Morgunblaðið - 02.09.1979, Qupperneq 15

Morgunblaðið - 02.09.1979, Qupperneq 15
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 2. SEPTEMBER 1979 15 Og loksins gekk rófan Um svipað leyti var Geir Hall- grímssyni falin stjórnarmyndun og þreifaði hann fyrst fyrir sér um þjóðstjórn, en við litlar undirtekt- ir, enda neituðu kommar að vinna með íhaldinu. Hinn 11. ágúst hófust síðan viðræður um sam- stjórn Sjálfstæðisflokks, Alþýðu- flokks og Framsóknarflokks og þá brá svo við, að þagnarhjúpurinn féll af Ólafi Jóhannessyni, sem sagði, að mörg ljón yrðu á vegin- um fyrir samstjórn þessara þriggja flokka. Sama daginn stigu þeir Guð- mundur jaki og Karl Steinar upp úr öskustónni og þóttust miklir fyrir sér, enda vopnaðir ályktun frá framkvæmdastjórn Verka- mannasambandsins, sem þeir höfðu sjálfir samið og pantað. Þar, segir, að sambandið harmi að' ’Alþýðuflokkur og Alþýðubandalag „skuli ekki hafa náð sameiginlegri afstöðu í stjórnarmyndunarvið- ræðunum. Stjórnin telur sig mæla fyrir munn þúsunda verkafólks um land allt, þegar hún skorar á báða þessa flokka að taka upp beinar viðræður sín á milli, sem hefðu það að takmarki að ná sameiginlegri afstöðu til að tryggj a kaupmátt tekna verka- fólks, atvinnuöryggi og félagsleg- ar umbætur til handa þeim er minnst mega sín.“ Þessi ályktun hafði tilætluð áhrif. Fulltrúar Alþýðuflokksins í stjórnarmyndunarviðræðunum við Sjálfstæðisflokkinn urðu við- utan á fundunum, enda hófust þegar í stað óformlegar viðræður þeirra Gröndals og Lúðvíks, en áttu þó að fara leynt. „Það voru vöflur á okkur, þegar við tókum þennan kost og þær vöflur hafa mjög aukizt eftir ályktun Verka- mannasambandsins," sagði einn af þingmönnum Alþýðuflokksins, enda sleit hann umræðunum án þess að gera grein fyrir sjónar- miðum sínum. Og Geir Hallgríms- son tilkynnti forseta íslands það, að stjórnarmyndunartilraun sín hefði mistekizt. „Jú, þetta er stór stundsagði Lúðvík Hinn 16. ágúst fól forseti ís- lands Lúðvík Jósepssyni stjórnar- myndun. — „Jú, þetta er stór stund," sagði hann, þegar hann kom af fundinum á Bessastöðum og lýsti því yfir, að hann væri tilbúinn að endurskoða fyrri af- stöðu sína til gengislækkunar og ýta herstöðvarmálinu til hliðar. Þess sáust fljótt merki, að óðum miðaði í samkomulagsátt milli A-flokkanna, svo að Ólafi Jóhann- essyni leizt ekki meira en svo á. — Það þýðir ekki að bjóða Fram- sóknarmönnum einhvern „tilbú- inn pakka“, sagði hann. Og bætti við, þegar aftur var farið að skeggræða minnihlutastjórn A-flokkanna með hlutleysi Fram- sóknar: „Þeir tóku nú ekki því tilboði, þegar við bárum það fram og ég tel ekki líklegt að það verði endurnýjað ... Ég held að þá verði a.m.k. ein umferð eftir enn, því ætli ég yrði þá ekki að fá mitt tækifæri." Þetta var 18. ágúst. Þrem dögum síðar var tilkynnt, að í höfuðdráttum hafi náðst samkomulag um efnahagsmálin fram til áramóta. Þegar hér var komið sögu, sáust þess ýmis merki, að Lúðvík hafði glaðst of snemma. Alveg eins og kommúnistar höfðu ekki áður getað unnt Gröndal þess að verða forsætisráðherra, settu kratar nú Lúðvík stólinn fyrir dyrnar: Þann- ig lýsti Gröndal því yfir, að Alþýðuflokkurinn gæti ekki sætt sig við forsætisráðherra er væri á móti stefnu stjórnar sinnar í utanríkismálum, en Lúðvík gerði sig stóran með því að segja að hann hefði leyst öll vandamálin, sem um hefði verið deilt og neitaði að taka sæti í ríkisstjórninni nema sem forsætisráðherra. Urðu nú bréfaskipti og heitingar milli A-flokkanna og um skeið virtist svo sem óbrúanleg gjá væri að myndast milli þeirra, en Ólafur Jóhannesson stóð álengdar og glotti út i annað munnvikið. — Það er stórmannlegt eða hitt þó heldur af Alþýðuflokknum að geta þegið það að Lúðvík vinni verkin, sem Benedikt Gröndal var ekki maður til að vinna, sagði einn af forystumönnum Alþýðubanda- lagsins. Alltaf eru kommar eins, var svar krata. Ólaís þáttur Ólafur Jóhannesson notaði sér til hins ítrasta þann ágreining sem upp var kominn milli A-flokk- anna um forsætisráðherraem- bættið. Þannig var hann jafn- reiðubúinn til að sætta sig við að Lúðvík settist í þann stól nú sem hann hafði áður verið drumbs gagnvart Benedikt. Þetta olli tölu- verðu uppþoti í Framsóknar- flokknum, einkanlega var Tómas Arnason ósveigjanlegur í and- stöðu sinni við Lúðvík og sömu- leiðis Steingrímur Hermannsson, en milli þeirra Ólafs kom til harðra orðaskipta vegna þessa. Vilmundur Gylfason, alþingismaður: „Hef ekki svo vitt kok að ég gleypi hvað sem er” „Ég er í þeirri persónulega einkennilegu stöðu, að ég er nú að upplifa leiðinlegasta og subbulegasta sumar sem ég hef lifað og það finnst mér í sannleika sagt hart eftir að hafa verið einn af arkitektum mesta kosningasigurs í sögu lýðveldis- ins. Ég vil ekki bera ábyrgð á langri stjórnmálalegri kreppu í landinu en ég hef ekki svo vítt kok að ég gleypi hvað sem er. Ég verð að sjá stjórnarsamninginn í heild sinni áður en ég geri upp hug minn til þessa stjórnarsam- starfs og ef ég sé ekki að þar sé stefnt að þeirri kerfisbreytingu í efnahagsmálum, sem ég tel nauðsynlega til að komast fyrir rætur verðbólgumeinsins þá er tómt mál að tala um minn stuðning", sagði Vilmundur Gylfason alþingismaður er Mbl. spurði hann í gærkvöldi um viðhorf hans til hugsanlegs stjórnarsamstarfs Alþýðu- flokks, Alþyýðubandalags og Frámsóknarflokks. „Þessi mál eru komin á lokasprettinn og ég ætti að geta svarað spurningum Morgunblaðsins ákveðið á morgun". „Hér hefur ríkt brjáluð verð- bólga", sagði VHmundur, „með þeim afleiðingum að láglauna- fólk hefur verið fótum troðið og alls kyns spilling þrifizt. Ég veit að með málflutningi okkar fyrir kosningar vöktum við vonir um að gegn þessu yrði ráðizt og ég ætla að standa mína plikt”. Mbl. spurði Vilmund um afstöðu hans til Ólafs Jóhannes- sonar sem hugsanlegs forsætis- ráðherra í samstjórn þessara þriggja flokka. Vilmundur sagði: „Sérhvert orð sem ég hef sagt og skrifað, það stendur". Þegar Mbl. spurði hvort það væri rétt að hann væri búinn að tilkynna áhuga smn á ráðherra- embætti í ríkisstjórn þessara þriggja flokka undir forsæti Ólafs ef viðunandi málefna- grundvöllur fengist, sagði Vilmundur: „Ég hef enga slíka yfirlýsingu gefið á þessu augna- bliki“. Áöur en til úrslita dró, skilaði Lúðvík umboði sínu til forsetans og sagði af því tilefni á blaða- mannafundi: „Það er búið að rétta skútuna af, það er búið að sigla henni í gegnum skerjagarðinn og því ætti það ekki að vera ofverk þess sem á að verða skipstjóri að sjá til þess að skútan verði eðli- lega bundin." Og í þeim svifum rölti Ólafur Jóhannesson niður á bryggjusporðinn og greip endann, sem Lúðvík kastaði á land, og hafði við orð, að þetta gæti orðið ríkisstjórn, sem ætti „eftir að endast eitthvað". Og svo hefði það ekki „spillt fyrir" að hann væri nú kominn með stjórnarmyndunar- forystuna í herbúðir Framsóknar- manna. Alþýðubandalagsmenn tóku Ólafi vel, en ýmsir Alþýðuflokks- menn voru á hinn bóginn þungir á brúnina. — „Þetta stjórnarmunst- ur er ekkert sérstaklega aðlaðandi í augum okkar Alþýðuflokks- manna," sagði Sighvatur Björg- vinsson. „Við leggjum áherzlu á, að aðgerðir í efnahagsmálum verði í upphafi miðaðar við að endast út kjörtímabilið" ... „Við munum að sjálfsögðu gera strang- ar kröfur til þess stjórnarsátt- mála sem gerður verður bæði um umbætur og að hann verði tryggi- legur þannig að við eigum það ekki undir túlkun eins eða neins eftir á hvað ríkisstjórnin hyggst gera“ ... „Ólafur Jóhannesson er búinn að gera margar umbætur á sviði dómsmála. Það verður að viður- kennast. Þær umbætur, sem við viljum nú til viðbótar, stefna fyrst og fremst að því að létta hinum pólitíska hrammi af dómsmálun- um.“ Og svo var stjórnin mynduð Hinn 29. ágúst þótti sýnilegt, að Ólafi myndi takast að mynda stjórn. Einstaka krati reyndi þó að malda í móinn, eins og Vil- mundur, þegar hann sagði: Ég verð að sjá stjórnarsamninginn í heild áður en ég geri upp hug minn til þessa stjórnarsamstarfs og ef ég sé ekki að þar sé stefnt að þeirri kerfisbreytingu í efnahags- málum, sem ég tel nauðsynlega til að komast fyrir rætur verðbólgu- meinsins, er tómt mál að tala um minn stuðning. Hann sagði enn fremur: „Ég er í þeirri persónu- lega einkennilegu stöðu að ég er nú að upplifa leiðinlegasta og subbulegasta sumar sem ég hef lifað og það finnst mér í sannleika sagt hart eftir að hafa verið einn af arkitektum mesta kosningasig- urs í sögu lýðveldisins. Ég vil ekki bera ábyrgð á langri stjórnmála- legri kreppu í landinu en ég hef ekki svo vítt kok að ég gleypi hvað sem er.“ Um skeið var sú krafa uppi, að Alþýðuflokkurinn fengi stól dóms- málaráðherra undir Vilmund, sem framsóknarmenn neituðu algjör- lega og sögðu, að með þessu væri Alþýðuflokkurinn hreinlega að kalla fram slit á stjórnarmyndun- arviðræðunum. Vilmundur hefur lýst þessum atburðum í blaða- grein þannig: „Svo komu kosningar. Þrátt fyrir allt urðu úrslit þau, að umbótaskriðan vann stærri sigur en dæmi eru til um í sögu lýðveld- isins. Gamla kerfið skítlá. Ástæð- ur voru auðvitað margar og flókn- ar og snertu auðvitað fleiri þætti þjóðlífsins en þá sem hér eru gerðir að umræðuefni. Þegar rík- isstjórnin var mynduð í lok ágúst vildi ég að nýja kerfið fengi embætti dómsmálaráðherra, taldi það rökræna og siðræna niður- stöðu kosninganna og auk þess skyldu við skoðanasystkini til margra ára. Þetta gerðist ekki. Gamla kerfið hélt því embætti. Þá hef ég verið næst því að fara á taugum, láta yfirvegaða hug- myndafræði lönd og leið, í hasar undangenginna ára. Þetta voru auðvitað svik við niðurstöður kosninganna. En því miður, þing- flokkur Alþýðuflokksins var ekki að mínu mati nægilega stórhuga á þeim tíma fyrir hönd hins nýja kerfis. Stjórnarmyndun á lokastigi gengur þannig fyrir sig, að þing- flokkar sitja á fundum, en foringj- ar ganga á milli og bera skilaboð. Benedikt okkar kratanna kom með þau skilaboð að hann hefði lagt þunga áherzlu á það við Ólaf og Lúðvík að það væri krafa okkar og í samræmi við kosningaúrslit að við tækjum dómsmálin. Ólafur og Lúðvík sögðu jú en lögðu á það mjög þunga áherzlu að í slíkt embætti yrði að veljast löglærður maður!! Mér þótti ekki mikið koma til samningsstyrkleika okkar manna, en kaus að halda mér saman þar sem málið var mér nokkuð augljóslega skylt! Næst gerðist það að þau skilaboð komu frá Ólafi Jóhannessyni að þing- flokkur Framsóknarflokksins harðneitaði að Alþýðuflokkurinn fengi þetta embætti. Okkar þing- flokkur svaraði með því að segja að við legðum mikla áherzlu á þetta embætti, en gerðum það þó ekki að úrslitaatriði. Vond samn- ingamennska það. Allt um það. Daginn eftir las ég í blöðunum að embættið hefði hreppt Steingrím- ur Hermannsson rafmagnsverk- fræðingur. Þeir hafa sennilega ætlað að koma upp rafmagnsstól- um á íslandi — og afgangsorkuna mætti þá nota til þess að sjóða niður grænar baunir.“ Og þegar þannig hafði skipast málum, var nýja stjórnarfleyið hans Lúðvíks loksins tryggilega bundið við bryggjuna. Dável lá á gamla manninum Ólafi, enda hafði hann ráðið þá Guðmund jaka og Karl Steinar til þess að flytja kóngsins mann yfir Skerjafjörð, og þegar hann horfði á ráðherrana sína átta, gat hann ekki orða bundizt, heldur sagði: Nýir vendir sópa bezt. H.Bl.

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.