Morgunblaðið - 09.06.1964, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudag'ur 9. júní 1964
Fjórir fulltrúar á þinginu, talið frá vinstri: Filippía Kristjánsdóttir, íslandi, Salme Setalá,
Finnlandi, Aimee Sounnerfelt, Noregi og Uno Modin, Svíþjóð.
Þing um æskulýðsb ökmenntir
EINS og kunnugt er hefur fyrir
stuttu staðið yfir þing í Ósló,
þar sem þátttakendur voru rit-
höfundar, gagnrýnendur og út-
gefendur barna- og unglingabóka.
Þar sem sú grein mín er ég sendi
blaðinu hefur fyrirfarizf, er
greindi frá setningu þingsins og
fleiru, verð ég að reyna að gera
því efni skil að nýju i annari
blaðagrein.
íslenzki þátttakandinn, Gunn-
ar M. Magnúss, hefir í ríkisút-
varpinu getið hins helzta, er gerð
ist á þinginu, og mun því minni
þörf á ýtarlegri skýrslu. Frá
minu sjónarmiði unnu norskir
aeskulýðsbókmennta rithöfundar
þarna þrekvirki. Þeir voru í senn,
brautryðj jndur, stjórnendur og
fyrirmyndar gestgjafar.
Þingið er hið fyrsta í sinni röð
á Noröurlöndum, og finnst mér
að það muni þurfa þó nokkurn
kjark til þess að hrinda slíku af
stað, ekki sízt þegar á það er
litið að mat fjölmargra gagn-
rýnanda þeirra bókmennta á
Norðurlöndum er mjög lágt, en
Norðmenn eru í því tilliti heppn-
ir, að æskulýðsbókmenntirnar
< hærra settar þar en víða
annars staðar, og er það ekki
ótítt að þar fari fram samkeppni
til verðlauna á þeim vettvangi,
bæði hvað snertir efni í útvarp
fyrir barnatíma, og ritað mál.
Helge Siversson, kirkju- og
menntamálaráðherra, opnaði
þingið með stuttri uppörfandi
ræðu, þar sem hann sagðist vilja
undirstrika að bókmenntir þær
er ætlaðar væru æskunni, hlytu
að verða metnar til mikilvæg-
ustu ritstarfanna, þar sem þær
ættu að vera hjálparmeðal heim-
ila og skóla til andlegrar nær-
ingar fyrir framtíð þjóðanna,
æskunnar. Eftir hans innleggi til
þingsins mætti álykta að sá sem
skrifar fyrir börn og unglinga
hafi ekki minni ábyrgð en tann-
læknirinn eða heimilislæknirinn,
og það vil ég undirstrika. Ég
er þess fullviss að margir þátt-
takendur ráðstefnunnar hafa á
þessum dögum fundið að þeir
eru til einhvers að vinna, þegar
þeir skrifa fyrir börnin. Við er-
um nú þannig gerð mennirnir
yfirleitt að við þurfum á upp-
örfun að halda til þess að störf
okkar njóti sín, og ekki veitir af
að minna á ábyrgðina, sem hvílir
á hverjum einstaklingi, bara sem
manni, burtséð frá því, hvaða
starf hann hefur á hendi, en það
var gert í rikum mæli á þessu
þingi. Einnig var spurt: „Hvað
á að gera til þess að greiða veg
þessarar bókmenntagreinar, bæði
hvað snertir höfunda og útgef-
andur?" — Orðið „problem" var
oft á dagskrá og ekki að ástæðu-
lausu. Þessir samhljómar voru
hæstu tónarnir sem bárust til
eyma þessa fyrstu maídaga í
Nóbelssalnum á Drammensvegi
19 í Osló. Olaf Goucheron, rit-
höfundur, var framkvæmdastjóri
og stjórnandi þingsins, fremur
ungur maður, hár og sepngileg-
ur, með traustvekjandi fram-
komu. Hann hafði í mörg horn
að líta, en gaf sér þó tíma til
þess að leysa hvers manns vand-
ræði, en þau fylgja manninum
alltaf eftir, ekki sízt þar sem
hann er útlendingur.
Þátttakendur voru 7 frá Dan-
mörku, 6 frá Finnlandi, 2 frá fs-
landi, 42 frá Sviþjóð og 62 frá
Noregi. Mér var tjáð að Fær-
eyingum hefði verið boðin þátt-
taka en henni hafnað. Eins og
gefur að skilja, var mjög nauð-
synlegt fyrir framkvæmdanefnd
að vita tölu þátttakenda í tæka
tíð, margra hluta vegna, til dæm-
is boðskorta frá borgarstjóm og
fleira, en það munu hafa verið
vandkvæði þar á, en þó ekki
hvað snerti hlut íslendinga. Mér
þótti mjög vænt um þegar fram-
kvæmdanefndin tilkynnti mér að
þar hefði hlutur minnar þjóðar
verið til fyrirmyndar. „Þeir sem
boðnir vom frá íslandi, gerðu
grein fyrir sínum málum á kur-
teisan hátt með nægum fyrir-
vara“, þvi fleiri voru boðnir en
við tvö sem gátum farið, og
urðu að senda svar.
Það liggur við að maður verði
barnslega metnaðargjarn gagn-
vart ættjörð sinni, þegar komið
er til annarra landa og þá gildir
það ekki sízt þegar um fánann
er að ræða, enda er litur hans
fegurstur og gefur hinum litun-
um líf. Þeir eiga einkennilega vel
saman Norðurlandafánarnir, þar
sem þeir blakta fyrir blænum.
Hvar sem farið er um, og von
er norrænnar samvinnu, er fáni
þjóðar minnar alltaf það fyrsta
sem augu mín staðnæmdust við,
hvort sem ég var stödd í hinu
virðulega ráðhúsi Oslóborgar, í
hinu glæsilega Ekebergshóteli,
þar sem útsýnið er svo hrífandi
að tæplega er hægt að túlka það,
eða í glæstri veizlu í „Bygdö
Restaurant", þar sem friður og
fegurð fara saman í svo ríkum
mæli að undrun sætir. Hótelið
stendur hærra en sjálft byggða-
safnið, umvafið skógi, en þó ekki
það þéttum að í gegnum limið
sést blár fjörðurinn á eina hönd,
en niðri á flötinni talar gamli
tíminn sinu máli og nær manni
á vald sitt með þeirri dulmögnun,
sem gamlar byggingar og gamlir
munir hafa einir yfir að ráða.
Það er undarlegt að hugsa um
björtu sumarnóttina heima, en
vera hér umvafin rökkurhjúpi
og teiga að sér ilminn frá arn-
inum, sem sendir hlýja strauma,
og frá eldtungunum í viðurkubb-
unum, sem eru að brenna og
verða að ösku, og mér verður
hugsað til forfeðranna sem
stefndu til eyjarinnar lengst
norður í hafi, á opnum . bátum.
Þeir komu frá þessu landi, urðu
að flýja fyrir ofriki. Hvað áttu
þeir að gera? Þarna reis eyjan
úr hafi. Fyrirheitna landið, sem
þeir ætluðu að nema, skógi vax-
ið milli fjails og fjöru. Það varð
þeim til bjargar. Skógurinn varð
þeim Jífgjafi, en bert varð land-
ið á eftir. Og árin liðu. Ár eftir
ár koma nú frændur okkar með
nýgræðing, og klæða landið á
ný. Afkomendur landnemanna.
Nú er ég víst á hálli braut.
Komin út af sporinu. Efni grein-
arinnar átti að vera frá þinginu,
og við það verð ég að halda mig.
Það leyndi sér ekki að margir
af ræðumönnum og konum höfðu
mætt erfiðieikum og misskilningi
á rithöfundaferli sínum. Ekki er
hægt að gera svo öllum iíki.
Þá er gott að hafa gert sitt bezta,
vitandi það að bók, sem á að
seðja andlegt hunngur og þorsta
æskunnar, hefur meira vald held
ur en jafnvel sjónvarp og kvik-
myndir, því bókin liggur áfram
í hillunni, þótt hún hafi verið
lesin einu sinni, og því til taks
hvenær sem er. Útvarpið er gott
hjálpartæki til þess að koma á
framfæri góðu efni fyrir æskuna.
Því verða stjórnendur barnatím-
anna ekki undanskildir ábyrgð-
inni og samvinnunni á vettvangi
æskulýðsbókmenntanna. Víða á
Norðurlöndunum hafa barnatím-
ar útvarpsins orðið eins konar
lyftistöng fyrir misskildan eða
óframfærin barnabókahöfund. —
Þar hefur efnið verið gert lif-
andi í meðferðinni, og höfundur-
inn um leið þekktur. Þannig varð
ísinn brotinn. — Sameinaðir
stöndum vér en sundraðir föll-
um vér. — Þessi spaklegu orð eru
enn í gildi.
Norski forleggjarinn, Henrik
Groth, flutti lokaerindið á þing-
inu, „Norden og verden." Það
var iangt og kom víða við. Þeg-
ar ég talaði við hann á eftir,
kvaðst hann hafa flutt erindi um
svipað efni í háskólanum í
Reykjavík fyrir nokkru, en þar
sem tiltölulega fáir hafa heyrt
það, vil ég ieitast við að draga
helzta efni þess saman hér i fá-
Um 160 konum ætti að
að verða forðað
með íyrirhugaðri legkrabbaleit
BJARNI Bjarnason, læknir og
formaður Krabbameinsfélags
Reykjavíkur hefur fyrir beiðni
ritað eftirfarandi grein um
krabbameinsvarnir fyrir Mbl.
Þó mörgu sé énnþá ábótavant
í heilbrigðismálum íslands, eins
og að vísu hja öllum þjóðum
heims, hafa þar þó mörg stór
skref verið stigin fram á við á
undanförnum áratugum. Miklir
sigrar hafa unnizt í baráttunni
við alvarlega sjúkdóma, sem
herjuðu landið. svo að jafnvei
var spáð að þeir einir gætu enst
til landauðnar, ef svo héldi á-
fram, sem stundum áhorfðist, en
fyrir mikilvirka baráttu þeirra,
sem stjórnað hafa heilbrigðis-
málunum á undanförnum ára-
togum, hefur tekizt að sigrast á
mörgum hinna hættulegus-tu vá
gestum er ógnað höfðu þjóðinni
um aldaraðir, sem plágur og
pestir, er ekkert hafði áður get-
að reist rönd við.
Viðleitni þeirra, sem stjórna
og stjórnað hafa heil-
brigðismálunum, hefði þó litlu
áorkað, ef ekki hafði jafnframt
komið til, góð menntun lækna-
stéttarinnar og vökul augu henn
ar á þeim sjúkdómum, sem þjóð
inni stafaði hvað mest hættan
af. Þannig hafa berklarnir, sulla-
veikin, taugaveikin, barnaveikin
og ýmsar aðrar plágur orðið að
víkja og gefast upp undan sókn
læknanna, og heilbrigðisþjónust-
unnar allrar.
Hér eru allar hinar sömu varn-
ir viðhafðar, til að verja fólk
gegn næmum sjúkdómum, og í
öðrum menningarlöndum. En hér
skortár, eins og víðast annarsstað
ar, stöðvar, sem fólk er ekki
Bjarni Bjamason, læknir.
veit til að það sé sjúkt, en óskar
að láta rannsaka sig öryggis
vegna, geti leitað til og fengið
þar allsherjarrannsókn. Þetta er
fyrirkomulag, sem allar þjóðir
óska sér, en það kostar gífur-
legt fé, stórar stofnanir með
dýrum tækjum og miklum starfs
kröftum. Fæstar þjóðir hafa bol-
magn til þess og engar hafa kom
ið þeim upp í svo stórum stíl,
sem æskilegt væri. Allsstaðar
þar sem slíkar stöðvar eru starf
ræktar, er unnið þýðingarmikið
starf í þágu heilbrigðismálanna,
því þmr uppgötvæt mikið af
sjúkdómum a byrjunarstigi, sem
þessvegna er bægt að lækna að
fullu, en geta orðið ósigrandi ef
lengi dregst að finna þá. Þetta
gildir ekki hvað sízt um hina
svokölluðu illkynjuðu sjúkdóma,
eins og kraibbameinið.
um orðum. Enda mun hann hafa
breytt því míkið.
Eins og nafn erindisins bendir
til, fjallaði það um samvinnu og
sambræðslu Norðurlandaþjóð-
anná í vandamálunum, og þá
ekki sízt bókmenntunum til
heilla, en samtök sem þessi ættu
að hjálpa í þeim efnum. Hann
sagði á skemmtilegan hátt frá
þeim áhrifum, sem hann varð
fyrir í æsku sinni, frá lestrar-
efni því er hann átti völ á og
þorsta sínum eftir ævintýrum um
litlar verur í skóginum, sem hann
dáðist að. Blómin í skógarbotn-
inum urðu hvort fyrir sig að
litlu ævintýri. Hann þurfti ekki
hrollvekjandi Iestrarefni til þesá
að svala þorsta sínum. Náttúru-
lýsingar við hæfi barnanna, ofnar
ævintýraljóma og göfugum eðli-
legum atburðum, opna fyrir þeim
víðar dyr veraldarinnar og þau
komast á eðlilegan hátt í sam-
ræmi við lífshrynjandann. Hann
gerði sér Ijóst að bókaútgefand-
inn, sem hann sjálfur, verður
að vera þarna einn sterkur hlekk
ur í keðjunni. Og vel á verði og
gleyma heldur ekki þeim ófæddu,
væntanlegu lesendum, frá kyn-
slóð til kynslóðar. Hann kvaðst
ekki alltaf fá þakklæti fyrir boð-
skap sinn, og því minna eftir þvi
sem hann flytti fleiri erindi. Ef
til vill þætti hann þröngsýnn, en
hann kvikaði ekki frá sannfær-
ingu sinni. Var það ef til vill van-
inn, sem gerði eyru áheyrenda
sljó fyrir heilnæmum boðskap
og góðum ráðum, svo að „públik-
um“ greinir ekki þungamiðju efn
isins, eða finnst það sér óvið-
komandi? Á þessu þingi væru
fulltrúar frá fimm Norðurlönd-
unum. „Fimm svanir hafa hafiS
sig til flugs, hver með sitt þjóð-
areinkenni og sitt eigið sönglag,
og þessir tónar eiga að verða sam
hljórna."
Þetta er aðeins undn
erindi Groth.
Hugrún
Það er hæpið að á næstu árum
finnist lyf, eða aðferðir, til að
lækna krabbamein sem komið er
á hátt stig, en finnist það á
byrjunarstigum er æði oft hægt
að ráða niðurlögum þess, með
þeim læknisaðgerðum, sem nú
eru tiltækilegar. Það væri því
ómetanlegt ef unnt væri að koma
upp fullkonianni rannsóknarstöð
er hefði það, fyrst og fremst, að
markmiði að leita uppi krabba-
mein og aðra illkynjaða sjúk-
dóma á byrjunarstigi. Það er
sú leið, sem flestir telja að gæ-ti
orðið til stóraukins árangurs í
baráttunni gegn krabbameininu,
I.eitarstöðin hefur staðfest
nytsemi sína.
Hér hefur örlítill vísir að slíkrl
stöð verið starfandi undanfaria
ár, — leitarstöð krabbameinsfé-
ISganna. — Tilfellin sem þar
hafa fundizt af krabbameini á
byrjunarstigi, eru, eins og gcfur
að skilja, ekki ýkja mörg, eu
nógu mörg til þess að hún hefur
staðfest nytsami sína og tilveru-
rétt, þrátt fyrir ófullkominn
starfsskilyrði.
Alla þá se;n stöðin telur sér-
staka ástæðu til að rannsaka nán-
ar en hún hefur tæki eða að-
stöðu til, sendjr hún með skýrslu
til heimilislæknanna og felur
þeim að ljúka rannsóknunum,
eða sjá um að það verði gert,
f sambandi við krabbameinsleit-
ina finnst fjöldi gókynjaðra
kviLla, sem flestir eru að visu
smávæglagir, en sumir þó þess
eðlis að geta orðið alvarlegir
séu þeir vamæktir. Fólki, sem
gengur með þá ar einnig vísað
til heimilslæknanna, til að
tryggja að það fái þá einnig
bætta, en það gefur starfsemi
stöðvarinnar emnig aukið gildi,
Ekki er hægt að skýra ná«
kvæmlega frá fjölda þeirra til-
fella af krabbameini, sem leitar.
stöðin hefur fundið eða haf»
uppgötvast fyrir tilstuðlan henn-
ar. Bæði er mikið verk að vinna
til fullnustu úr gögnum stöðvar-
innar og ganga frá fuUkominni,
Framh. á bls. 25