Alþýðublaðið - 29.08.1958, Blaðsíða 4

4
A 1 þ ý 8 u b 1 a S i 3
Fcstudagur 29. ágúst 1958

Úígefandi:
Samband ungra jafnaðarmanna.
Ritstjórar: Unnar Stefánsson.
Auðunn Guðmundssoa,
Guðmundsson, formaður SUJ:
Í>AÐ virðist orðið nokkuð al-
ínennt álit, að við lausn efna-
iiagsvandamálanna komí ekki
íiema tvær leiðir tij greina:
uppbótaleið eða gengislækkun.
Núverandi ríkisstjórn valdi
fyrri leiðina í maí sl., er hún
lagði fram tillögur sínar til
lausnar efnahagsmálunum. —
Uengi áður hafði mikið venð
um það rætt, hvora leiðina
fcæri að fara. Hvorug leiðin
þótti Þó góð og ýmsir veltu því
fyrir sér, hvort ekki mundi
vera til nein önnur leið út úr
ógöngum efnahagsmálanna- Er
■engin þriðja teið til? spurðu
menn. Jú, vissulega er sú leið
tii og einmitt Albýðuflokkur-
inn hefur oft áður rætt um þá
leið. Og sú leið er almenn nið-
•urfærsla verðlags og kaup-
gjalds. Við umræður um efna
fcagsmál undanfarið hefur ein
•og ein rödd minnzt á niður-
færsluleiðina, en svarið hefur
alltaf verið hið sama. Sú leið
er ófær. Þetta svar hefur ekki
verið rökstutt nánar, en þó
hefur það nægt til' þess að nið-
urfærsluleiðin hefur almennt
ekki verið á dagskrá undanfar-
ið.
i -•• sf ;
AUKUM KAUPMÁTT
KKÓNUNNAK
En hvað er þá hæft í því, aS
niðurfærsluleiðin sé ófær? Lít-
um fyrst á málið fræðilega.
Það liggur fyrir og er viour-
kennt, að íslenzka krónan er
ofmetin. Það þýðir, að kaup-
fcráttur krónunar er minni en
hann var Þegar gengi íslenzku
krónunnar var síðast breytt í
marz 1950. Samkvæmt lögum,
er þá voru sett er gengið 1 $ =
16,32 kr. 1 £ = 45,70 kr. Síð-
an hefur verðlag hækkað mun
meira hér á landi en í Banda-
ríkjunum og Bretlandi og öðr-
um viðskiptalöndum okkar.
Láta mun nærri, að verðlag
’hafi tvöfaldazt hér á landi síð-
an 1950. Við fáum því helm-
ingi minna fyrir 16,32 kr. í dag
en við fengum fyrir þá u.pphæð
árið 1950. Kaupmáttur íslenzku
krónunnar (hefur rýrnað um
helming. Hins vegar mun kaup
máttur dollarsins svipaðt’r og
áður. Það finnast aðeins tvær
leiðir til þess að leiðrétta þelta
xnisræmi: gengisbrevting eða
niðurfærsla verðlags. Með
S
s
s
s
■S
s
s
s
s
s
s
s
s
s
S Garðar Gíslason h.f.
S
S , bífreiðaverzlun,
S
s
6 og 12 volta.
hlaðnir og óhiaðnir.
gengisbreytingu, lækkun á
gengi íslenzku krónunar, við-
urkennum við að verðgildi
krónunnar hafi rýrnað og skrá-
um nýtt gengj í samræm; við
raunverulegan kaupmátt krón.
unnar. Með niðurfærslu verð-
lags aukum við kaupmátt krón
unnar á ný. Gengisbreytingin
er mun auðveldari leið, þar eð
þá þarf aðeins „eina breyt-
ingu“. Það þarf aðeins að
breyta skráðu verði hins ísl.
gjáldmiðils, En eigi að fara
niðurfærsluleiðina tekur breyí
ingin til alls verðlags á vörum
og hvers konaf þjónustu. Það
er eins og annars vegar sé um
I að ræða breytingu á einum
; peningasamningi, en hins veg-
ar breytingu á þúsundum pen-
ingasamninga. Auðveldari leið
in hefur verið farin hér, þegar
svipað hefur verið ástatt cg nú.
Þannig var genginu breytt árið
1939 og aftur árið 1950.
Margir virðast þeirrar skoð-
unar, að gengisbreyting sé eðli
legri ráðstöfun en niðurfærsla
og áhrifaríkasta leiðin til þess
að skapa greiðslujöfnuð í við-
skiptum við útlönd. Ýmsar aðr
ar leiðir koma þó vissulega tU
greina-
. Þegar eftirspurn eftir erlend
um gjaldeyri er of mikil, mið-
að við framboð, er gengisbreyt
ing ein leiðin, er til greina
kemur til þess að skapa jafn-
vægi. Gengislækkun mundi
þannig draga úr eftirspurn eft-
ir erlendum gjaldeyri., auk
þess sem hún bætti aðstöðu út-
flutningsatvinnuveganna og
vei'kaði á þann hátt til aukins
framboðs á gjaldeyri. En ýms-
ar aðrar leiðir koma emnig til
greina í þessu skyni svo sem
innflutningshöft, gjaldeyris.
skömmtun o. fl. Eigi gengis-
breyting að ná tilgangi sínum
er algerlega undirskilið, að
hún valdi ekki hækkuðu kaup-
gjaldi, er leitt geti til aukinnar
eftirspurnar eftir gjaldeyri á
ný. Þar sem kaup breytist eft-
ír vísitölu hér á landi, er ætíð
hætta á þessum vérkunum
gengislækkunar. Yið slíkar að-
stæður er gengislækkun gagns
íaus til Þess að skapa jafnvægi.
Aðalhx-ttan í sambandi við
niðurfxrslu er sú, að af henni
leiðj samdrátt í atvimiulííinu.
Sérstaklega er sú hætfa fyrir
hendi, ef búizf er við áfram-
haldandi verðlækkunum. En sé
unnt m sannfæra menn um að
aðeins sé um eina „niður
færslu“ að ræða, þarf ekki að
vera hætta á samdrættí.
LEIÐIR NIÐURFÆRSLA
TIL KJARASKERÐINGAR?
Helzta mótbára vérkalýðs-
samtakanna gegn niðurfærslu
er sú, að af henni hljótist mikil
kjaraskerðing fyrir launþega
vegna lækkunar kaupgjalds.
Vafalaust yrðl kjaraskerðing
nokkur, þar eð kaup mundi
Iækka örar en vöruverð, en hið
sama á við um: aðrar efnahags-
málaráðstafanir og ef til vill
einna helzt um gengislækkun.
Hins vegar mætti bæta Iaun-
þegum þá kjaraskerðingu með
öðrum ráðstöfunum. Ekki
liggja fyrir neinar upplýsingar
um hugsanlega framkvæmd á
niðurfærslu, þar eð sú leið hef-
ur ekki verið rannsökuð, a- m.
k. ekki hin síðustu ár. Er efna-
hagsmálin voru til umræðu í
miðstjórn Alþýðuflokksins í
apríl sl., spurðist ég fyrjr um
það, hvort ríkisstjórnin hefði
látið rannsaka niðurfærsluleið-
ina, en fékk þau s>vör, að svo
hefði ekki verið. Hins vegar at-
huguðu þeir próf. Ölafúr
Björnsson og Benjamín Eiríks-
son þessa leið nokkuð árið 1950
og skýrðu frá þeim athúgunum
sínum í álitsgerð, er fylgdi
gengislækkunarfrymvarpinu
I það ár. Töldu þeir, að 30%
í lækkun kaupgjalds mundj
! lækka framfærsluvísitöluna
• um 20—23%. Ýmsir haida, að
j unnt sé að lækka kaupgjald og
verðlag jafnt í einu, en svo er
ekki. Lækkun kaupgjalds hef-
ur aðeins áhrif á hina innlendu
liði vísitölunnar. Hugsanlegt er
þó, að reynt yrði að lækka eitt-
hvað verð innfluttra vara með
jækkun álagningar og tolla.
Ekki væri nóg að færa niður
kaupgjald, heldur yrði einnig
að færa niður nafnveið skulda
i hlutfaiiL við lækkrn kaup-
gjaids og nafnverð peningainn-
stæðna í bönkum. og ö'cirum
peningastofnunum yrði einnig
að færa niður til samræmis.
VERKALÝÐSHREYÍTNGIN
ANDVÍG?
Talið hefur verið, að verka-
íýðshreyfingin væri andvíg nið
urfærslulei&inni, bar eð hún
gæti ekki fallizt á meiri lækk-
un kaupgjalds en vérðlags.
Hins vegar hefur verkalýðs-
hreyfingin fallizt á, að lagðir
væru á vörur óbeinír skattar
til þess að halda uppbótakerf-
inu gangandi. Með því hefur
verkalýðshreyfingin fallizt á
ráðstafanir, er að nokkru h<?fa
rýrt kaupmátt launanna. Út-
koman er að sjálfsögðu hin
sama fyrir launþegana, hvort
heldur hann fær fleiri krónur
Og minna fyrir hverja þeirra
eða færri krónur og meira fyr.
ir hverja. Allt bendir nú tiL
þess, að ekki verði unr-.t að
halda uppbótakerfinu leng:
enn gangandi, Raddir um geng
islækkun munu þá aftur heyr-
ast. VerkalýSshreyfingin á þá
aðeins einn mótleik: mður-
færsluleiðina. Verkalýðshreyf-
ingin verður því að vaija milli
gengislækkunar og niður-
færslu. Hún getur ekki hafnað
báðum leiðunum.
Ég er eindregið þeirrar
skoðunar, að rannsaka beri
niðurfærsluleiðina. Sú leið
hefur þann kost, að með fram
'erölagsþróunin 1948-1958.
700 1 * 1 1 1 1 f
6t> 0 1 SSc 1 Soo 1 VSt I * IS 'f •1 / Ái; / % 1 j ^r;
ij f V f 1 jJ f 4 / ■ # m
1 é' 1 ¥ i /i ■Hþ i f p' ■0 m
v! M 1 # H t m
1 b m * % I f > m
1 i Þ # 1 x % m
í » Í •» • % »
/9SD-'?«*
Línurit betta sýnir verðlagsþróunina samlcvæmt vísitölu fram
færslukostnaðar ffá ársbyrjun 1958 til ársloka 1957. Miðað
er við gam.la vLitöIugrundvöIIinn og vísitalan frá 1950 um
reiknuð samkvæmt því en vfeitij u gr u n d v <Y l.i n u. m var
brcytt í marz 1950. í ianúar 1948 var vísitalan 310 stig,
1949 var hún 326, 1950 var hún 352, 1951 var hún 544. 1952
var hún 540, 1953 var hún 557, 1954 var hún 561, 1955 var
hún 571, 1956 var hún 621 og í jan. 1957 660 stig en í des.
1957 678 stig = 191 stig samkvæmt núgildancli grundvelli.
Eins og línuritið sýnir hækkaði vístalan lítið í stjórnar-
tíð Stefáns Jóh. Stefánssonar. En eftir myndun samstjórnar
íhaldsins og framsóknar 1950 hækkaði vísitalan ört enda
gengið lækkað í marz 1950. í des. 1952 knúðu verkalýðsfélög
in fram verðlækkanir með verkfaili og lækkaði vísitalan þá
nokkuð eins off línuritið sýnir. Síðan smáhækkaði vísitalan
aftur har til núverandi ríkisstjórn tók við vöhlum og verðfest
ingin tók gildi í ágúst 1956. Var vísitalan þá óbreytt til
febrúarloka 1957. Frá valdatöku núverand; ríkisstjórnar og
út árið 1957 hækkaði vísitalan aðeins um 5 stig samkvæmt
núgildandi vísitölu — úr 186 (660) í 191 (678) stig. Er það at-
hyglísvert, að þegar áhrif Alþýðuflokksins hefur gætt í lands
málum hefur verðlagi vei'ið haldið í skefjum en þegar íhald
ið hefur verið við stjórn hefur vísitalan rokið upp úr öllu valdi.
kvæmd hennar eru gerðar
róttækar ráðstafanir gegn
verðbólgu. Allt frá byrjun
síðari heimsstyrjahlarinnar
hefur verið hér á landi stöð-
ug verðbóiga. Ekkert hefur
ver.'ð gert til þess að vinna
bug á henni. Verðbóigan hef-
ur sprengt upp verðlag og
kaupgjald í landinu og þann-
'g rýrt hinn íslenzka gjalcl-
miðil. Þannig hefur hún gert
okkur ósamkeppnishæfa á
heimsmarkaðimtm. Þegar
liagur útflutningsatvinnuvcg-
anna stóð með blóma á styrj-
aldarárunum hefði mátt
hækka gengi krómmnar tiJ.
þess að kveða niður verðhólg-
una. En (það' Var ekki gert
þrátt fyrir tillögur Alþýðu-
flokksins um það efni. Ilelztu
ráðstafanir, er nú kærau til
greina gegn verðbólgunnt
væru vaxtahækkun, neyzlu-
skattar til að draga úr kaup-
mætti, lækkun ríkisíitgjaldat
og niðurfærsla. Ráðstafanir
gegn verðhólgu hafa það sam
eiginlegt að þær draga úr
kaupmætti og þar mcð eftir-
spurn eftir vörum, en niinnt
eftirspurn á að leiða tij læk k-
unar á verðlagi. Mesta vanda
málið í sambandi við ráðstáf-
anir gegn verðbólgu er, að
þær leiði ekki til atvinnuleys
is. Þannjg; getur vaxtahækk-
un valdið samdrætti og at-
vinnuleysi, Af framangreind-
um ráðstöfunum mundi nið-
urfærsla líklega reynast árang
ursríkust gegn verðbólgu.
Það er vafalaust, að mður-
færsla yrði erfið í framkvæmd.
Auðveldast yrði að fella geng-
ið eins og áður. En líklega yrði
mest unnið við að fara niður-
færsluleiðina. Þá yrðu þátt.a-
skil. Verðbólguhjólinu yrði snú
ið við, Kaupmáttur krónunnar
mundi aukast á ný, menn
mundu öðlast trú á krónuna,
sparifjármyndun ykist, Geng'-
islækkun hefur hins vegar öf-
ug áhrif, Hún er í eðli sínu verð
bólguaukandi, rýrir trúna á
gjaldmiðilinn og kippir fótum
undan sparnaðarviðleitni.
f stjórnartíð Stefáns Jóh,
Stefánssonar var gerð tih aun
til niðurfærslu. — Ráð-
stafanir þær, er þá voru gerð
ar, mæltust ekki vel fyrir. En
nú viðurkenna allir, að aldrei
hafi teldzt hetur en þá har-
áttan gegn verðbólgunni. Þess
vegna ber að gera tilraunina
aftur.
III
ÁKVEÐID hefur verið, að s,
17. þing Samhands ungraS
^ jafmaðarmanna komi samanS
(í októbermán. í haust. For-S
\menn FUJ-félaganna! eru S
S hvattir til að hafa samband L
Svið skriftsofu SUJ og láta í)
í té upplýsingar um f jölda fé r
S lagsmanna, en hvert félag r '
rctt til að senda einn full
^ trúa fyrir hverja 25 félags-^
^ menn. ý
Ungi jafnaðarmenn utaný
ý af landi, sem koma til bæj-S
(arins eru hvattir til að lítaS
(inn á skrifstofu SUJ í AI-S
S þýðuhúsinu, tflí skrafs og ^
S ráðagerða. Hún er opin alla^
Svirka daga og þar liggja^
Sframmi ný erlend jafnaðar- -
mannablöð. — Nánar verð-^
ur tflkynnt um þingið síðar.*