Morgunblaðið - 24.09.1971, Blaðsíða 17

MORGUiNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 24. SEPTEMBER 1971
17
Stóriðja er grundvöllur
hagkvæmustu stórvir k j ana
Okkur liggur á að beizla fallvötnin
Allkynlegir tillburðir og aug-
lýsingakappMaup hefir að und
anförnu átt sér stað af hálfu
ríkisstjómarinnar og þá sér-
staklega iðnaðarráðherra
Magnúsar Kjartanssonar, í sam
foandi við ákvarðanatöku um
Siigölduvirkjun i Tunignaá.
Ekki ætla ég að gera þá, að
ýmsu leyti broslegu tilburði, að
umtalsefni í þessum greinar-
stúf, en leiðrétta missagnir, sem
fram hafa komið, og benda á
nokkur atriði, sem meginmáli
skipta.
STEFNUMÓTUN
STÖRVIRK.TANA:
Það er rétt að minna á í upp-
hafi, að það var stefina fyrrver
andi ríkisstjómar að leggja á-
herzlu á stórvirkjanir í fall-
vötnum landsins, því að með
þeim hætti væri almenninigi
tryggð ódýrust raforka. Það
var og er Ijóst, að stórvirkjan-
ir eru framleiðslufyrirtæki, sem
þurfa markað fyrir sína fram-
leiðslu og verða þess vegna
langtum hagkvæmari, ef þær
eru byggðar í tengslum við stór
iðju eða orkufrekan iðnað. Á
grundvelli þessarar stefnu varð
fyrsta stórvirkjun Islendiniga
til, Búrfellsvirikjun í Þjórsá, í
tengslum við álbræðsiuna í
Straumsvík, sem telja má okkar
fyrstu stóriðj uframkvæmd sinn
ar tegundar. En frá öðru sjón-
armiði má vissuiega líka kalla
stóriðju hjá Okkur, stórfram-
kvæmdir eins og Áburðarverk
smiðju og Sementsverksmiðju,
sem hafa um það bil nægilega
framleiðsluigetu fyrir allan okk
ar markað, og á hinn bóginn
má segja, að fiskiðnaðurimn sé
og hafi verið okkar stóriðja,
ekki vegna orfcunotkumar held
ur vegna hins mikla framleiðslu
verðmætis, sem hann skilar í
þjóðarbúið.
Ég ritaði í fyrra allítarlega
grein um stefmumótun iðnþró-
unar á íslandi í tímaritið
„Stefni“ — útgefandi Samband
ungra sjálfstæðismanna, afmæl
isblað í júní 1970. —- Ég vil
leyfa mér að vitna til þeirrar
greinar fyrir þá, sem hafa á-
huiga á því að kynma sér þau
stefnumörk og stefnumótun fyrr
verandi ríkisstjórnar, sem lágu
til grundvallar þeirri miklu iðn
þróun, sem átt hefur sér stað
hér á landi á síðastliðnum ára-
tuig og ekki sizt síðari hluta
hans. í þessari grein ræði ég
m.a. stefnumðtun þáverandi rík
isstj'órnar varðandi virkjanir
og stóriðju, sem ég hafði gert
grein fyrir á fundi Félags ís-
lenzkra iðnrebenda, 5. feforúar
1966. Þar segir um þetta atriði:
„Stefnt er að virkjun stórfljóta
iandsins, byggimgu stórra orku
vera, sem verði grundvöllur og
orbuigjafi fjölþættrar iðmvæð-
ingar i lamdinu. Orteuver lands
ins séu eiign ísiendinga, en til
þess að virkja megi i stórum
stíl og undir lántökum verði ris
ið á sem hagfcvæmastan hátt,
er tryggl ódýrari raforku, og
til að styrfcari stoðum sé rennt
undir atvinnulíf landsmamna
verði erlendu áhættufjármagni
veitt aðiild að stóriðjiu, ef hag-
kvæmt þykir samkvæmt mati
hverju sinni ogr iandsmenn
brestur fjárhagslegt bolmagn
eða aðstöðu til framkvæmd-
anna.“
RÖNG STAÐHÆFTNG
RÁÐHERRA:
Nú síkal ég láta þennan irin-
igang nægja, en snúa mér að
viðtali, sem iðnaðarráðherra
átti við ÞjóðviJjamn 22. sept. s.l.
í sambamdi við stórvirfcjun í
Tungnaá. í þessu viðtali segir
iðnaðarráðherra, Magnús Kjairt
ansson, m.a. eftirfarandi: „Fyrr
verandi iðnaðarráðherra lýsti
því margsinnis yfir, að heimild
Alþimgis, til stórvirkjana í
Tumgnaá yrði því aðeins nýtt,
að teknar yrðu jafnhliða á-
kvarðanir um erlenda stóriðju
hér.“ Þessi staðhæfing ráðherr
ans er röng. Ég hefi aldrei gef-
ið slífca yfirlýsimigu. 1 sambandi
við notkun heimilda þeirra, sem
fólust i þeirri löggjöf, sem ég
beiitti mér fyrir á siðasta Al-
þingi um virkjiun við Sigöldu
eða Hrauneyjafoss í Tungnaá.
Þvert á móti ræddi ég um það
ailítarlega í báðum deildum Al-
þingis, þegar ég laigði frumvarp
ið um virkjanir í Tungnaá fyr-
ir þimgið, að framkvæmdahrað-

Eftir Jóhann
Hafstein,
formann
Sjálfstæðis-
flokksins
inn og sá tími, sem kynni að
líða milli hinna tveggja virkj
ana réðist af því, hversu að
öðru leyti tækist til um að
tryggja mikla orkusölu og
byggja upp stóran markað fyr
ir raforku, m.a. með vaxandi
stóriðju, en húsahitun með raf-
magni ræddi ég jöfnum þræði,
sbr. síðar. Þjóðviljinn hefur að
vísu margendurtekið þau ósann
indi, að ég hafi sagt í viðtali
við Morgunblaðið fyrir kosn-
ingar, að ekki væri hægt að
byggja stórvirfcjun í Tungnaá,
nema með samningi við erlenda
aði'la um stóriðju jafnhliða. Við
tal þetta birtist 29. maii síðast-
liðinn í Morgunblaðinu, og þar
er ég spurður: „Er unnt að
byggja þessar stórvirkjanir
upp án stóriðja eða orku-
sölusamninga?" Svar mitt er:
„Nei, það tel ég ekki vera,
nema í óralangri framtíð. Af
þessum sökum er verið að
kanna stóriðjumöguleika á veg
um r ikiss tj órn arinnar. “ Hér er
ég aðeins enn að ítreka þau
viðhorf, að stórvirkjanir verða
byggðar með mestum hraða og
með mestri hagfcvæmni í tengsl
um við stóriðju í fiormi orfcu-
fretes iðnaðar. Það er hægt að
bygigja þær hægt og bítandi.
En það kostar mikið fé að láta
virkjanir sem kosta þúsundir
millj. kr. standa hálfnýttar ár-
um saman. Okkur liggur sannar
lega á að virkja fallvötnin sem
runnið hafa óbeizluð til sjávar.
Ekki má gleyma því að orku
sölusamningar við erlenda yrðu
ætíð tímabundnir um margfalt
skemmri tíma en nýtingartími
vatnsaflsvirkjana er. Þá, eða
fyrr, er virkjunin skuldlaus
eign . okfcar íslendinga. Þegar
Búrfellsvirkjun var ákveðin,
þá lá það fyrir, aö með raf-
orfcusölusamninigi við álbræðslu
yrði virkjunin fulinýtt um 10—
15 áruim fyrr en ela, ef hún
væri bytggð upp í smá áföngum
án nokkurs orfcusölusamninigs
við stóriðju. Sama máli mun
einnig gegna um virkjun við
Sigöldu, hún verður þeim mun
óhagkvæmari og tefcur þvi
iengri tíma, sem áfangarnir
verða fleiri og minni, í stað
þess að geta byggt hana upp i
einum áfánga og þá helzt einn-
ig þannig, að í bemu framhaidi
af þeirri framkvæmd komi
virfcjun Hrauneyjafossa. Slikt
verður efcki gert að mínum
dómi nema með orfcusölusamn-
ingi við stóriðjufyrirtæki.
Það segir lika í fréttatil-
kynningu Landsvirkjunar nú,
sem birtist í blöðunum undan-
farna daga, að viðræður fari
fram við erlend iðjufyrirtæki
til þess að kanna, hvort grund-
völlur sé fyrir samvinnu við
þau um orkufrefcan iðnað á
þann hátt og með þeim skilyrð-
um, sem ríkisstjórnin setur.
Ég vonast eftir góðum árangri
á þessum vettvangi, því að það
yrði öllum fyrir beztu, og hæst
virt núverandi ríkisstjórn gæti
vel við unað og iðnaðarráð-
herra einnig, að vera þá orð-
inn beinn arftaki fyrrverandi
ríkisstjórnar í stórvirkjun-
armálum og uppbyggingu stór-
iðju.
HVORKI ÁLBRÆÐSLA
NÉ SIGÖUDUVIRKJUN:
Iðnaðarráðherra segir einnig
í viðtalinu við Þjóðviljann
þetta: „1 þessu samþandi má
nefna það, að þegar erlendir
aðilar leita hófanna um starf-
rækslu orkufrekra fyrirtækja
hér á landi nú þessa daga, er
þeim sagt, að orkuverðið geti
aldrei orðið lægra en 35 aur-
ar á kílóvattstundina, og þeir
virðast telja það mjög eðlilegt."
Ég vil upplýsa hæstvirtan iðn-
aðarráðherra um það, að þetta
hefur erlendum aðilum um
langan tíma verið sagt, þegar
þeir hafa leitað hófanna um
möguleika til raforkukaupa
hér, af hálfu þeirra fulltrúa, I
iðnaðaráðuneytinu eða ann-
arra, sem fyrir hönd fyrrver-
andi ríkisstjórnar töluðu. Raf-
orkuverð í heiminum er allt
annað nú en það var, þegar
Búrfellsvirkjun var byggð.
Ennfremur var það ljóst frá
öndverðu, að Búrfellsvirkjun
var okkar hagkvæmasti val-
kostur og því byrjað þar. Iðn-
aðarráðherra endurtekur enn
einu sinni órökstuddar fullyrð
ingar sínar um það, að raf-
orkusamningurinn við álverið
hafi á sínum tima verið svo
óhagkvæmur, að við hefðum
fengið Sigölduvirkjun riflega
ókeypis, ef samið hefði verið
um 35 aura á kílóvattstund í
stað 22 aura. Ég vil segja iðn-
aðarráðherra það, að viðræður
um stóriðju hér á landi við er-
Dettifoss
lenda aðila hófust eftir 1960,
þegar þáverandi iðnaðarráð-
herra, Bjarni Benediktsson,
skipaði stóriðjunefnd til þess
að kanna þá möguleika, sem
hér kynnu að vera fyrir hendi.
Var bæði rætt við Svía, Banda-
ríkjamenn og reyndar fleiri að-
ila auk Svisslendinganna. Við
áttum þá hvergi kost á hærra
rafmagnsverði, en endanlega
var samið um við Svisslending-
ana, og hefði þá verið sett á
oddinn að fá 35 aura fyrir
hverja kílóvattstund í stað 22
aura, hefði engin álbræðsla ver
ið byggð hér á landi og eng-
in ókeypis Sigölduvirkjun
fengizt, af hagnaðinum af
slíkri stóriðju, eins og gefur
að skilja. Kostnaðarverð raf-
orku í Sigölduvirkjun nú sann
ar ekkert um hagkvæmni eða
óhagkvæmni raforkusamninga,
sem gerðir voru við Álfélagið
á sínum tíma, bæði vegna þess,
að raforkuverð er nú allt
annað í heiminum en þá, og
ennfremur vegna hins, að
kostnaðarverð Búrfellsvirkjun
ar, ef hún ætti nú að byggjast,
væri allt annað, en það var,
þegar húh var byggð.
að ræða, að kostnaðarverðið sé
talið þetta, þegar fullnýting
virkjunarinnar er fyrir hendi.
Sennilega er einnig átt við, að
kostnaðarverðið sé þetta, ef
Sigölduvirkjun er byggð í ein-
um áfanga. Nú er það upplýst,
að margir aðrir möguleikar
hafa verið athugaðir og talað
um að byggja hana í þremur
áföngum. Engar upplýsingar
hafa verið gefnar um það,
hvað áætlað er, að kostnaðar-
verðið verði með þeim hætti,
en að sjálfsögðu hlýtur það að
verða miklu hærra. Áætlanir
voru gerðar um mismunandi
kostnaðarverð á raforkunni
frá Búrfellsvirkjun, eftir því,
hvort hún yrði byggð i áföng
um eða í einu stóru átaki í
tengslum við stóriðju. Áætlað
meðalkostnaðarverð í aurum á
selda kílóvattstund frá Búr-
fellsvirkjun hefði þá orðið svo
sem eftirfarandi tafla sýnir, eft
ir því, hvort byggt er á sölu til
ísals eða álversins eða án sölu
til álversins:
Áætlað meðalkostnaðarverð
í aururn á selda kílóvattstuind
frá Búrfeilsvirkjun.
Ár Með sölu til Án sölu til
ÍSALs ÍSALs
1970 47,4 224,0
1971 41,3 143,5
1972 31,9 105,5
1973 24,7 84,5
1974 22,7 77,8
1975 20,9 64,2
1976 20,2 53,9
1977 20,1 fullnýtt 52,5
1978 20,1 45,3
1979 20,1 39,7
1980. 20,1 34,9
ÁBYRGÐARUEYSI AB
KVEIKJA TÁLVONIR HJÁ
AUMENNINGI:
Iðnaðarráðherra segir, að
raforkuverðið frá Tungnaár-
virkjunum verði 32—35 aurar
á kílóvattstund, það er fram-
leiðslukostnaðarverð. Hvað á
ráðherrann við með þessu? Ég
þykist viss um, að hér sé um
Þetta sýnir, að meðalkostn-
aðarverðið á selda ktlóvaitt-
stund frá Búrfelil'svirkj'un
hefði s.l. ár verið nærri fimm
sinnum hærra án orkusölu-
samnings við álverið. Rúmlega
þrisvar sinnum hærra á þesau
ári, rúmlega þrisvar sinn-
um hærra árið 1972, nálægt þvi
Framh. á bls. 19