Tíminn - 20.06.1965, Blaðsíða 5

SUNNUDAGUR 20. júní 1965
TÍMINW
19
Otgefandl: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Framkvæmdastjóri: Kristján Benediktsson. rtitstjórar: Pórarinn
Þórarinsson (áb) Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og Indriði
G Þorsteinsson FMlltrúi ritstjórnar: Tómas Karlsson. Ang-
lýsingastj.: Steingrtmur Glslason Ritstj.skrifstofUT t Eddu-
búsinu. slmar 18300—18305 Skrifstofur. Bankastrætl i Af-
greiðslusiml 12323 Auglýsingasimi 19523 Aðrar skrtístofur,
slmi 18300 Askriftarejald kr 90,00 á mán. tnnanlands — í
lausasölu kr. 5.00 eint. — Prentsmiðjan EDDA h.f.
Stöðvun skólabygginga
Hinn 28. maí síðastliðinn eða hálfum mánuði eftir að
Alþingi var slitið, gaf ríkisstjórnin út í kyrrþey svohljóð-
andi bráðabirgðalög:
„Ríkisstjórninni er heimilt að fresta greiðslu fjárveit-
inga að einhverju eða öllu leyti til bygginga þeirra skóla-
mannvirkja, sem fyrirsjáanlegt er, að hvorki er hægt að
ljúka að fullu né að nothæfum áfanga með fjárveitingum
Alþingis, sem fyrir hendi eru, og framlögum sveitarfé-
laga. Skulu þá slíkar fjárveitingar geymdar í ríkissjóði,
en jafnframt heimilt að veita lán af þeim til að hraða
byggingu þeirra skólamannvirkja, sem unnið er að til
þess að ljúka þeim sem fyrst“.
Stjórnarblöðin hafa ekkert sagt frá þessum bráða-
birgðalögum, sem eru þó einstök í sinni röð, þar sem
kollvarpað er öllum ákvörðunum, er Alþingi hafði tekið
við afgreiðslu fjárlaga um fjárveitingu til skólabygginga.
Það er algert einsdæmi að ákvæðum fjárlaga skuli þann-
ig kollvarpað með bráðabirgðalögum hálfum mánuði eft-
ír að þingi lýkur. Þingræðið er vissulega lítils virði, þeg-
ar svo er komið.
Tilefni þessara bráðabirgðalaga er annars það, að í
fjárlögum hafði ríkisstjórnin heimild til að lækka öll
framlög til framkvæmda um 20%. Þessa heimild hafði
hún ákveðið að nota alllöngu áður en þingi lauk. Við
athugun þótti koma í ljós, að erfitt yrði að hefja ýmsar
framkvæmdir eftir að framlög til þeirra höfðu verið
lækkuð um 20%. Undir þeim kringumstæðum hefði vit-
anlega verið sjálfsagt að fela Alþingi að endurskoða
fjárveitingar sínar með tilliti til þessa í stáð þess að gera
þær að engu með bráðabirgðalögum og ógilda þannig
þingviljann með öllu.
Jafnframt því, sem Alþingi er hér ómerkt og óvirt, er
hér annað mikið alvörumál á ferðinni. Samkvæmt þess-
um bráðabirgðalögum munu margar nauðsynlegustu
skólabyggingar stöðvast með öllu. Þetta er afleiðing þess,
að ríkisstjórnin lækkar heildarfjárveitinguna til skóla-
bygginga um 20% og gerbreytir jafnframt öllum ákvörð-
unum Alþingis um skiptingu þessa fjár.
Víða um land mun þetta valda hinum mestu erfiðleik-
um. Ýms héruð hafa alveg dregizt aftur úr og mun nú
hlutur sumra þeirra enn versna. í þeim kaupstöðum, þar
sem fóJksfjölgunin hefur orðið mest, er skólahúsnæðis-
skortur nær óviðráðanlegur. Jafnframt þessu eykst svo
húsnæðisþörfin fyrir ýmsa sérskóla.
Flestar þjóðir auka nú stórlega skólabyggingar, enda
hefur þörfin fyrir þær aldrei vaxið hraðar en seinustu
10 árin. Á þessum sama tima lækkar íslenzka ríkisstjórn-
in framlög til skólabygginga um 20% með þeim afleið-
ingum að margar skólabyggingar stöðvast alveg. Svo þyk-
íst menntamálaráðherra geta haldið því fram, að ríkis-
stjórnin sé ekki íhaldsstjórn!
Viku fyrirvari
Það sýnir bezt, hvernig glundroðaástandið eykst nú í
kaupgjaldsmálunum, að samkomulag náðist í kaupdeilu
framreiðslumanna á farskipum á þann veg, að það er
uppsegjanlegt með sjö daga fyrirvara hvenær sem er.
Hingað til hefur það verið talið lágmark áði semja til
ars. Nú er hins vegar farið að semja til sjö daga. Slíkt
glundroðaástand hefur stjórnarstefnan skapað.
r ■ "" ■" r' " -—n«I.
Walter Lippmann ritar um alþjóðamál:
Evrðpumenn vantreysta orðið
utanríkisstefnu Bandaríkjanna
Þeir telja anda hennar gerbreyttan síSan í tíð Kennedys
MÉR er Ijóst, að meðal vissra
manna tíðkast mjög að líta
með fyrirlitningu á allar alvar-
legar áhyggjur út af áliti ann-
arra þjóða á okkur. Þetta er
svörun við einlægri og oft
bamalegri ósk Bandaríkja-
manna um að verða aðnjótandi
elskusemi allra. En þessi svör-
un hefur gengið allt of langt.
Ósatt er, að mikið stórveldi,
jafnvel eitt hið mesta, geti lát-
ið skoðanir annarra þjóða sem
vind um eyru þjóta. Stórveld-
ið getur ekki gert alla gagn-
tekna af lotningu, en það verð-
ur að eiga vini, sem bera
traust til þess, hafa trú á því
og treysta, að veldi þess og
mætti verði beitt af viti.
Ég ber því ekki fram neina
r 'sökunarbeiðni þegar ég
S-Jri frá, að í Evrópu rís hærra
og hærra alda ótta, ágreinings
og efasemda um vizku Banda-
ríkjamanna og færni í fram-
kvæmd utanríkisstefnu sinnar.
Þessi fullyrðing er ekki byggð
á neinni einka-skoðanakönn-
un ferðamanns meðal leigubíl-
stjóra og framreiðslustúlkna í
veitingahúsum. Hún er óhjá-
| kvæmilega niðurstaða hvers og
eins, sem er á ferli og talar
einslega bæði við ábyrga emb-
ættismenn — Bandríkjamenn
engu síður en aðra — og
reynda biaðamenn og ritstjóra.
Mér virðist ekki unnt að neíta
því, að utanríkisstefna okkar,
eins og hún er nú framkvæmd
er hætt að njóta trausts banda
manna okkar í Evrópu.
Sú skoðun er útbreidd og al-
menn, að andi ríkisstjómar
Bandaríkjanna hafi gerbreytzt
síðan Kennedy féll frá. Þetta
kann að vera rangt, en ég
heyrði því haldið fram nálega
hvarvetna. Ég maldaði í móinn
og reyndi að halda fram, að
með þessu væru menn að upp-
hefja Kennedy og breiða yfir
mistök hans. Kennedy hefði
verið upphafsmaður aukinna af
skipta í Suð-austur Asíu en
ekki Johnson og hann hefði
einnig gripið til afskipta í Kara
biska hafinu. En mér var svar-
að um hæl: „Já, en andi banda
rískrar utanríkisstefnu hefur
tekið hættulegum breytingum
síðan hann féll frá.“
ÞEGAR ég bar saman í hug-
anum þær skoðanir, sem ég
varð var við í vor og álit manna
í nóvember í haust, skömmu
eftir að Johnson var kjörinn
forseti, varð mér ljóst, að
Evrópumenn hafa misst traust
á stefnu Bandaríkjamanna
vegna athafna forsetans síðan
hann tók formlega við embætti
eftir kosningamar. Evrópu-
menn óttuðust Barry Goldwat-
er auðvitað allir sem einn og
höfðu andúð á honum, en þeir
urðu agndofa, þegar Goldwat-
er-sinnarnir í Republikana-
flokknum fengu ástæðu til að
fagna því, að Johnson greip i
Vietnam einmitt til þeirra ráð
stafana, sem Goldwater hafði
mælt með, en hann eindregið
hafnað meðan á kosningabar-
áttunni stóð.
Evrópumenn gefa sér ekki
L. B. Jolinson
tóm til að spyrja, hvort John-
son forseti hafi við ákvarðan-
ir sínar beitt meiri hyggni og
kænsku en Goldwater hefði
gert. Þeir áttu ekki von á, að
sigurvegarinn í kosningabárátt
unni fylgdi fram í jafn ríkum
mæli og raun varð á ábending-
um Goldwaters um útfærslu
stríðsins, sem yfirgnæfandi
meirihluti kjósenda hafði hafn
að í kosningunum.
VART verður fjölmargra til-
rauna til að skýra þetta. Hinar
fjarstæðukenndari skýringar
getum við látið liggja milli
hluta. Hitt skiptir megin máli,
að þessi afdrifaríku stefnu-
hvörf hafa gert menn tor-
tryggna á ræður forsetans og
dregið til mikilla muna úr
trausti manna til ríkisstjórnar
hans. Atburðarásin síðan í febr
úar hefur haft meiri og meiri
niðurrifsáhrif á tiltrú okkar er
lendis. Einkum jukust þessi
áhrif til muna, þegar afskiptin
í Dominikanska lýðveldinu
fylgdu í kjölfar aðgerðanna í
Vietnam.
Vel hefði verið reynandi að
fá menn til að fallast á, að
forsetinn hefði ekki átt um
neitt annað að velja en að taka
dýpra i árinni í Vietnam, þar
sem valdhafarnir í Hanoi og
Peking höfnuðu gersamlega öll
um samningaumleitunum. í
sannleika sagt tóku banda-
menn okkar þessari röksemd
ekki alls fjarri og Frakkar léðu
henni jafnvel eyru, en þeir bú-
ast nú við langvinnu og tví-
sýnu stríði þar á landi.
Ekki hefði heldur verið með
öllu útilokað að halda fram, að
Bandaríkjamenn ættu mjög
brýnna hagsmuna að gæta í
Dominikanska lýðveldinu, sem
væri innan áhrifasvæðis þeirra.
En hitt er nálega ómögulegt
að verja að gripið skuli til al-
varlegra afskipta á tveimui
stöðum samtimis, sitt í hvorri
heimsálfu.
Ég vil taka strax fram, að
þegar ég segi, að ekki hefði
verið útilokað að færa fram
rök fyrir afskiptunum, hvorum
um sig, á ég einungis við rétt-
lætingu hinna fyrstu ákvarð-
ana. Evrópumenn hafa hneyksl
azt stórlega á því, með hverj-
um hætti þessi tvenn afskipti
hafa farið fram, og einkum þó
á aðförunum í Dóminikanska
lýðveldinu. Þeir hafa þó
hneykslazt enn meira á tak-
markalausum heimsumfeðm-
ingi forsetans og áberandi ein-
sýni, þegar hann hefur verið
að skýra ákvarðanir sínar. Ég
þykist ekki ýkja, þegar ég segi,
að það veki nokkum ugg, að
valdamesta þjóð á jörðu beiti
sínum mikla hernaðarmætti án
samráðs við aðra og án sam-
þykkis bandamanna sinna. Þeg-
ar ég hélt því fram, að John-
son forseti væri framfaramað-
ur og friðarsinni var mér um-
svifalaust svarað, að ekkert
væri hættulegra en takmarka-
laust vald, sem beitt væri per-
sónulega og af einsýni.
En með þessu er sagan þvi
n.iður hvergi nærri öll sögð.
Þeirri skoðun er mjög á loftii
haldið, að aðfarirnar við per-
sónulega og einsýna beitingu
valds hafi minnt mjög á leik-
mann, sem enga reynslu hafði
í meðferð valds. Þeir Evrópu-
menn, sem þekkingu hafa á
stjórnmálum stórvelda, undr-
ast mjög, að ríkisstjórn Banda
ríkjanna skuli hafa trúað, að
hún næði marki sínu í Indo-
Kína með því að gera hæfilega
miklar sprengjuárásir á Norð-
ur-Vietnam. Þeir hafa sjálfir
öðlazt þá reynslu að verða fyr
ir loftárásum og telja því ekki
fullnægjandi aðfarir að særa
óvininn aðeins hæfilega mikið
til að reita hann alvarlega til
reiði.

FRAMFERÐI bandarísku rík
isstjórnarinnar síðan í febrúar
í vetur hefur því orðið til þess
það grafa undan trausti Evrópu
manna á vizku Bandaríkja-
manna og hæfni til heimsfor-
ustu. Framsýnustu vinir okkar
erlendis telja framferði okkar
síðan í febrúar afleiðingar af
breytingarskeiði í áögu banda-
rísku þjóðarinnar. Þeir álíta
bandarísku þjóðina undirorpna
átökum milli gamalla erfða-
venja og stolts yfir nýfengnu
valdi. En einmitt hjá þeim,
sem nýbúinn er að öðlast vald,
er hættast við að skiltið yfir
því leiði til heimsfrelsaraímynd
unar. Þeir álíti sér kleift ein-
um síns liðs að gæða umheim-
inn sínum eiginn friði og út-
breiða sitt eigið frelsi meðal
alls mannkyns.
Hin innri átök bandarískr
ar þjóðarsamvizku geta orðið
örlagarík. Þegar ég er bjart-
sýnn og vonglaður tel ég sjálf-
um mér trú um, að atburðirn-
ir síðan í febrúar séu ekki ann
að en Svínaflóa-ævintýri Lynd-
on Johnsons og mistökin gæði
hann vizku eins og fyrirrenn-
ara hans.
J j