Morgunblaðið - 12.11.1968, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. NÓVEMBER 1968
Foch marskálkur undirritar vopnahiéssamning-inn í járnbrautar-
lestinni í Co miegne-skógi.
Vopna-

Framhald af bls. 13
neituðu að hlýða. Raunar bend
ir margt til þess, að hér hafi
verið um að ræða tiiraun yfir-
manna heraflans til þess að
spilla fyrir vopnahlésviðræðun
um. 4. nóvember voru nær all-
ar borgir landsins í höndum
uppreisnarmanna. Þann dag var
gerð bylting í Múnchen, Lú'ðvík
konungur Bæjaralands lagði
niður völd og lýst var yfir stofn
im lýðveldis.
Þótt spartakistar stæðu fremst
ir í flokki í þessum uppreisn-
um vildi meirihluti þeirra, sem
þyrptust undir rauða fána bylt
ingarinnar, aðeins berjast fyrir
friði, sem talið var að aldrei
kæmist á fyrr en Vilhjálmur
legði niður vö'ld. 7. nóvember
tilkynntu ráðherrar jafnaðar-
manna í stjóm Max af Baden,
að ef keisarinn legði ekki
niður völd innan sólar-
hrings, segðu þeir sig úr
stjórninni O'g tækju að sér
stjórn byltingarinnar. Raunar
vildu hægfara jafnaðarmenn
eins og Friedrich Ebert og borg
araflokkarnir allt til vinna að
stemma stigu fyrir upplausnar
hættunni og beina byltingar-
hreyfingunni í öruggan farveg.
Ebert lét svo um mælt að hann
„hataði þjóðfélagsbyltingu eins
og syndina."
En allar tilraunir til að fá
Vilhjálm keisara til að leggja
niður völd virtust vera unnar
fyrir gýg. Árangurslaust var
reynt að fá Hindenburg mar-
skálk til að tala um fyrir keis-
aranum, en hann taldi sig bund
inn af hollustueiðnum, sem
hann hafði svarið honuim. Keis-
arinn hafði jafnvel í hótunum
um að siga hernum á uppreisn-
armenn, en ti’l yfirherstjórnar-
innar í Spa streymdu stöðugar
tilkynningar um, að herinn
væri í upplausn. Eftirmaður
Ludendorffs, WiflheOim Gröner
hershöfðingi, sagði að vonlaust
væri að láta herinn bæla niður
byltinguna: mikilvægustu stað-
ir við Rín væru á valdi upp-
reisnarmanna og hersveitir í
mörgum landshlutum hefðu
gengið í lið með þeim Ástand-
inu var lýst þannig, að herinn
vildi ekki sækja gegn Banda-
mönnum, jafnvel ekki undir
forystu keisarans. Hann vildi
ekki sækja gegn bolsévíkum.
Hann vildi aðeins vopnahlé, en
vildi ekki snúa aftur til Þýzka-
lands undir forustu keisarans,
aðeins undir forystu yfirmanna
sinna.
Hik kom á Vilhjáim keisara,
þegar jafnvel Hindenburg
gamli snerist gegn honum, og
sagðist hann vilja koma í veg
fyrir borgarastyrjöld, en setti
það skilyrði, að hann fengi að
snúa aftur til föðurlandsins að
vopnahléi loknu í fylkingar-
broddi hersveita sinna. Keisar-
inn skildi ekki, að öll þjóðin,
en ekki aðeins örfáir kommún-
istar stóðu að býltingunni. Þar
sem Hindenburg þagði tók
Gröner til máls, því að hann
var sá eini sem þorði að segja
sannleikann, og sagði: „Yðar
hátign, þér ráðið ekki lengur
yfir neinum her. Herinn vill
halda heim í röð og reglu und-
ir forystu yfirmanna og hers-
höfðingja sinna en ekki undir
stjórn yðar hátignar, því að
hann stendur ekki lengur á bak
við yðar hátign.“
Keisarinn varð sótrauður af
reiði og sagði: „Ég krefst þess
að fá þessa yfirlýsingu skrif-
lega. Ég vil, að allir herfor-
ingjar lýsi yfir því svart á
hvítu, að herinn standi ekki
lengur á bak við æðsta her-
stjóra sinn. Hefur herinn ekki
svarið mér holQustueið?“ Augu
hans skutu gneistum. Innanrík-
isráðherrann sagði: „Eins og nú
er ástatt skipta eiðar ekki máli“
— ★ —
í Berlin hafði brotizt út bylt-
ing. Verkamenn höfðu lagt nið-
ur vinnu og gengu fylktu liði
til miðborgarinnar. Max prins
hringdi til Spa og sagði að það
eina sem bjargað gæti ástand-
inu væri að keisarinn legði nið
ur völd. Keisarinn vildi ekki
trúa Max og hélt að hann hefði
misst kjarkinn. En Max skild-
ist á samtölum við aðalstöðv-
arnvar í Spa að keisarinn
mundi leggja niður völd á
hverri stundu. Allar hersveitir
í Berlín höfðu svikizt undan
merkjum og útlit var fyrir að
stjórninni yrði kollvarpað. Max
var of fljótur á sér og tilkynnti
að keísarinn hefði lagt niður
völd, en þannig bjargaði hann
ástandinu. Gengið var að kröfu
jafnaðarmanna um, að Ebert
myndaði stjórn. Skömmu áður
höfðu spartakistar lagt undir
sig keisarahöllina og lýst yfir
stofnun sovétlýðveldis á tröpp-
um hennar. í dauðans ofboði
hljóp Schneidemann fram á
svalir þinghússins og lýsti yfir
stofnun sósíalistísks lýðveldis.
Vilhjálmi keisara hafði verið
steypt af stóli og keisaradæmið
verið iagt niður.
Reiði Vilhjálms varð tak-
markalaus. Áður en hann frétti
um atburðina í Berlín hafði
hann fallizt á að leggja niður
völd, ef það væri vilji þýzku
þjóðarinnar, en nú hélt hanm
því fram að hann væri ennþá
konungur Prússlands. En nú
var ö'llu lokið. Hanr. var eins
og rotta í gildru. Hann gat
hvergi verið óhultur í Þýzka-
landi, en gat heldur ekki ver-
ið um kyrrt í Belgíu. Nú tók
Hindenburg við stjórninni,
enda taldi hann sig ekki leng-
ur bundinn af hollustueiðnum
og baráttan stóð nú milli bolsé
víka og sósíalista. Hann sagð-
ist ekki geta tekið sér á herð-
ar þá ábyrgð að sjá keisarann
dreginn til Berlínar af upp-
reisnarmönnum og framseldan
byltingarstjórninni sem fangi.
„Ég verð að ráðleggja yðar há-
tign að fara til Hollands,“
sagði hann.
Vilhjálmur keisari brást reið
ur við, en varð að láta í minni
pokann. Hann fór frá Spa
snemma dags án þess að kveðja
herforingja sína og beið í járn-
brautarlest sinni á landamær-
unum unz hollenzka stjórnin
ákvað að veita honum land-
vist. Vopnahlésdaginn 11.
nóvember bauðst hollenzkur
aðalsmaður af enskum ættum,
Godard Bentinck greifi, tilþess
að láta keisaranum kastala
sinn I té. Seinna keypti hann
litla höll, Doorn í Utrecht-hér-
aði og bjó þar til dauðadags
1941.
— ★ —
Vopnahlésviðræðum Banda-
manna og Þjóðverja var hrað-
að vegna upplausnarástands-
ins í Þýzkalandi. Af tillögum
herforingjanna sem ákvóðu
vopnahlésskilmálana, voru til-
lögur Haigs vægastar, tillögur
Pétains voru harðari og tillög-
ur Pershings ef til vill ákveðn-
astar, en Foch yfirhershöfðingi,
sem hafði oddaaðstöðu sigldi
byr begigja.
29. október skipaði þýzka
stjórnin fulltrúa sína í vopna-
hlésviðræðunum. Formaður
þýzku sendinefndarinnar var
Matthias Erzberger. einn af
leiðtogum kaþólsikra í þýzika
þinginu. Fulltrúi frá þýzku yf-
irherstjórninni var skipaður í
sendinefndina, en skipun hans
var dregin til baka á síðustu
stundu til þess að láta líta svo
út, að þýzki herinn hefði ekki
farið fram á vopnahlé.
Árla morguns 7. nóvember
var Foch sent sikeyti með nöfn-
um þýzku fulltrúanna Þýzka
stjórnin lýsti jafnframt yfir
því, að hún mundi fagna þvx,
ef koma fulltrúanna leiddi til
bráðabirgðavopnahlés „í þágu
marmúðar“, en Foch virti þá
bón að vettugi og tilkynnti að-
eins hvar á vígstöðvunum og
hvenær fulltrúarnir ættu að
mæta.
Síðan hélt Foch marská'lkur
ásamt Sir Rosslyn Wemyss að-
mírál, formanni brezku flota-
málanefndarinnar, í járnbraut-
arlest til Rethondes í Compieg-
ne-skógi. Þegar Foch tók á
móti þýzku fulltrúunum sagði
hann: „Hvað viljið þið?“ Erz-
berger reyndi nokkur undan-
brögð, en einu tilslakanirnar,
sem hann fékk framgengt voru
smávægileg tæknileg atriði.
Honum hafði verið skipað að
undirrita hverja þá skilmála
sem fyrir hann yrðu lagðir, og
þeir voru aðgengi'legri en hann
hafði þorað að vonia. Þegar
skilmálarnir höfðu verið undir
ritaðir í járnbrautarvögnunum
sagði Erzberger: „Sjötíu millj-
ón manna þjóð þjáist, en deyr
ekki.“ Foch svaraði aðeins: „Það
er gott“ og fór án þess að
kveðja með handabandi.
Helztu skilmálarnir sem Erz-
berger undirritaði kl. 5. fyrir
hádegi 11. nóvember voru þess-
ir: (1) Bardögum hætt kl. 11
(2) Brottflutningur fró her-
teknum svæðuim og Elsass-
Lothringen. (3) Heimflutning-
ur borgara Bandamannaþjóð-
anna (4) Framsal mikils magns
hergagna. (5) Brottflutningur
frá vinstri bakka Rínar og brú
arsporðum handan fljótsins (6)
Heimflutningur stríðsfanga (7)
Framsal kafbáta og kyrrsetning
skipa samkvæmt ákvörðunum
Bandamanna.
Þótt vopnahléi hefði verið
komið á var friður ekki sam-
inn fyrr en níu mónuðum síð-
ar í Versölum í júní 1919. Um
miðjan desember 1918 höfðu
hermenn Bandamanna sótt að
Rín, og síðan komu þeir sér
fyrir austan fljótsins, Bretar
við Köln, Bandaríkjamenn í
Koblenz og Frakkar í Mainz.
Sumir kafbátar Þjóðverja
höfðu gefizt upp, aðrir voru
kyrrsettir og enn öðrum hafði
verið sökkt. Úthafsfloti Þjóð-
verja var kyrrsettur í Scapa-
flóa og þar sökktu þýzkix sjó-
liðar honum í júní 1919. Ver-
salsaamningurinn stuðlaði að
myndun lýðræðisstjórnar í
Þýzkalandi, en Weimarlýðveld-
ið átti erfitt uppdráttar vegna
skaðabóta, efnahagsörðugleika
og margra annarra vandamála
og tókst ekki að koma í veg
fyrir endurvakningu þýzkrar
hernaðarstefnu. Þjóðríkin, sem
stofnuð voru á rústum Habs-
borgarríkisins njóta fæst sjálf-
stæðis nema að nafninu til á
50 ára afmæli vopnahlésins og
kúgunin er síður en svo horf-
in.
Átökum var hvergi nserri lok
ið þótt friður kæmist á: Borg-
arastyrjöld geisaði í Rússlandi
í tvö ár, Bolsévíkar voru ekki
yfirbugaðir í Þýzkalandi fyrr
en í febrúar 1919. Kommúnist-
ar brutust til valda í Ungverja
landi, en hvítliðar brutu þá á
bak aftur og hrifsuðu völdin.
Pólverjar börðust við Rússa
unz þeir hrundu sókn þeirra
við Varsjá í ágúst 1920. Grikk-
ir börðust við Tyrki í Litlu-
Asíu unz Mústafa Kemal Ata-
túrk vann sigur við Smyma í
september 1922. Þjóðflutningar
Gyðinga hófust til Palestínu
og innbyrðis deilur Araba og
sameiginleg barátta þeirra gegn
Bretum og Frökkum hófst.
Helztu heimildir:
Barry Pitt: 1918
A.J.P. Taylor: The First World
War
Edmund Taylor: The Fall of
the DynastieS
Virginia Cowles: The Kaiser
Landsmálafélagið VÖRÐUR
heldur ALMENNAN FÉLAGSFUND í Sjálfstæðishúsinu, á morgun miðvikudaginn 13. nóv.
kl. 8.30. — Forsætisráðherra dr. Bjarni Benediktsson flytur ræðu:
Hvað er framundan?
Á eftir verða umræður. STJÓRNIN.