Morgunblaðið - 12.12.1972, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. DESEMBER 1972
17
Sigurður Haukur Guðjónsson:
Barna- og unglingabækur
Athyglisverð
HalWór Laxness:
AF SKÁLDUM.
Hannes Pétursson valdi efnió.
Bókaútsáfa Menningarsjóðs.
Keykjavík 1972.
1 grein, sem nefnist Landnem-
inn mikli og rituð var fyrir ís-
lensku blöðir í Winnipeg að
Stephani G Stephanssyni látn-
um, segir Halldór Laxness m. a.:
„f>að er í mikilúð snillínga sinna
sem þjóðirnar sækja upphefð,
þeir eru hljóðauki fullkomnun-
arþrárininar í brjóstum lýðsins,
í verkum þeirra skynjar hvert
brjóst bergmál síns eiigin and-
varps og veit um leið að það var
ekki ófyrirsynju. Þessir menn
lyfta úr grasi mennsku vorri og
smæð.“
Greinin um Stephan G. er elst
greinanna i bókinini. Af skáld-
um, sem f jallar um íslensk skáld
á seinni tímum. Þetta eru gamlir
kunningjar úr ritgerðasöfnum
Halldórs Laxness, en Hannes
Pétursson hefur aðeins valið
eina grein um hvert skáld, enda
þótt Hal'ldór hafi ritað fleiri um
sum þeirra. Það er skynsamleg
ráðstöfun, m. a. vegna þess að
Hannes birtir ekki alltaf þekkt-
ustu greinarnar um skáldin, sam
anber Af Jóhanni Jónssyni.
Viðamesta greinin er Inngáng-
ur að Passíusálnrum. Greinarnar
eru ritaðar í ýmsum tilgangi.
Hér eru tii dæmis ritdómar, af-
naæliiskveðjur og eftirmæli. Allt
þetta efni á það sameiginlegt að
birta með persónuleguiriíl hætti
mat Halldórs Laxness á íslensk-
hafa fæstir getað gefið sig ein-
göngu að skáldskap sínum. í af-
mælisgrein um Halldór Stefáns-
son sextugan líkir hann banka-
störfum Halldórs við geggjaöa
konu, sem gerir mikinn rithöf-
und að fanga sinum.
Halldór lætur þau orð falla í
grein um tvö þingeysk skáld,
þá Indriða Þórkelssoin á Fjalli
og Sigurjón Friðjónsson, að „í
ljóðum þeirra rennur saman
andi bygðarlags þeirra og hrifni
þeirra af stórskáldum samtiðar-
innar.“ Að dómi Hallfiórs er það
mikið lof að segja um mann, að
hann kunni að meta stórskáld
og hafi sýr.t það með verkum sín
um, en þetta telur hann giida um
þá Indriða og Sigurjón. „Það er
ekki lof að segja um mann að
hann sé stórskáld, miklu oftar
hið sama og segja að hann hafi
ratað í meiri raunir en aðrir
menn, eða a. m. k. mætt þeirri
reynislu sem ekki sé hægt að
máala með við nokkurn mann.“
Þannig talar Halldör Laxness
oft í paradoxum í greinum sín-
um, ekki síst um skáldskap.
Þrátt fyrir þetta lýsir Af
skáldum því, sem vitnað var til
í upphafi, að þjóðirnar sæki
upphefð „í mikilúð snillínga
sinna“. En Haildór Laxness veit
að án þeirra skálda, sem eru
ræktendur tungunnar hver í
sínu byggðarlagi, hinna svo-
nefndu átthagaskálda, verða
stói’skáldin ekki til. Þetta er
spurning um landslag í bók-
menntum. Fjallið verður að hafa
eitthvað til að gnæfa yfir.
bók
Höfundm : Kerstin Thorvall.
Teiknlngar: Höfundur texta.
Þýðing: vnna Vaidiinarsdóttir.
Prent.un: Setberg.
Útgefandi: Iðunn.
Þetta er sérlega vel skrifuð
bók, höfundur auðsjáanlega
langt yfir meðalmennskuna haf-
inn, hvað snertir ritleikni, áróð-
urshæfni Burðarviðir sögunnar
eru 3: Sá fvrstur, að lítill dreng-
ur tekur að gera sér grein fyrir,
að hann er brot af heimi, sem
gerir kröíur til að hann aðlagist
sér. Annar- i/kuhrevfingin, sem
neitar mismuni kynjanna og álít
ur, að hann stafi aðeins af hefð
gamalla liredda. Og sá þriðji er
pólitík rT’il eru vondir menn útí
henni vertid sem vilja slátra
fólki.
Viljandi raðaði ég þáttunum
upp á þennan veg. Sá fyrsti er
bráðskemmtiiegur og gaman að
fylgjast með ótta litla snáðans,
þegar hann sér, að mamma er
öðruvísi en hinar mömmurnar;
ótta hans er hann veitir því at-
hygli að pabhi hans er að bjástra
við að gera eitthvað sem ómögu
legt er að vita hvað er, — það
aðeins er —; ótta hans er hann
sér, að sköíinn hefir annað mat
á þeim grunni, er þjóðfélagið
stendur á en pabbi og mamma.
Kennslukonan verður að gam-
alli skrukku og foreldrarnir leita
leiða til þess að flytja snáðann
úr bekknum, annars gæti hann
fengið að vita, hvaðan mælisnúr-
an um vétt og rangt væri kom-
in. Slxkt væri hættulegt.
Nú s/o er miðþátturinn, sem
ég nefndí Margt er þar vel gert.
Pétur litli íær brúðu að gjöf, og
Sóley járnbiautarlest. Mamma
vinnur ú i, pabbi inni. Þetta er
skemmtilegt allt og vel gert, en
áframha’dif er lélegt. Allt i einu
gleymir höíundur, hvað hann er
að gera og tekur að reyna að
hnoða tilfinnxngum fullorðinnar
konu upp á drengsnáðann. Þef-
færi kvenna og karla eru alls
ekki eins ilmurinn kallar ekki á
sömu viðbiögð drengs og telpu.
Drengu-ú'.n talar um fýlu, þar
sem teipan, komin með tvær —
þrjár fullorðmstennur, talar um
yndislega lvkt. Drengur er ekki
gripinn sörnu tilfinningu og smá
börn og konur þegar hann hitt-
ir eitthvað veikburða, jafnvel slef
andi á hálsinn. Að neita þessum
hlutum er ao mínu viti háskaleg
ur leikur
Tilfinr.ingalif manna verður
ekki bxrið niður með lurk, og
við sem daglega hlustum á kvein
þeirra, sem lífið hefir farið
ómjúkum höndum um, við hljót-
um að spyrja: Veit þessi hreyf-
ing, sem ireitar mismuni kynj-
anna, hvað hún er að gera? Ég
er sammála þessu um verkin,
þau skipta mig ekki máli, mig
skiptir engu þó konan beri grjót
og maðuiinn þvoi upp diska.
Slíkt er fénvtt hjal. Ég ér hins
vegar hræddur við þá tilfinninga
legu ófærð sem þeim börnum er
visvitandi att úti, sem eiga að ná
andlegum þroska við yl frá karl-
manns bijósti. Það væri ekki
heimskutegt ihugunarefni fyrir
þá, sem gjarnan vildu næla sér í
doktorsgráðu að athuga, hve stór
hluti áhangenda þessarar hreyf-
ingar er erm fastur í þrjózkuneti
gelgjuskeiðsins, dæmdur til að
skemmust þar og hafa það sem
hliðarathugun, hve stór hluti
hinna elari < r kynferðislega ófull
nægður
Náttúran er örugglega ekki
heimskari en þetta fólk, og ekkí
datt hevmi það í hug að raða
saman, nema þá henni verði á
mistök, bijósti karls og kviði
konu.
Þriðji þátturinn er lang síztur,
enda pólíflskt mat á stríði. Höf-
undur finnur þetta og reynir að
bæta úr næð setningunni: „Öll
stríð eru hiæðileg" (bls. 66), Bók
sem ooðaði slikt væri mikils
virði, bók, sem reyndi ekki að
draga saklaus börnin í dilka aust
urs eða ' esturs, heldur kenndi
þeim óhikað kristinn viðbjóð á
öllum striðum.
Já, það er margt stórvel um
þessa bck: Hún flytur boðskap;
hún er lisravel skrifuð; áherzlur
skáletraðor; myndir vel og
skemmtilega gerðar og síðast en
ekki sízt útgáfan hefir vandað
til alls frágongs.
Þýðing Önnu er mjög góð, lip-
ur og orðskiipi hvergi finnanleg.
Orðið sælur merkir þó ekki sama
í munni ci engs og stúlku, á lífs-
leiðinni hefi ég aðeins hitt einn,
sem notaði þetta orð og við gerð
hans hafði skaparinnn gleymt
hvort bað rú var karl eða kona
sem harn vann að.
Prentun góð og prófarkalest-
ur prýðilegur Þökk fyrir athygl
isverða bók.
um skáldum og rithöfundum og
viðhorf hans sjálfs til skáldskap
ar. Það eru út af fyrir sig tíð-
indi, en skarpskyggni höfundar-
ims og buigkvæmmi gera það að
verkum, að gildi greinanna er
efcki einungis fölgið í því að
vera heimildir um Hal'ldöi’ Lax-
■ness sjáifan. í sunruum þeimra kem
ur fram skilningur, sem á að öll-
um líkimdum eftir að verða
þungamiðja í mati manna á ein-
stökum sikáidum.
1 grein um Stefán frá Hvíta-
dal er vikið að því hvernig um-
hverfið setti svip sinn á skáld-
skap hans, mótaði hanrn á sinn
hátt: „Ég þekki ekkert skáld
sem ég hefði trúað til að búa á
Krossi og i Bessatúngu í fátækt
og ómegð einsog hann, án þess
að bíða tjón á sálu sinmi." Hall-
dór talar uim mikla snilldairgáfu
ofurselda afleiðlnguim þröngra
kjara, hvernig „istenskri fátækt
hafði enn tekist að kippa vext-
inum úr íslenskum anda, draga
hann niiðrá svið sem honum var
ósamboðið, og ræna um leið ís-
lenskar bókmentir ómetanleg'um
verðmætum.“
Á fleiri stöðum í Af skáldum
ræðir Halldór Laxnesis þá stað
reynd, að islenskir rithöfuindar
AFREKSVERK
Goethe:
FÁST.
Sorgarleikiir.
íslenzkað hefur
Yngvi Jóhannesson.
Bókaútgál'a Menningarsjóðs,
Reykjavík 1972.
ÞEIR, sem sáu sýningu Þjóð-
leiikhússirts á Fást 1 eftir Goethe
veturinm 1970—71, mumu eflaust
minnast þess hve þýðinig leikrits-
irus var áheyrileg og að margra
dómii vel heppnuð. Þýðing Yngva
Jóhaminessonar er mú komin út
hjá Manminigairsjóði, en á leiktext
ainum hafa verið gerðar töluverð
ar breytingar og þar að auki eru
birtir kaílar úr síðari hluta verks
ins.
Yngvi Jóhanmiesson s-egir í for
miála bókarinmar: „Leiksviðstexti
þarf að sjálfsögðu að skiljast
umsvifalausit, og hef ég því lagt
nokkra áherzlu á að hafa þýðing-
una nærri eðlilegu talmáli, eftir
þvi sem Ljóðbúningui'iinm anmars
leyfir.“ Þessi stefma Yngva Jó-
hanmessonar hefur komið því til
leiðar að nú eigum við á íslensku
framúrskarandi vel unma þýðingu
í anda okkar tímia, sem mér þyk
ir fyrir margra hluta sakir af-
reksverk. Þótt Yngvi Jóhanmes-
son hafi mælt mál í huga við
gerð þýðingar sinmar, verður hún
hvergi flatneskjuleg, enda þýð-
a.ndinin orðhagur maður og smekk
vís.
Að þessu sinmi verður ekki far
ið út í fræðilegan samanburð á
þýðinigunnd og frumverkimu. Það
yrði of langt mál í venj ulegri
blaðaumsögn. En mig langar að-
eins til að beira saman á tveimur
stöðum þýðingar þeirra Yngva
Jóhanmessomar og Magnúsar Ás-
geirssomar, sem talinn hefur ver-
ið eimm mesti ljóðaþýðiradi okkar
á þessari öld. Magnús þýddi
nokkra kafla úr vea'kimu, en
Bjannd Jórasison frá Vogi þýddi
aftur á móti fyrri hlutamn af
Fást (útg. 1920) og vamrn hanm
að eigin sögn að þýðingurani í
átta ár.
Formáli á Himnum hefst þanm-
ig í þýðdngu Ymgva Jóhammesson-
ar:
í bróðurhnatta sömgvaseiði
á sól hið forna ómastef,
og setta leið í himimheiði
hún heldur enm með þrumuskref.
Sú ásýnd lyftir eragils'hjarta,
þótt eilíf gáta sé það lag;
sjá morgunljóma sköpun skarta
svo sltírum sem hinm fyrsta dag.
í þýðingu Magraúsiar Ásgeirs-
sonar, sem nefnist Formáli í
Himmaríki, er þetta svoma:
í systurhmiatta samhljóm fléttar
vor sól að nýju gamalt Lag,
og för um brautir fyrirsettar
hún fullnar enm með þrumubrag.
Sú ásýnd styrkir eraglaiskara,
þótt aldrei verði hún rökum
skýrð.
Him miklu furðuverkim vara
í veraldamma morgundýrð!
Það fer ekíki á milli mála, að þýð-
irag Yragva er hér liprari og jafm-
vel Skáldlegri en þýðing Magnús-
ar. En aftur á móti virðist Magn-
úsi hafa tekist betur í upphafi
Nætur:
Heimspekina hugarmóður
hef ég elt um refilstig.
Goethe.
lögvís gerzt og læknisfróður,
lesið guðfræði yfir mig!
Stend þó hér sem álfur eran,
enigu raær um guð né meran!
Hjá Yngva er upp’nafið á þessa
leið:
Heimspeki og lög ég las
og læknis'fræði kynmti mér
og guðfræðinmar fjálga fjas
að fullu lika, því er ver.
Nú stend ég eins og auli þar
og emgu nær en fyrrum var,
Hér er að sjálfsögðu uim
smekksabriði að ræða. Þau breyta
engu um gildi þeirrar þýðiragar á
Fást, sem Ymgvi Jóhanmesso.n heí
ur raú fært þjóð sirani til varaiH
legrar eigraar.