Morgunblaðið - 29.10.1972, Side 24

♦ 24
MORGU>NBLA£>IÐ, SUN’NUDAGUR 29. OKTÖBER 1972
JOHANN HJALMARSSON SKRSBM=t UM BÓKJVSENII\ÍTIR

BÓKMENNTIR OG
BÓKMENNTAMAT
Greinin Bókmenntir og bók-
nienntanint var san*in að ósk
liins útbreidda tímarits norrænu
féiaganna Vi i Nordesn og birt-
ist í nýjasta hefti þess, sem að
mikln leyti er helgað íslenzkum
efntun. Morgunbiaðið hefnr far-
ið þess á leit við -Jóhann Hjálm
arsson, að har-.n grefi lesendum
blaðsíns kost á að kynnast þeim
sjónarmiðum, seni fram koma i
greininni.
Ritstj,
Fyrir nokkru var ég staddur
í Kaupmannaihöfn og ræddi þá
við umgan danskan rithöfund
uma norræna samvinnu á sviði
bótanennta. Okkur var það báð
iuim mikið áhtigamál, að eitthvað
væri gert til að brúa bilið milli
þjððenna í bókmenntaleguim efn
um. Ég harmaði hvað fáar bæk-
ur ungra skandinaviskra höf-
unda hafa verið þýddar á is-
lensku og hann viðurkenndi, að
skandínavískir lesendur vissu
satn sem ekkert um nýjar ís-
lenskar bókmenntir. Aftur á
móti væri völ á hvers kyns safn
rituim annarra bókmennta en is-
lenætaa i Skandínaviu, til dæmis
afriskra.
Auk þess, sem okkur var það
báðum ljóst, að vinna þyrfti
skipulega að gagnkvæmum þýð
ingum, komium við okkur saman
um að einhvers konar upplýs-
in-garit um nýjar norrænar bók-
menntir þyrfti að koma út að
staðaldri. Fyrst og firemst ætti
þetta rit að veita haldgóðar upp
lýsingar án þess að um sérstakt
mat væri að ræða; vissar lég-
markskröfur ætti auðvitað að
gera, en engin ein stefna
að vera ráðandi. Þótt einkenni-
legt kunni að virðast mundum
við ekki eftir Ny litteratur i
Norden, sem hefur kamið út sið
an 1945. Ástæðan held ég að
hafi verið sú, að okkur þótti
þetta rit ekki fulinaegja þeim
fcröfum, sem við gerðum til slíks
pits.
Ny Iitteratur í Norden 1968—
70 er nýkomið út. 1 ritið skrifa
fimm bókmenntamemi frá jafn-
mörgum löndum yfirlit yíir bók
menntir þessara áxa. Ég held að
óhætt sé að segja, að all-ix þess-
ir menn skrifi eftir bestu getu
um bókmenntir þjóða sinna o.g
gæti þess yfirleitt að láta sann-
gimi ráða. En það fer ekki á
milli mála, að þeir hafa við fátt
annað að styðjast en persónu-
legt mat, pereónuleg sjónarmið.
Sumir þeirra eru auk þess ein-
dregnir haráttumenn fyrir
ákveðnum bókmenntastefn'um.
Á Islandi hefur verið mjög
deilt á Ny litteratur i Norden
af kunn-um rithöfundum og gagn
rýnendum vegna þess að í rit-
imu hefur að margra dómd u,m of
gætt tilhneigimgar í þá átt að
útiloka vissa rithöfunda frá um-
sögnum. Þetta er að sjálfsögðu
eðlilegt þegar sami höfundurinn
skrifar ár eftir ár í ritið. Af Is-
lands héilfu hefur góðu heillj
verið fenginn nýr maður til að
skrifa í ritið og ég held að sama
gildi um hin löndisn. Það er þátt
ur í lýðræðislegum vinnubrögð-
uim að skipta oft um menn í jafn
veigamáklru starfí, enda koma þá
fram fleiri en eitt sjónarmið.
Hugmyndin um útgáfu rits eins
og Ny litteratur i Norden er
svo- góð, að ekki má spilla bók-
imni með þröngisýni eða sér
vdisiku.
Hér erum við komin að því,
sem var undiretaða samtalsins,
sem getið var um hér að fram-
an. Danski rithöfundurinn, sem
ég hitti i Kaupmannahöfn hefur
sent frá sér margar bæfcur á ár
unum 1968—70 og hlotið loí
margra gagnrýnenda. Hans er
þó hvergi getið í yfirliti Tor-
bens Brostrþms, ef til vill vegna
þess að hann passar ekki inn i
þá mynd, sem Brostrþm dregur
upp af dönsku bótanenntaJífi:
„Pólitisk, huigmyndafræðileg af-
staða er viðfangsefni eftirfar-
■andi umisagna um rithöfunda,
sem eiga að vera dæmigerðir
fyrir timabilið", segir Brostrþm
i grein sinni. Brostrþm játar þó,
að Albert Dam, sem hann minn-
ist á í upphafi greinardnnar sé
„satt að segja varla íagnfaðar-
efni fyrir nýmarxista, en það
yrði aðeins hlægilegt að reyna
að varpa rýrð á skáldskap hans
með mórölskum útlistunum“.
Eigum við að þakka Torben
Brostrþm fyrir þennan skilning?
Njörður P. Njarðvík segdr um
sitt framliag, sem hann kallar
„yfirlit jrfir íslenskar bókmennt
ir áranna þrigigja 1968—70
í mjög grófum dráttum:“ .„Ég bef
valið þann kost að takmarfca
yfirlitið við aðeins 15 bækur,
sem óg tel að hafi haft mest
gildí á timabálinu. Þar með er
enginn dómur felldur um þau
verk, sem ekki eru nefnd; það
merkir ekki að ég líti á þau öll
sem lélegar bókmenntir. En ég
hef freistað þess að bregða upp
mynd timabilsims og sýna þær
tilhneigingar þess, sem benda
fram á við“. Islenskur lesandi á
sjáltfsagt að vera hrærður yfir
þvd, að Njörður P. Njarðvik
sfculi ekki áldta allar aðrar bæk
ur en þær, sem hann hefur á-
huga á, lélegar bókmenntir. Um
hinar nýju pólitísfcu islensku
skáldsögur, sem hann fjallar ítar
lega um, segir hann, að þær séu
„mikilvægar og forvitnilegar
vegna þess að höfundar þeirra
eru beinir þáttlakendur í þjóð-
málaumræðum“. En nákvæmar
útlistanir hans sjálfs á því
hvaða merkmgar megi Jesa
út úr þessuim torræðu skáldsög-
um hljóta að leiða hugann að
því, að höfumdum þeirra liafi
gengið erfiðlega að sannfaara les
endur um hvert þeir væru að
fara með sögunum.
Vera má, að skýringar Njarð-
ar P. Njarðvíikur á táknmáli
Leigjandans eftir Svövu
Jakobsdóttur hafi fengið Lars-
Olof Franzén til að segja í inn-
gamgi Ny l'itteratur í Norden að
Island hafi „þangað til nú i
raundnni verið Jiemumið Jand af
Bandaríkjuim Noið u r ■ Ame ríku ‘ ‘.
Jóhann Hjálmarsson.
Þetta er það eina, sem Franzén
hefur að segja um ísland í inm-
gangi sínum og má af því ráða
hve þekkimg Jians á islenskum
m'álefnum er Jjágborin. Varla
munu mairgir Islenddngar taka
undir orð hans. Jafmvel samtök
þeirra, sem berjast hvað ákaf-
ast gegn bandarískri heretöð á
Islandi, hala nú breytt heiti
sínu úr hinu vililandi nafni her-
námsandstæðingar i heretöðvar-
amdstæðingar.
Björn Julén lýsir i sínum
kafla hvemig sænstór rithöfund
ar hafa komið út úr fílabeins-
turninum, sagt skilið við fagur-
fræðileg og háspekileg vanda-
mál í þvd skyni að heliga sig því,
sem hann kallar „sambandið við
tímabæram veruleik“. Um grein
sína segdr hann, að „um leið og
hún getur sýnt gdögg dæmi þess
hve margbrotið og átalcamjkið
þetta saimband milli sikáldsikap-
ar og sifelllit nærgöngulli veru-
Jeika getur birst, sýnir hún ekki
nema brot þess, sem raunveru-
Jega hefur geret á þessum áruim
í sænskum Jx>kmenmtum“. Bjöm
Julén svarair í rauninni mörgum
spurningum um hlutverk bókar
eins og Ny litteratuf i Norden
og ekki sist um galla hennar,
þegar hann heldur áfram að
Jýsa greim sinni: „Hún er á martg
an hátt ósanngjörn. Jafnt eldri,
viðurkennda og fastmótaða rit-
höfumda sem yngri rithöfunda,
óráðna og aniiare sinmis, hefur
ekki verið minnst á“.
Mér virðist Ingmar Svedberg,
sem skrifar um finnskar t>ók-
menntir og Odd Solumnsmoen,
sem skrifar um norskar, hafa
komist næst því að gefa heild-
arrnynd af bólcmenntum sinna
þjóða. Þeir fjalla vítt og breitt
um bólcmenntirnar, en binda sig
ekki við álcveðnar tilhneigingar.
Af staifum þeirra má mangt
læra, m.a. það, að bólcmenntim-
ar eru í sífelldri endumýjun og
þótt þær um túma kumni að
stefna í vissa átt eða áttir, er
sdður en svo að þær hafi náð
endamarki, liokatidiganigi sínum.
Ég vildd óska þess, að í fram
tdðinni yrði Ny littera-tur i Nord
en einkum upplýsingarit um nor
rænar bokmenntir, af dómum
höfum við nóg. En ef að halda
á áfram á sömu braut og áður
vona ég að þeir, sem hafa með
yfirumsjón þessa rits að gera,
taki þá stefnu að skipta oft um
greinaböfunda til þess að sem
mest fjölíbreytni fáist.
Að lofcum vil ég taka það
fram, að þótt nokíkrar efasemd-
ir um gildi Ny litteratur i
Norden hafi verið hafðar í
frammi í þessari um-sö-gn, breyt-
ir það ekki því að nýjasta bimd
ið er að mörgu leyti gagmlegt
fyrir þá, sem vilja átta sig á
norrænum nútimabókmenntum.
Það er alla vega heimild um
þær bókmenntir, sem mest áber
andi hafa verið á undanförnum
árurn og það bótanennfam'at, sem
ráðíð hefur ferðinni.
r
Sýning Agústs
í Bogasal
AGUST F. Petereem hefur til-
eimkað sér þá hefð ýmissa
þeklktra mymdlistarmanma, að
leggja undir verk sín Bogasal
Þjóðminjasafnsims á tveggja ára
fresti. Hér er á ferð mokkur
fastheldmi þar sem salurinn er
takmarkaður sem sýmingarhús-
næði þótt margt megi telja
þeim sal til ágætis. Ég tel mymd-
listarmönnum hollt að binda sig
ekfcí um of við sama sýnimgar-
svið, því að þeim er nauðsym
að sjá myndir símar í nýju Ijósi,
— öðru umhverfi og annarri
birtu. Sl-íkt veitir þeim tasfcifæri
til að málgast verk sín frá ólífc-
urn sjómarhormum. Bnnþá er
þessi fastheldni naumast ámæl-
isverð vegna þess, hve enmþá er
lítið um gilda sýningarsali í
höfuðborginni, en þetta mun
breytast til hins betra á næstu
árum ásamt því, að kröfur
munu aukast um gæði my-nd-
listarverka vdð þá bættu að-
stöðu til sýninga, sem mú er á
næsta leiti. Margt bemdir til þess
að slík mumi þróunim verða, og
þá mnun myndlistarmenmimg
borgarimnar laus úr þeim viðj-
um m-isskildms lýðræðls, sem
hún svo lengi befur verið
þrúguð af.
Þessar hugleiðimgar eiga að
nokíkru við sýningu Ágústs í
Bogasalmum að því leyti, að ég
hefði viljað sjá sumar myndir
hans á veggjuim Galerie SÚM,
og er þeirrar sfcoðunar að heild-
armyndim hefði orðið sterkari í
þeim húsakynnum. Ágúst er
maður með öllu laus við fáfengi-
leg sprell eða grummrist tækmi-
leg brögð í myndum sinum í
því sky-ni að framleiða söluvam-
ing, og engar bófcimenntir eru
finnanl-egar í myndum hans.
Ágúst er að m-estu sjálfskólað
ur og þannig bregður fyrir lítt-
m-ótuðum vimmubrö-gðuim. Hann
velu-r sér aðallega að yrkisefni
landslags- húsa- og sjávarmyndir,
svo og manmamymdir og það eru
einmitt þær sem setja svip einn
á þessa sýmingu. Ég held að
fæsta hafi grunað að Ágúst ætti
til jafn næma tilfinningu fyiir
þeirri mymdgerð se-m fram
kernur á sýnimgummi, o*g ég tel
ávinming að því að kynna sér
þessa mýju hlið á mymdgerð
Ágústs og nálgast hama þá for-
dómalaust. Mymd nr. 22 „Koma
með könmu“, sýnir næmari til-
finningu fyrir myndbyggimgu en
ég hefi áður fundið í manna-
miymdum Ágústs. Staðnæmums.t
svo við myndir svo sem „Góð
samvizka“ (II), „Persónuleiki"
(13) „Eimara" (16), „Ferdinand
skós'miðair" (24) og „Vala“ (26).
Lítum svo á þá lit-rifcu karla
„Maður með blað“ (15) og
„Gísli“ (29). Hver málar myndir
af alþýðufólki á íslandi í dag
í siíkutm stil annar en þessi
listamaður?
— í heild er þessi sýning sú
Ágúst F. Petersem.
áhu-gaverðasta sem Ágúst hefur
efnt t2L Hanm hefur enn á ný
vakið athygli o-g ótvírætt skipað
sér sess sem séretæður málari.
á tál sérstæða primitáva kenmd
em er þó nokkuð hrjúfur á stund-
um. Ég hef hér vikið aðallega
að hinum athyglisverðu man-na-
myndum á sýnimgumni, en aðrar
mymdir eru einnig athyglisverðar
svo sem „Hafþofca“ (6) og
„Aftamskim við Limdargötu" (27).
Tíminn hamlaTr mér að gera
þessari sýningu frekari skil að
sinni, em ég voma að húm hljóti
þá fordótmalausu athygli senai
j húm geíur tilefni til.
Vv P
w \
w
skrifar um
MYNDLIST