Morgunblaðið - 01.02.1964, Blaðsíða 13

m
1 LaugardagUT 1. februör 1964
* —- ■ ■ ■/' - ..............-
MORGUNBLAÐIÐ
í D A G er þess minnzt
að 60 ár eru liðin frá því
ísland fékk stjórn sérmála
sinna inn í' landið sjálft.
Þessi dagur var um all-
langt árabil haldinn hátíð-
legur, en hefur síðan þok-
að fyrir fullveldisdeginum
1. desember og þjóðhátíða
deginum 17. júní. Engum
sem blaðað hefur í ís-
lenzkri sögu og þá fyrst
og fremst sögu sjálfgtæðis-
baráttunnar blandast hug-
•ur um, að 1. febrúar árið
1904 er einn af merkis-
áföngum í sjálfstæðisbar-
áttu þjóðarinnar.
Minnisstæðustu ártölin
veráa 1874, 1904, 1918 og 1944.
Hinn 1. febrúar 1904 blakta
fánar að hún hvarvetna í
Reykjavík. Að vísu eru íán-

Stjórnarráðshúsið við Lækjartorg.
r
A ISLANDI 60 ARA
arnir danskir, en sama dag
og konungur hafði staðfest
þá nýju stj órnarskrá fyrir ís-
land, er nú skyldi stjórnað
eftiir, hinn 3. október 1903,
hafði verið gefin út konungs-
úrskurður að hreytt skyldi
skjaldarmerki íslands og það
vera hvítur fálki í bláum
feldi í stað flatta þorsksins
áður. I>ennan vetrarmorgun
gekk fyrsti íslenzki ráðherr-
ann, glæsimennið og skáldið
Hannes Hafstein upp í lands-
höfðingjabústaðinn við Læk-
inn, sem héðan í frá skal
heita Stjórnarráð íslands.
Stairfslið hins nýja stjórn-
arráðs ar skipað 12 mönnum.
Þennan morgun er það saman
komið inni hjá ráðherra.
^Blaðið Ingólfur segir:
„Þegair sól var gengin í há-
degisatað fókk Magnús Step-
hensen honum stjórnartaum-
ana í hendur, vair síðan drukk
ið hestaskál í kampavíni.“
Og blaðið bætir við:
„Eir nú vonandi að Hannes
sitji eigi verr stjórnarfolánn
en Pegasus. En ríða verður
hann folanum til landvarn-
arskeiðs, ef hann vill fá hrós
fyrir taumihaldið.“
Undanfarin ár höfðu verið
tímar stríða og hjaðningavíga
í íslenzkum stjórnmálum. —
Þetta var í raun og sannleika
ekki svo óeðlilegt. íslending-
ar höfðu þá enn til að bera
lítinn stjórnmálaþroska og
arfurinn á því sviði hafði
verið lítilil annar en margra
alda kúgun forfeðra vorra. —
Nú var hins vegar tekið að
rofa til, éinveldin hrundu
hvert af öðru í Norðurálfu
og frjálslyndari stjórnir sett-
ust að völdum. — En þótt
stjórnmálaleiðtogar og andans
stórmenni hér á landi væru
ekki á eitt sátt, fögnuðu þó
allir þjóðhollir íslendingar og
þroskaðir menn þeim áfanga
sem náðst hafði. Að sönnu
voru komnir fram á sjónar-
sviðið ungir menn og ákaf-
lyndari en þeir sem borið
höfðu þennan áfanga fram
til sigurs. Um það var ekkert
nema gott eitt að segja. Þeir
áttu að erfa landið og þeirra
sigurtímar komu síðar.
Ekki er hægt í stuttri blaða
grein að gera neina viðhlít-
andi sögulega grein fyrir hve
mikilsverður þessi áfangi er
í sögu þjóðarinnar. Reynt skal
þó að stikla á stærstu atburð-
um sem varpa kunna ljósi á
þennan mikla dag.
Ljóst er að árin 1262—1264
eru er stundir líða ein hin
afdrifaríkustu óheillaár í sögu
þjóðarinnar. Sjálfsagt miun
þgim, sem unnu að því að
koma íslandi undir Noregs-
konung á þessum árum ekki
hafa dottið í hug hve mikið
böl þessi breyting leiddi yfir
þjóðina. Það verður jafnan
erfitt að spá fram í tírnann
og mörgum nútímamannin-
um, sem hugsar til gjörða
þessara manna og leggur á þá
haturshug, mun það sjálfsagt
ekki í minni, hvernig ástand-
ið hafði þá verið með þjóð
vorri um langt árabil. Sund-
urþykkja hefur löngum ver-
ið rík í eðli okkar íslendinga
og þá var ekki barizt með
orðunum einum, heldur vopn-
in kvödd oft og einatt til að
leysa úr deilum manna á með
al. Þennan vopnagný varð að
lægja og þeir sem mest máttu
sín, sáu ekki önnur ráð en
þau að kalla yfir okkur er-
lenda stjórn. Það verður svo
lítill vandi fyrir okkm- 1 dag
að sjá hvar betur hefði mátt
fara, það er minnstur vand-
inn að vera vitur eftir á.
Svo er að geta þess, að þeir
menn, sem þá sömdu við hið
erlenda vald, gátu ekki séð
fyrir að samningar mundu sí-
fellt og æ ofan í æ véra brotn
ir á okkur íslendingum.
Svo kemur að því á 16. öid,
að siðaskiptin ná hingað til
lands. Með þeim fellur kirkju
valdið en konungsvaldið verð
ur einrátt. Mörgum ha.fði þótt
erfitt að lúta kirkjuvaldinu,
en ennþá erfiðara reyndist
að lúta konungsvaldinu. Ein-
okunarverzlun ~er hér alger
og konungsvaldið hefur það
Magnús Stephensen,
síðasti landshöfðinginn.
eitt í hyggju að mergsjúga ís-
lendinga svo sem fært er. —
Þannig hjálpast að fjárhirzla
konungs og pyngjur einok-
unarkaupmanna að hirða aAl-
an afrakstur þjóðarinnar. —
Þannig lendir auður kirkj-
unnar, sem þó .var hennar
eign í landinu sjálfu, í fjár-
hirzlum konungs á erlendri
grund. Tímabilið frá 1602—-
1854, fneðan við bjuggum við
danska feupþrælkun, hefur
alla jafna verið talið verra en
allar drepsóttir, eldgos og
harðindi til, samans, sem yfir
þjóðiná gengu á þessum öld-
um.
Það virðist svo, þegar hinir
dönsku valdhaíar fara að hafa
orð á því, að reksturinn á-ís-
landi „borgi sig ekki“, fara
þeir nokkuð að slaka á klónni.
Og á sama tíma fer frelsisalda
yfir Norðurálfu. Við berum
einnig gæfu til að eiga þá á að
skipa hámenntuðum og stórgáf
uðum foringjum og ber þar að
sjálfsögðu Jón- Sigurðssön
hæst. Ráðgjafarþing fáum við
hér 1843 og síðar hin illræmdu
stöðulög, þar sem ísland er
lýst óaðskiljanlegur hluti
danska ríkisins með sérstökum
landsréttindum eða sérmálum,
þar sem landið skyldi hafa lög
gjöf og stjórn út af' fyrir sig.
Síðan fáum við stjórnarskrána
hinn 5. janúar 1874, en hún er
reist á grundvelli stöðulag-
anna og tekur yfir sérmálin.
Yfirstjórn þessara mála er
þó enn sem fyrr í Káupmanna-
höfn og dómsmálaráðherra
dönsku stjórnarinnar er jafn-
framt ráðherra íslandsmála.
Þannig er æðsta vald í sérmál-
um íslendinga í höndum
dansiks manns, sem eklki skilur
íslenzku, aldrei hefur til Is-
lands komið, og þekkir því að-
eins ástæður íslendinga af af-
spurn og sjálfsagt eru þau tíð-
indi honum misjafnlega flutt,
eins og gengur og gerist.
Það er því augljóst, hve þýð
ingarmikil er sú breyting að
ráðherra íslandsmála verði ís-
lendingur búsettur í landinu
sjálfu. Um aldamótin er þess
minnzt í -blöðum að 25 ár eru
liðin frá því konungur kom
hingað til lands og færði land-
inu stjórnarskrána. Þá segir
að skipastóll hafi aukizt, fjár-
hagur batnað, jarðabætur orð-
ið miklar, verzlunarmagn tvö-
faldazt. Þá höfðum við ekki
átt í sparisjóði eina krónu á
mann en nú væru þær orðnar
36. Landsmönnum hafði þó
fjölgað meira en helmingi
minna en næsta aldarfjórðung
á undan og voru þess valdandi
Ijinar miklu Ameríkuferðir er
til komu á þessum árum.
Það stendur því nokkuð á
mótum, að íslendingar flýja
land sitt í stórhópum vegna
þess að mælirinn er fullur, að
þeim finnst, og jafnframt
ljómar yfir blíðu og gjöfulu
landi í vestri, sem veita muni
þeim allsnægtir og fullar hend
ur fjár, samfara því að lifna
tekur yfir íslenzku athafnalífi
og linast tekur á þrælatökum
verzlunarinnar og framsýn-
ustu menn sjá hilla undir auk-
ið frelsi og batnandi hag.
Þeim mönnum, sem þekktu
gleggst þessa baráttusögu, og
skildu til hlítar hörmungar
þær sem þjóðin hafði átt við
að búa, er því vart láandi, þótt
þeir fögnuðu því, er jafnmikill
áfangi var fyrir dyrum og sá
Framhald á bls. 15.
«3