sjónvarps. Hafa þær til-
lögur síðan verið til athugunar
í ráðuneyti og útvarpsráði.
Tekjustofnar voru áætlaðir af
afnotagjöldum og auglýsingum
og arði af sölu viðtækja. Rekstr-
aráætlun frá 1963—67 var þann-
ig í meginatriðum, að tekjurnar
hækkuðu úr kr. 3.370.00 í kr.
21.100.000, og gjöldin úr kr. 10.-
.000.000 í kr. 18.000.000, þannig
að sjónvarpið ætti að geta borið
sig á þriðja ári og úr þvL
sjálft inn ósamsett tækj, setti
þau saman hér og seldi þau.
Tekjur af viðtækjum eru óhjá-
kvæmileg skilyrði þess, að hægt
sé að reka sjónvarpið, hvað þá
láta það bera sig. Hluti sjón-
varpsins af þeim tekjum hefur
verið áætlaður kr. 2.250.000,
upp í kr. 12.000.000 á ári. Er þá
gert ráð fyrir því, að ríkið fái
milli 10% og 40% af þessum tekj
um, en í sjálfu sér væri það
sanngjarnara, að ríkið léti allar
þessar tekjur beint til sjónvarps-
ins.
— ★ —
í áætlunum um sjónvarp hef-
ur ávallt verið leitazt við að láta
sjónvarpið standa undir sér
sjálft, sem fyrst, eins og útvarp-
ið gerir að öllu leyti, enda fær
það afnotagjöld. Þetta þarf samt
engan veginn að vera sjálfsagt
— hvorki um útvarpið né sjón-
varpið. í raun og veru er engin
skynsamleg ástæða til þess að
Framhald á bls 2>