Morgunblaðið - 04.09.1971, Blaðsíða 16

V
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. SEPTEMBER 1971
16

Otgafandi
FremkvNmdastjóri
Ritetjórar
Aðatoðarritetjóri
Ritatjómarfulltrúi
Fréttaatjóri
Auglýsingaetjóri
Ritetjórn og efgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Rsykjavík.
Hsraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjöm Guðmundsson.
Ejöm Jóhannsson.
Ámi Garðar Kristinsson.
Aðalstrseti 6, sími 10-100
Aðalstrsati 6, simi 22-4-80.
Áskriftargjald 196,00 kr. i mánuði innanlands.
f lausasölu 12,00 kr. eintakið.
MÓTSAGNAKENNDAR
YFIRLÝSINGAR
Nokkur atriði varð-
andi Edinborgar-
ráðstefnuna
'V’firlýsmg Einars Ágústs-
sonar, utanríkisráðherra,
um fyrirætlanir ríkisstjórnar-
innar í vanjarmálunum, eru
farnar að taka á sig býsna
sérkennilegan blæ. Því fer
fjarri, að ráðherrann sé sjálf-
um sér samkvæmur í þeim
ummælum, sem hann hefur
látið falla um öryggismál
þjóðarinnar og hlýtur það að
valda alvarlegum áhyggjum.
Allt frá því, að vinstri stjóm-
in tók við völdum hafa Fram-
sóknarmenn lagt ríka áherzlu
á, að vamarmálin væm í
þeirra höndum og að því
mætti treysta, að ekki yrði
gripið til vanhugsaðra og
fljótfæmislegra aðgerða. En
Einar Ágústsson hefur nú
hvað eftir annað látið hafa
eftir sér ummæli, þar sem eitt
rekur sig á annars horn og
verður ekki hjá því komizt
að vekja athygli á því.
í viðtali við dagblaðið Vísi
hinn 15. júlí sl. sagði utan-
ríkisráðherra eftirfarandi um
áform ríkisstjómarinnar í
varnarmálunum: „Það er yf-
irlýst stefna ríkisstjómarinn-
ar, að vamarliðssamningur-
inn skuli tekinn til endur-
skoðunar og uppsagnar og
brottflutningi hersins verði
lokið á fjómm ámm........ Ég
skil ekki hvemig menn geta
túlkað þetta á annan veg, en
herinn verði látinn fara.“
Tveimur dögum síðar lýsti
utanríkisráðherra stefnu
ríkisstjórnarinnar í vamar-
málum á allt annan veg í
viðtali við dagblaðið Tímann.
Þá sagði hann m.a.: „Við
munum eftir því, sem tök
eru á, kynna okkur öll atriði
varðandi vamarliðið og dvöl
þess hér og síðan að slíkri
könnun lokinni, könnun, sem
hlýtur eðli málsins sam-
kvæmt að taka alllangan
tíma, taka upp viðræður við
Bandaríkjastjóm um endur-
skoðun vamarsamningsins
frá 1951 með brottför liðsins
í áföngum í huga eins og í
málefnasamningi stjórnar-
flokkanna segir.“
í þessu viðtali við Tímann
hinn 17. júlí sl. kveður við
allt annan tón hjá utanríkis-
ráðherra. Þá lýsir hann því
ekki lengur afdráttarlaust
yfir, að vamarliðið verði
látið hverfa af landi brott,
heldur teknar upp viðræður
um endurskoðun vamarsamn
ingsins með brottför „í huga“,
sem er að sjálfsögðu allt ann-
að mál. Á blaðamannafundi
þeim, sem utanríkisráðherra
efndi til í Lundúnum fyrir
nokkm virtist hann einnig
tala varfærnislega um þetta
mál er hann sagði samkvæmt
frásögn fréttamanns Morgun-
blaðsins: „Sagði ráðherrann
að eftir 1. janúar 1972 yrði
farið að semja um að láta
herinn fara á næstu 4 ámm.
En málið yrði svo tekið til
endurskoðunar, ef talið yrði
hættulegt að hafa ekki her á
íslandi af einhverjum ástæð-
um.“
í gær skýrir svo Tíminn frá
því, að Einar Ágústsson, ut-
anríkisráðherra hefði sagt
eftirfarandi á fundi ungra
Framsóknarmanna: „Stjórnin
mun stefna að því að banda-
ríska herliðið hverfi af land-
inu fyrir lok kj örtímabilsins.“
Og einnig sagði í Tímanum:
„f svörum við fyrirspumum
síðar á fundinum kom í ljós,
að rannsókn sú, sem nú er
þegar hafin, beinist einkum
að því, hvaða efnahagslegar
afleiðingar brottför hersins
kunni að hafa í för með sér.“
Af þessum tilvitnunum er
ljóst, að Einar Ágústsson,
utanríkisráðherra er kominn í
heilan hring í yfirlýsingum
sínum um vamarmálin. Hann
hefur tekið af öll tvímæli um
að vinstri stjórnin hyggst
láta vamarliðið hverfa af
landi brott. Ennfremur hef-
ur hann skýrt frá því, að
könnun sú, sem talsmenn
stjórnarinnar hafa sagt að
fara mundi fram á varnar-
þörf íslands nái einungis til
þess að athuga efnahagslegar
afleiðingar brottfarar vamar-
liðsins. Ríkisstjómin hefur
því bersýnilega engin áform
um að láta fara fram ræki-
lega athugun á öryggi íslands
og hvernig það verði bezt
tryggt. Hún hefur tékið
ákvörðun um að landið skuli
verða varnarlaust án þess að
athuga á nokkum hátt afleið-
ingar þess aðrar en þær, sem
varða efnahagsmál.
Þegar málefnasamningur
ríkisstjómarinnar var birtur
urðu viðbrögð almennings
mjög sterk gagnvart þeirri
fyrirætlan stjómarínnar að
láta landið verða vamarlaust.
Þau viðbrögð höfðu þau áhrif
á stjórnarherrana, að Einar
Ágústsson dró mjög úr fyrstu
yfirlýsingum stjómarinnar
um þetta mál. Margir voru
þeirrar skoðunar, að unnt
væri að treysta utanríkisráð-
herra til þess að fara að öllu
með gát og forðast fljótfæm-
islegar aðgerðir. En þvi mið-
ur bendir frásögn Tímans í
gær til þess að ekki sé hægt
ÞEGAR ég ákvað að taka þátt
í ráðstefnu Edinborgarháskóla
um íslenzkar fornbókmenntir,
var það sjálfsagt ekki vegna
þess að ég taldist sérfræðing
ur í þessari grein — enda
nokkuð mörg ár liðin síðan ég
hafði fengizt vísindalega við
hana — heldur sem áhugamað
ur með töluverða trú á list-
rænt gildi þessara bókmennta
ykkar íslendinga. Auk þess
átti ég sértengsl við Edinborg
og vildi sízt missa tækifærið
að vera viðstaddur svo merki
legan og eins og mér sýndist,
sögulegan atburð sem þessi
alþjóðlega ráðstefna er, þar
sem mætti.r yrðu fulltrúar frá
50 háskólum og öðrum mennta
og vísindastofnunum, þar á
meðal nokkrir þekktustu
fræðimenn, sem fást við forn-
sögurnar og önnur skyld
fræði.
Ég tek þetta fram, vegna
þess að ég ætla mér alls ekki
að reyna að dæma um ráð-
stefnuna frá fræðilegu sjónar
miði — aðrir mér færari gera
það vonandi áður en langt um
líður — heldur ætla ég aðeins
að drepa á nokkur atriði frá
eigin sjónarhóli.
Margt athyglisvert og fræð
andi kom fram í fyrirlestrun
um, sem þóttu yfirleitt mjög
vgxjdaðir og er ætlunin að láta
birta að minnsta kosti eitthvað
af þeim seinna. En þó fannst
mér kannski mákilvægasti
þáttur ráðstefnunnar ekki I
fyrirlestrunum sjálfum, held-
ur í sanwæðunum, sem fóru
fram manna á milli, bæði í fyr
irlestrarsalnum og utan hans,
í kaffistofunni og víðar. Þar
fengu menn gott tækifæri til
að kynnast sjónarmiðum hver
annars.
Aðsókn að þessari ráð-
stefnu var mun meiri en búizt
var við. Maðu.r verður að gera
sér grein fyrir því, að kennsla
um íslenzkar fornbókmenntir
er mjög óverulegur þáttur í
námi flestra erlendra háskóla,
að Norðurlöndum ef til vill
undanskildum. En þó ei- eng
inn efi á því, að áhugi á þess-
um fræðum fer mjög vaxandi.
Það finnst mér merkileg stað
reynd út af fyrir sig.
Hvaða erindi eiga þessar
New York, 3. sept. — AP —
• Joe Cahill, einn af helztu
forystnmönnum írska lýð-
veldishersins, situr enn í varð-
haldi hjá bandaríska innflytjenda
eftirlitinu og bendir allt til þess,
að hann verði þar til þriðjudags
en þá er fyrirhugað að mál hans
að treysta utanríkisráðherra
í þessu máli. Sjálfsagt er og
nauðsynlegt að skoða það
hverju sinni, hvemig vöm-
um landsins verði bezt fyrir
komið. Það var gert hvað
eftir annað í stjómartíð fyrr-
verandi ríkisstjórnar en nú
benda síðustu ummæli utan-
ríkisráðherra til þess að ætl-
unin sé að grípa til vanhugs-
aðra aðgerða. Það mun koma
í Ijós, að slík vinnubrögð
njóta ekki stuðnings meiri-
hluta landsmanna.
sögur um gerðir bænda fyrir
mörgum öldum á afskekktri
eyju í Norðu.r-Atlantshafinu
til nútímamanna i Suður-Afr
íku, Rússlandi eða Ameríku?
Þessari spurningu virðist að
eiins hægt að svara — en þó
ekki á fullnægjandi hátt —
með tilliti til þeirrar leitar að
andlegum og menningarleg-
um verðmætum, sem maður
verðu.r var við meðal manna,
er misst hafa trú sína og ræt
Alan Bouchen
ísland í
Edinborg
ur viða um heim nútimans. En
þetta er mál sem verður ekki
rætt hér. Sannleikurinn er sá,
að mikil listaverk eiga erindi
til allra manna, og þeir, sem
hafa það að aðalsta-rfi að gera
þau aðgengilegri fyrir aðra,
þurfa ekki að skammast sín
þó að þeir fái ekki alltaf þá
viðurkenningu, sem þeir eiga
skilið. Hvað sem því liður, eru
til menn í fleiri löndum en fs
landi einu, sem eru sannfærð
ir um listrænt gildi þessara
bókmennta, og leggja það af
mö-rkum að rannsaka þær og
kenna öðrum að njóta þeirra.
Ég held, að íslendingar geti
verið stoltir af því, og það
hlýtur að auka ábyrgðartil-
finningu þeirra um varðveizlu
þeirra bókmennta og þeirrar
tungu, sem þeir hafa verið svo
lánsamir að erfa.
Fombókmenntir fslands
kunna að vera lítill þáttur í
námi flestra erlendra háskóla,
en áhugi þátttakenda á þessari
ráðstefmi reyndist ekki ilítill.
Það er enginn vafi á því, að
verði tekið fyrir. Ríkisdómarinn,
Inzer B. Wyatt hefur visað á
bug tilmælum Franks Durkans,
lög-fræðings Cahills um, að hann
verði látinn laus. Segir dómar-
inn, að dómstólar geti ekki fjall-
að um mál hans að svo stöddu
og einungis dómsmálaráðherr-
ann, John MitcheU, geti ákveð-
ið að sleppa CahiII.
Cahill kom til New York á
miðvikudagskvöld á vegum
nefndar írskra Bandaríkja-
manna, sem styðja baráttu lýð-
veldishersins fyrir sameining.u
írsku ríkjanna. Átti Cahill að
halda fyrirlestra með það fyrir
augum að safna fé til vopna-
kauipa fyrir lýðveldisherin n. Vit-
að er, að brezka herstjórnin á
Norður-frlandi hefur mifcinn hug
á að hafa hendur í hári Cahills.
Lögfræðingur Cahills, Frank
Durkan hélt því fram við yfir-
heyrslur í gær, að þegar Cahill
hefði síðast ætlað að tooma til
Bandaríkjanna í nóvember 1970
mörgum fannst töluverð upp-
örvun að hitta fyrir svo marga
menn með sama áhugamál.
Þetta var líka mjög samstillt
ur hópur furðulega laus við
alla þá afbrýðisemi og þröng-
sýni, sem gerist stundum
meðal fræðimanna — þetta
„odium theologicum“ eða hat
ur hinna rétttrúuðu á öðrum
með ólíka.r skoðanir. Þar í Ed
inborg lagði hver fram sinn
skerf, fékk góða og kurteislega i
áheyrn, hvort sem menn voru
sammála honum eða ekki. —
Menn hlustuðu á mismunandi
skoðanir annarra með athygli
og þolinmæði. Allir vildu læra
af öðrum, og andinn, sem
ríkti þar, var eins og hjá fjöl
skyldu, þa,r sem allir eru ekki
sammála i smáatriðum, en eru
sameinaðir í aðalatriðinu, sem
er fræðin er öllum þykir
vænt um.
Og um eitt atriði enn voru
allir sammála, að þessi ráð-
stefna í Edinborg hefði tekizt
óvenjulega vel. Fleiri slíkar •
ætti að halda, helzt á tveggja
ára fresti en ekki alltaf á
samia stað. Fétok það mjög
góðar undirtektir þátttak-
enda, þegar stungið var
upp á að næsta ráðstefna, ár
ið 1973, skyldi haldin í Reykja
vík. Auk þess var ákveðið að
stofna til útgáfustarfsemi til
þess að bæta úr skorti hæfi-
legra kennslubóka til. notkun
ar í erlendum háskólum. Áttu
Handritastofnun fslands og 1
Árnasafn í Kaupmannahöfn
að sjá um texta, en ýmslr
fræðimenn að storifa formála
og skýringar á ensku. Nefndir
voru skipaðar til að sjá um
allar þessar framkvæmdir.
Að lokum vil ég bæta við
einu atriði. Hvað sem álykt-
unum og framkvæmdum ráð
stefnunnar líður, var ekki síð
ur mikilvægt, að hún gaf
fræðimönnum og kennurum í
þessum fræðum dýrmætt tæki
færi til að hittast og kynnast.
Áður voru þeir kannski ekki I
nema nöfn í fræðiritum. Von
andi á þetta eftúr að eiga sinn
þátt í þvi að efla þekkingu á
sílenzkum fornbókmenntum og
kennslu þeirra víða um heim.
Finnst mér það ekki lítið at-
riði fyrir islenzku þjóðina.
hefði hann verið búinn að fá
vegabréfsáritun, en hún hefði
verið tekin aftur, þegar hann
var miðja vegu yfir Atlantsihafi.
Talsmaður bandariska utanríik
isráðuneytisins, Robert J. Mc
Closkey sagði um þetta aðspurð-
ur í dag, að Cahill hefði verið
sakaður um miorð á lögreglu-
manni árið 1942 og afplánað sjö
ára fangelsisdóm. Væri það ytf-
irleitt stefna bandarískra yfir-
valda að veita ekki vegabréfs-
áritun mönnum, sem dæmdir
hefðu verið fyrir meiri háttar
afbrot. Bandarisku ræðismanns-
skriístofunni hefði verið ókunn-
ugt um þennan dóm yfir Cahilil,
þegar vegabréfsáritunin var
veitt og upplýsingarnar um hann
etoki borizt fyrr en hann hefði
verið korninn hálfa leið til
Bandaríkjanna.
Tass fréttastofan sovézka
sendi tilkynningu frá skrifstofu
sinni í New York í dag, þarsem
sagði, að handtaka Cahills hefði
vakið mikla andúð meðal fram-
farasinnaðra Bandairítojamanna.
Sagði í tilkynningu Tass, að Ca-
hill væri fulltrúi þjóðernissinna í
Norður-lrlandi og Bandarikja-
stjórn hefði með því að hefta
för Cahills lýst stuðningi við
stefnu brezku stjórnarinnar á
Norður-lrlandL
Cahill enn
í varðhaldi