Morgunblaðið - 16.02.1974, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. FEBRÚAR 1974
Sigurbjörn Einarsson:
í nær hálfan annan áratug
samfleytt hefur prestastéttin
barizt fyrir því að fá breytt
lögum um veitingu prestsem-
bætta. Öánægjan með prest-
kosningar er þó miklu eldri. Og
því fer fjarri, að prestar hafi
verið einir um hana. En vorið
1960 voru prestskosningalögin
aðalmál á prestastefnu. Var þá
með ölium þofra atkvæða sam-
þykkt ályktun þess efnis, að
brýna nauðsyn bæri til þess að
endurskoða gildandi lög um
þetta og var þvi beint til
biskups og kirkjuþings að
fylgja því máli eftir.
Samkvæmt þessari ályktun
var lagt frumvarp fyrir kirkju-
þing haustið 1960. Var það þess
efnis, að almennar kosningar
til prestsembætta skyldu samt
fyrir meðalgöngu kjörinna
trúnaðarmanna sinna hafa
íhlutun um val á sóknarprest-
um og hafa úrslitin í sinni
hendi, ef samstaða væri greini-
leg.
Kirkjuþing ákvað að þessu
sinni að íhuga málið nánar, m.a.
að kanna gjör viðhorf safnað-
anna. Var leitað álits allra hér
aðsfunda. Niðurstaða þeirrar^
athugunar varð sú, að nær allir
héraðsfundir lýstu yfir því, að
þeir teldu tímabært að afnema
prestskosningar í núverandi
mynd. Flestir lýstu og fylgi
sínu við grundvallaratriði þess
frumvarps, sem kirkjuþing
hafði haft til meðferðar.
Síðan var málið tekið að nýju
fyrir á kirkjuþingi og frumvarp
samþykkt, efnislega samhljóða
því, er fyrir var lagt í fyrstunni,
með 2/3 atkvæða. Að afstöðn-
um nýjum kosningum til
kirkjuþings þótti rétt að leggja
frumvarp þetta aftur fyrir. Var
það þá aftur samþykkt og með
auknu atkvæðamagni. En ekki
nægði það til þess, að alþingi
tæki málið til afgreiðslu.
Enn var þetta sama frumvarp
lagt fyrir kirkjuþing 1970, að
afstöðnum nýjum kosningum
til þingsins. Þá var það
samþykkt f þriðja sinn og nú
nær einróma. Sérstaklega er
Prestskosningar
Hvað líður því máli á alþingi?
vert að benda á, að fulltrúar
leikmanna á þinginu höfðu ein-
huga samstöðu um að fylgja
því. Þóttust menn nú mega
væpta þess, að alþingi léti nú
loks til sin taka í þessu máli.
Þingið í fyrra leið þó svo, að
ekki var þetta frumvarp flutt
fyrr en undir lokin, þegar sýnt
var, að það gæti ekki hlotið
afgreiðslu. Nefndin, sem fékk
það til flutnings, tók sér hins
vegar fyrir hendur að senda
það út um allt land til umsagn-
ar, enda þótt það væri búið að
vera til umræðu í hálfan annan
áratug og allir þeir aðilar, sem
láta sig málið varða, hefðu haft
ærin tækifæri til þess að láta
uppi álit sitt um það og hefðu
að miklum meirihluta lýst fylgi
sínu við það.
A alþingi því, er nú situr,
hefur frumvarpið enn farið í
gegnum eina umræðu í efri
deild. Síðan hefur verið hijótt
um það. Hvað ætlar alþingi að
gera? Ætlar það að sofa á þessu
máli og svæfa það? Er það hug-
mynd alþingismanna að hafa að
engu þær eindregnu óskir og
vilja, sem þetta frumvarp á að
baki sér?
Ég fullyrði, að meiri sam-
staða um lausn á ábyrgðar-
miklu máli sé varla hugsanleg
en sú, sem orðin er um þetta.
Það þarf aldrei að gera ráð
fyrir þvi-, að engir eigi örðugt
með að fallast á breytingu á
rótgrónu fyrirkomulagi. Slíkt
gerist ekki. Og endalaust er
hægt að sjá alls kyns fyrirburði
f götunni framundan, ef menn
eru svo sinnaðir. Auk þess sem
menn geta verið yfimáttúrlega
heldir fyrir rökum og stað-
reyndum.
Mergur þessa máls er i fyrsta
lagi sá, að þorri þeirra manna í
landinu, sem láta sig kirkjuna
varða að marki og eru virkir í
starfi hennar, eru þeirrar skoð-
unar, að prestskosningalögin
séu búin að ganga sér til húðar
og valdi kirkjunni tjóni. I öðru
lagi er það staðreynd, að presta-
stéttin má heita einhuga i því
að krefjast þeirrar breytingar,
sem fyrirliggjandi frumvarp
felur í sér. 1 þriðja lagi má
benda á það, að sú aðferð um
veitingu prestsembætta, sem
hér er í gildi, viðgengst hvergi i
nálægum löndum. Þar sem sú
aðferð hefur verið reynd, hafa
gallar hennar alls staðar þótt
svo berir i Ijósi reynslunnar, að
ekki yrði við unað. Hið sama er
löngu orðið augljóst hér, öllum
þeim, sem vilja sjá.
Prestastéttin er ekki fjöl-
menn. Hún hefur ekki atkvæða-
megin til þess að láta alþingis-
menn hafa beyg af sér af þeim
sökum. En það hygg ég, að sú
stétt önnur verði ekki fundin í
voru þjóðfélagi — a.m.k. vona
ég, að hún finnist ekki, — sem
yrði að þola það, að þingmenn
nenntu ekki að sinna máli, sem
svo brennur á hörundi hennar
sem þetta. Og ef tillögur kirkju-
þings, sem svo eru rækilega
íhugaðar og undirbúnar sem
þetta frumvarp og svo einhuga
samþykktar, eru ekki viðlits
verðar, hver er þá staða og virð-
ing þess þings?
Einstöku sinnum falla orð í
blöðum og á flokksþingum um
stuðning við kirkju og kristni.
Slik orð eru gagnslítil, ef þau
stangast við alla reynd. Fersk
dæmi úr nágrenni voru sýna
að margháttvirtir kjósendur
geta gefizt upp á þumbaralegu
afríki valdamanna, bæði um
ráðstöfun á ríkisfjármunum og
á öðrum sviðum. Hverja lær-
dóma sem menn kunna að
draga af sliku, þá er það full-
víst, að eftir þvi verður tekið,
hvernig alþingismenn víkjast
við því máli, sem hér ræðir um,
og hvaða lyktir verða á því.
Mér er
innblástur
að koma
hingað
VIÐ hittum hann að máli á
Hótel Borg. Það er fastur
dvalarstaður Bent A. Kochs,
þegar hann er á íslandi. Hve oft
hann hefur verið hér veit hann
ekki sjálfur.
— Kannski er þetta í
fjórtánda, kannski fimmtánda
eða sextánda skipti, segir hann.
— Þegar handrítamálið stóð
sem hæst, og þegar við vorum
að undirbúa byggingu Norræna
hússins, kom ég oftar hingað en
nú. En komi ég ekki að minnsta
kosti einu sinni á ári hverju til
íslands, finnst mér eitthvað
bogið við mig. Ég hef mitt
ákveðna herbergi hér á Borg-
inni. Ég hef mikiar mætur á því
að sjá sólina koma upp yfir þök
Reykjavíkur, heyra klukkur
Dómkirkjunnar og sjá flugvél-
arnar strjúkast við reykháfana.
— Hefur Reykjavík breytzt
mikið á þessum árum?
— Já, ætli nokkur borg hafi
breytzt jafnmikið á svo fáum
árum og Reykjavík, hefur gert?
Ég átti móðursystur, sem bjó
hér í nokkur ár, frá 1930—1940.
Hún þekkti borgina tæpast aft-
ur, þegar hún kom hingað. Það
var reyndar þessi frænka mín,
sem varð fyrst til að vekja
áhuga minn á íslandi. Þegar
hún kom heim aftur, sagði hún
mér frá Islandi. Þá var ég ný-
byrjaður í skóla. Hún var jarð-
bundin kona, en augu hennar
Ijómuðu, þegar hún sagði mér
frá Esjunni: Hvern dag horfði
ég á Esjuna og á hverjum degi
var Esjan ný og heillandi, sagði
hún. island er töfrandi og það
var henni innblástur að vera
hér. Og sama máli gegnir um
mig. Það er furðulegt, hversu
sterk tengslin geta orðið við
annað land, og stundum spyr ég
sjálfan mig, hvernig það megi
vera. Ég veit það ekki alveg —
innst inni held ég, að það sé
þetta samband af snilli og snar
vitleysu, sem býr i svo mörgum
íslendingum og ég fæ ekki stað-
izt.
— Vitleysu?
— Já, þar á ég við gleðina
yfir því fráleita, — því, sem er
á mörkunum. Þessi tilhneiging
— að vera við mörkin — er
aðall manneskjunnar og þó sér-
staklega hjá Islendingum.
— Snilli?
— Já, og kannski hefði ég átti
að segja lífslist og hafa listina
undirstrikaða. Hér á þessu ey-
landi gera menn sér sannarlega
ljóst, að gnægðin er nauðsyn-
leg, eins og Frakki hefur orðað
það. Við erum „jafnsléttuþjóð"
og höfum enga Esju til að örva
hugarflug okkar. Uppáhalds-
orðið okkar er ,,hygge“, við vilj-
um samkomulag og okkur er
meinilla við alían ágreining eða
ögranir. Það er erfitt að tala um
þau mál, sem skipta einhverju í
lífinu, heima i Danmörku: Guð,
ðstina og dauðann. Á íslandi
kemst enginn hjá því.
— Hefurðu ekkert neikvætt
að segja?
— Jú, auðvitað. Hlýleiki
minn til íslands hefur ekki gert
mig blindan. Margar umræður
hér finnast mér móðursýkisleg-
ar — og til dæmis nú um stöð-
ina i Kef lavík.
— Hver er skoðun þín á því
máli?
— Það, sem skiptir sköpum,
er auðvitað, hvort við erum á
þeirri skoðun, að island geti
SAMTAL VIÐ
BENT A. KOCH
verið eins og hernaðarlegt tóm í
heiminum, eða hvort heimur-
inn er enn slikur, að það sé
nauðsynlegt fyrir ísland að
taka þátt í varnarsamstarfi og
vera í varnarbandalagi. Ef við
jánkum því, þá kemur upp
spurningin um eðli og umfang
þess framlags, sem island getur
lagt af mörkum. í& ætla ekki
að blanda mér i það. Persónu-
leg skoðun min er sú, að
Atlantshafsbandalagið sé mjög
mikilvægt til að draga úr
spennu milli austurs og vesturs
og að við verðum að halda
áfram að vera i bandalaginu —
en kannski i breyttu formi.
Ég hef tekið eftir, að mörgum
hugsjónamönnum bæði á is-
landi og í Danmörku, liggur
þungt á hjarta að gera að veru-
leíka Paradísargoðsögnina.
Sem kristinn maður legg ég
vitaskuld við hlustirnar. Ég vil
einnig berjast fyrir „nýjum
heimi, þar sem réttlætið ríkir“
eins og segir í Biblíunni, en ég
minni á, að milli okkar og
Paradísar liggur syndafallið. Ef
maður leiðir það hjá sér er mað-
ur „útópisti".
En reynið ekki að koma mér
út á hálan ís. Ég vil ekki blanda
mér í íslenzk stjórnmál. Við
skulum hverfa að öðru lifs-
hættulegu efni: hálkunni á göt-
um Reykjavíkur! Það er mér
óskiljanlegt, að helmingur
borgarbúa skuli ekki liggja fót-
brotinn á sjukrahúsum. En
skellið þó ekki skuldinni á
borgarstjórann. Alþingi ætti að
samþykkja lög, þar sem hver
húseigandi væri skyldaður til
að hreinsa gangstéttina fyrir
framan hús sitt og hann ætti
Bent A. Koch.
að vera skaðabótaskyldur við
alla þá, sem slösuðust við hús
hans. Það myndi vera til bóta.
— En þú getur ferðazt í leigu-
bíl.
— Þökk fyrir heilræðið!
Hvernig ætti ég þá að njóta
tæra loftsins, sem er eitt af
helztu kostum Reykjavíkur.
Engin önnur höfuðborg í heim-
inum getur státað af jafn
hreinu lofti og Reykjavík. Ann-
ars líkist borgin ýmsum öðrum
höfuðborgum i því að hér skort-
ir umhyggjuna fyrir því gamla
Og menn láta stjórnast af bíln-
um — plágu samtímans. Hvers
vegna er ekki reynt að varð-
veita borgarkjarnann eins og
hann var og gera umferðina
þekkilegri? Steinsteypublokkir
með skrifstofum og álnalangar
raðir af bílum með einn far-
þega i hverjum er niðurdrep-
andi sjón. Það er ekki lengur
spurning um bil og mann,
heldur um bíl eða manninn.
Þessu er þó ekki einvörðungu
beint til íslands, heldur ekki
síður Kaupmannahafnar. Fjög-
urerfiðustu samfélagsmál Dan-
merkur eiga rót sína að rekja til
bifreiðarinnar: óhagstæður við-
skiptajöfnuður, mengun, offita
og slysin. Sem stendur er bann
við sunnudagsakstri í Dan-
mörku. Það er blessun. Og þær
hraðatakmarkanir, sem hafa
fylgt í kjölfar olíukreppunnar,
upp f 80 og 60 km hámarks-
hraða fá vonandi að vera áfram
í gildi.
— Um hvað er annars talað í
Danmörku?
— Oliu og Glistrup. Það er
dimmt og kalt í Danmörku i
vetur. Mörgum er kalt og götur
og verzlanir eru dimmar. Og
sumir horfa svartsýnir til fram-
tíðarinnar. Orkukreppan kom
eins og þjófur á nóttu, en við
munum án efa fá fleiri viðvar-
anir um, að við getum ekki
haldið áfram að stunda rán-
yrkju á hráefnum og náttúru-
auðlindum jarðarinnar. Dans
okkar umhverfis þann gullkálf,
sem heitir hagvöxtur, getur
ekki haldið áfram. En geta lýð-
ræðisríkin snúizt til varnar?
Geta þau gefið skapandi og
raunhæf svör við ögrunum sam-
timans? í Danmörku eru ýmsir
á báðum áttum. Mönnum finnst
stjórnmálamennirnir rífast of
mikið og aðhafast fátt til lausn-
ar á þeim vandamálum, sem
þeir lofa fyrir hverjar kosn-
ingar að leysa, en samt sem
áður er ekkert að gert. Hvað
var það, sem Mark Twain sagði
nú um veðrið? Allir tala um
veðrið og enginn gerir neitt i
málinu.
Fýrir mig var það bæði niður-
drepandi og skelfilegt, að lýð-
skrumari á borð við Glistrup
gæti safnað að sér hálfri millj-
ón atkvæða og fengið 28 á þing-
ið, af 179 þingmönnum — i
grónu lýðræðisríki, þar sem
vagga lýðháskólanna stendur.
En hvernig á skoðun í lýðræðis-
riki að komast til skila eftir
öðrum leiðum? Kosningarnar í
Danmörku voru aðvörun til
gömlu flokkanna, en við vitum
ekki enn, hvort hún ber árang-
ur.
— Ertu svartsýnn maður?
— Ekki að upplagi. En þegar
ég sé viss úrkynjunarmerki,
sem setja mörk sín á hina vest-
rænu siðmenningu okkar nú, og
þegar ég hugsa um mannfjölg-
unarvandamálið, um bilið milli
fátækra og ríkra landa, um
mengunina og hvernig við mis-
notum hæfileika okkar þá verð
ég stundum gripinn ótta um, að
við stefnum hugsunarlaust í
áttina til tortímingar menning-
ar okkar. En nú ætla ég að fara
út i Reykjavíkurloftið, sem enn
er ómengað, og heilsa upp á
Esjuna.