Morgunblaðið - 20.12.1969, Blaðsíða 4

MOROUNBLAÐIÐ, LAUGARDAOUR 20. DESEíMBER 1S69
Kristsbók Kristmanns
i.
A YFIRSTANDANDI skugga-
dögum Mammons-messunnar
miklu, sem nú fer jafnan á und-
an Kristsmessunni, fer ekki hjá
því að hugurinn reiki til rithöf-
undanna. Með tregablandinni
samúð hugsar maður til þeirra,
þegar það verður ljóst hvemig
, þeir lenda undir fargi fjölmiðl-
unarinnar, líkt og pöddur und-
iir jarðýtu. Það á sér stað, þeg-
ar menn kaupa bækur þeihra,
stinga þeim ólesnum í hilluna og
glápa sljóir á sjónvarpið, líkt
og hugraðar skepnur á hey -
stakk.
Nú sem vísindin mala sann-
. leikann niður í andlausa mola,
líkt og mulningsvél skilar grjót-
inu í smáögnúm, nú sem tækn-
in eifcrar andrúmsloft, vatn og
mat og myrðir menn, fénað og
fugla, nú sem ráðandi menn
samstillast ósjálfrátt í firring-
unni og hneppa andann í áþián,
þá stíga samt fram rithöfundar
þeir, sem ábyrgir eru, líkt og
læknair eða ljósberar, einfald-
lega til þess að hjálpa oss óvetrð
* ugum manneskjum til að halda
lífi.
Plágur aldarinnar eru þó eng-
an veginn upp taldar. Utgefend
ur bóka hafa gert eina þeirra
landlæga, líkt og flugur Egypta-
lands. Hús Egyptanna urðu á
svipstundu full af þeim. Jafn-
vel jörðin undir fótum manna
var þakin flugum. Kom plága
þessi yfir landsmenn sökum
þrjózku konungs, sem neitaði
lýð Drottins um ferðafrelsi. Svo
er með útgefendur að þeir vilja
ekki að menn komi vitinu fyrir
sig áður en þeir kaupa bækur,
heldur skal bókaskriðan skella
á mönnum óviðbúnum, líkt og
bíll á rollu á Keflavíkurvegin-
um. Vesalings ritdómanarnir
verða fyrir þessum fairaldri, og
verk þeinra verða einatt að fár-
ánlegu handapati, líkt og þeir
væru að reka frá sér flugur, sem
þyrpast í kring um þá í tíma-
hrakinu.
Og hvað segja blaðakóngar
* vorir? „Skrifaðu stutt“ segja
þeir, en það útleggst: .,Ekki
neitt af viti núna, því að aug-
lýsingar verða að ganga fyrir
öllu“.
Samt eir lífið gott og himneskt
að lifa. Margar manneskjur,
auk rithöfundanna, hjálpa oss
til þess. Ekki aðeins læknarnir
og blessaðar hjúkrunarkonum-
ar, heldur líka veirkamenn og
kaupmenn, bændur og bakarar,
búðarstúlkur og sjómenn ganga
að þessu góða verki. Og skepn-
urnar eiga líka sinn þátt í
þessu, að ógleymdri Mjólkur-
samsölunni. Ef upp skyldi telja
alla sem skyldi, yrði málið svo
langt að ekkert blað tæki þessa
grein. Aðeins ein öirstutt jóla-
kveðja til ráðandi manna: Stytt-
ið senditímann og styrkið rit-
höfundana. Þá verður hér betra
líf.
II.
Meiningin með þessum grein-
arstúf er að kynna eina bók:
Smiðinn mikla eftir Kristmann
Guðmundsson rithöfund. Nú
em reyndar báðir kunnir með
þjóðinni frá fyrri tíð, bæði smið-
urinn og rithöfundurinn, enda
skal það fnam tekið að hér er
ekki ritdómuir, heldur kynning á
bók.
Hvað er þá bófciin Svar:
Söguleg skáldsaga með efni frá
starfstíma Jesú á jörðinni. Ætla
mætti að hún ætti erindi til
manna á jólunum. Aðalper-
sóanumar eru í Nýjia Tesfcaimeinit-
inu og talsvert af efninu er
einnig þaðan.
Sagian er í Mla-ssdislkuim sitíl,
sögumaður er ungur nemi í
skæruhemaði í samtíð Jesú.
Hann fer úr hermannalífinu til
að fylgja honum sem „óreglu-
legur“ lærisveinn. Þegar hann
segir söguna, er hann farinn að
eldast. Þá er nýbúið að eyði-
leggja Jerúsalem og margar
borgir aðrar. f ágúst á ári kom-
anda er nítján alda eyðilegging-
ariafmæli borgarinnar og muster
isins. Þó er ekki eyðingin efni
bókarinnar, heldur ferðir og
sbarff Frelsarans á jörðummi.
Fram á sögusviðið stíga frænd-
ur Drottins, vimir, aðdáendur,
andstæðingar og dómarar. Efn-
inu er hins vegar raðað saman
á mjöig nýstárlegan hátt í ferða-
söguramma.
Til . hliðstæðuskýrihgar á
Kristmann Guðmundsson.
skáldverkinu leyfi ég mér að
niotia fcvær setlniiinigar 'Uim liitiurg-
íuinia eiftir einin hárana ymlgrd páfa:
Kiistur leggrur til gimsteininn.
Kirkjan leggur til uihgerðina.
Fyrri setningin stendur ó-
breytt, en þegar um er að ræða
Kristsbók Kristmanns verður
hin síðari svona: Skáldið legg-
ur til umgerðina, og útkoman
verður auðvitað skáldverk, en
ekki liturtgía. Þar sem nú les-
endur flestir hafa séð gimsfcein
áðiuir, IMýfcur forvilfcndm að bein-
ast að umgerðinni, því að hún
er hið nýja listaverk. Sé hún
góð, þá er bókin góð. En góð
bók einkennist af því að hún
uppfyllir þær vomir, sem eðlilegt
er að lesendur geri sér um hana.
m.
Þrennt veldur því að það er
ekki lítill vandi að smíða nýja
umgerð um gimstein guðspjall-
anna: Mörg stórskáld heimsbók-
menntanna hafa þegar smíðað
sínar umgerðir, sumar klassisk-
ar.
f öðlru lagi fékkst guðfræðin
í eina tíð við náskylda íþrótt.
Þá uirðu til hinarr svonefndu
„Leben-Jesu“ rannsóknfr. Fjöldi
bóka kom út undir titlinum „Ævi
Jesú“ eða öðrum ál£ka. Albert
Schweitzer náði á sínum tíma
heimsfrægð fyrir rannsóknir sín
ar á þessum flokki „vísindarita".
Eftir útkomu bókar hans hættu
guðfræðingar smátt og smátt
þessarri íþrótt. Schweitzer hafði
gert það ljóst að það er ekki
mögulegt að skrifa vísindalega
ævisögu Jesú. Það sem guð-
spjöUin gefa, er aðeins brot af
starfssögu hans, kenningu,
þjáningu, kirossfestingu og upp-
risu. Hár um bil einn þriðji elzta
guðspjallsins segir frá síðustu
vikunni í lífi Jesú á jörðinni, og
það ar eins ólíkt ævisögu og
verða má,
f þriðja lagi hlutu fundir
Dauðahafshandrifcainna að verða
vatn á myUu skáldanna ekki síð
ur en guðfiræðinga, sömuleiðis
þau brot af gnóstiskum guð-
spjiöllDuim* sem fiuinidiizrt; Ihiaifa,
og þá ekki sízt heilabrot þeinra
um „Mairíuir“ Nýja Tesfcamentis-
ins. Nú notar Kristmann furðu
lítið af þess háttar efni. En
segja má að hin formsögulega
rannsókinaraðferð leyfi skáldun
um rýmira svið en áður, þar sem
það er ljóst orðið að vísindaleg
ævisaga Jesú er ekki möguleg.
Skálidlsögurniair Ihafia því (balldlizt
og leikrit komið til sögunmai,
t.d. „The Man Born to be King“,
mjög verðmætt verk og mikils
metið, einnig af guðfræðingum.
Kristmann notar furðu lítið af
hugmyndum apokrýfra rita, en
mikið frá samtímasögunni. Marg
ar lýsingar á umhverfi og veðra
brigðum eru snilldarlegar, og
lesandinn smitast af ólgu og
óróa aldarinmar, harðneskju,
flokkaveldi og öðrum öflum, svo
sem heimsveldastefnu Rómverja,
skæruhernaði og viðsjám á tíma
Tíberíusar keisara. Berst sumt
af þessu líkt og bergmál inn í
fréttir líðandi stundar. Höfund-
ur notar nokkur orð úr fom-
tungum, líkt og viðlag tU túlk-
unar, og leynist hér að baki
platónismi hans. Gagnvart sum-
um þeiirra geri ég „epoche“, þar
sem ég er ekki platónisti siálf-
ur, en veit þó að stefnia hins
foma snUlings er nú aftur að
vinna á. Hann sendir oss alveg
nýja Maráu Magdalenu: Granna,
bláklædda stúlku, sem Jesús um
breytiir svo að allur hennar áhugi
snýst uim að læra sem allra mest
af fagnaðarboðskapnum. Óneit-
anlega er reisn og tign yfir
þessairi Maríu í sögunni. — Til
eir sú hugmynd í ritum lærðira
manna að Lúkas hafi haft að-
gan/g að kvenmaheimild —
Frauenquelle — þegar hann rit-
aði guðspjaU sitt.
Ekki vil ég sleppa öllum að-
finmslum í þessu rabbi. Þegar
sögumaðuir talar íslenzku, hefði
hann átt að segja „dymbilvika,
vikan helga eða kynra vikan“
þegar hann á við vikuna fyrir
páska, því að páskavika er sú
sem hefst með páskum. Hin at-
hugasemdin er um Pál og kvinn
urtmair. Norska stórskáldið Ron-
ald Fangen kveðst áður hafa
afílhyllzrt þá útbreididu dkoðium
(lítt lesinmia menntamanna) að
Páll hafi verið kvenhatari, en
síðan skipt um skoðun: „Og int-
et kan væri galerte á irnene" segiir
Fangen í bók sinni um Pál. Eft-
irfarandi orð Páls teluir Fangen
eina byltingakenndustu fcrúar-
játningu sögunnar:
Hér er ekki Gyðingur né
Grikki,
hér er ekki þræll né frjáls,
maðuir,
hér er ekki karl né kona,
því að þér eruð allir eitt í:
Kristi Jesú. — Ekki lyftir for-
dómur í garð Páls neinu skáld-
verki — þvert á móti hindrar
lesandann í að sjá firamhaldið
af verki „Smiðsins mikla“ í viðri
vóröld þjónanna, þ.á.m. í religio
mulierum et pauperum.
IV
„Kallar bókin aftur á lesand-
ann?“ Ég hef tilhneigingu til að
lesa suma kafla úr ritum minni
uippá/hialds stoáiidia aiffcur oig aiffcur.
Þannig verða sum þeinra kunn-
ingjair mínir. Sumir kaflamir í
Kristsbók Kristmanns, einkum í
síðari hlutanum, eru líklegir til
að kalla aftur á lesandann, enda
fást þeiir við afar mikilvægar
spuimingar.
Garði Jesús lífsáætlun sína
út flrá Ebed-Jahve ljóðunum, að
fara leið hims líðandi þjóns?
Voru byltingamenn í hópi læri-
sveina hans — bæði í hinum
þrengri og víðari hópi? Orðið
„vanidlætairi“, zelófces — bendiir
óneitanlega til uppreisnarmanna
þeinrar aldair. Hins vegar fer
friðarvilji Jesú sjálfs ekki á
milli mála. Hér er vandi, sem höf
undur kemst furðuvel frá.
Hanin brýtur ekki úr gimstein-
inum til að koma umgerðinni
fyrir, en gerir sér ljóst að Jesús
Kristur er gefinn öllum mönn-
um og tímum, syndurum allra
alda. Einnig oss, sem kyrjum
miessusöngva Mammons, er hann
gefinn, að gjöf og fyrirmynd,
eiins og Lúther segir. Það
ea- gleðilegur boðskapur — og
að sama skapi ægilegur þar sem
hann er fótum troðinn. Guð á
nóg af hnöttum, þótt vér
sprengjum þennan í atómur og
grjótmylsnu. Guð þarf því
hvorki að draga neitt úr dómi
hinna síðustu daga né úr fyrir-
heitinu um eilíft líf.
Hafi Kristmann þökk fyrir
sitt verk. Hann er þar í félags-
skap með mörgum mætum mönn
um, sem smíðað hafa umgerð um
dýran gimstein. Þar á meðal eru
skáld góð, kaþólskir kenningar-
smiðir og Maríufræðingair, plat-
ónskir spekingar, kirkjulegir
lærdómsmenn og margir einfald
iir og óbrotnir smælingjar, sem
aldrei hafa fest hugsanir sínar
á blað. Vel má vera að bókin
arvi einhveim til að fást við þá
vandamiklu íþrótt.
í bókaflaumi haustsins hef ég
ekki komið auga á aðra betri
bók.
Jóhann Ilannesson.
G.K. SÓFFABORÐ
GAMLA KOMPANIIÐ H.F.
SÍÐUMÚLA 23 SÍMI36503
§ SIEMENS ^ JÍ.HTWII ^
SIEMENS- Ll í
strauvélin r®
er: jjjt f í jJJ í
• handhæg /\ 1 ■
• stílhrein ■ 1 f l.Mm ,;
• traustbyggð og með ■.] L
• sjálfvirkri valslyftingu. \J v
Smith & Norland hf.
Suðurlandsbraut 4. — Sími 38320.