Morgunblaðið - 16.11.1980, Blaðsíða 10

58
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. NÓVEMBER 1980
„Mér finnst þú hafa svoleiðis
göngulag aðþú sért etcki
alltafað drepast úr
leiðindum “
inn gestur við kvöldmatarborðið,
því að mamma elskaði músík og
Jón spilaði fyrir hana og rabbaði
við hana, sagði henni bæjarfréttir,
hafði ofan af fyrir henni.
Það var notalegt að hlusta á
Jón; hann var slíkur kúltúrmaður,
enda varð honum tíðrætt um
kúltúr og kúltúrleysi og gat verið
meinfyndinn, oft alveg óvart. Ein-
hverntíma á fjórða áratugnum féll
útsending veðurfregna niður um
skeið — og það þótti Jóni alveg
hábölvað. Það væri ókúltúr að fá
ekki veðurfregnir. Eitt sinn sem
oftar er hann að fárast yfir
þessum ókúltúr við einhvern
mann. Og þá verður manninum að
orði:
Heyrðu Jón. Fyrirgefðu — en
hvern fjandann hefur þú að gera
við veðurfregnir?
Jón horfði hvumsa á þennan
kúltúrsnauða viðmælanda sinn og
svaraði hvasst:
Skilurðu það ekki, maður? Ég
kenni suður á Grímsstaðaholti.
Jón var til húsa í herbergis-
kytru uppá hanabjálka einhvers-
staðar í Miðstræti og leigusalinn
var kona. Dag einn — þegar
nokkuð langt var um liðið síðan
húsaleigan féll í gjalddaga — knýr
hún dyra hjá Jóni og segir við
hann stutt og laggott:
Jæja Jón Pálsson. Nú verður þú
að borga þínar skuldir eða ég verð
að fá annan leigjanda.
Jájá, ég skal borga þetta á
morgun, svarar Jón.
Og í því kemur rukkari frá
einhverju dagblaði og tilkynnir að
hann skuldi þrjá mánuði og það
verði að gera þetta upp.
Jájá, ég skal borga þetta á
morgun, svarar Jón.
Hann hafði verið að spila á
píanóið — og meðan hann var að
afgreiða leigusalann og rukkarann
hafði köttur smogið inní herbergið
og hljóp yfir nóturnar á píanóinu
og framkallaði hræðilegan há-
vaða, ókúltúr. Jón brá hart við, tók
í hnakkadrambið á kettinum, setti
hann fram á gang og sagði svo
hátt að rukkarinn, sem var á leið
niður stigann, heyrði:
Ég líð nú ekki allt á mínu
heimili!
Einhverntíma uppúr miðnætti
er svo steinvölu hent uppí glugg-
ann hjá Jóni og hann fer berlapp-
aður niður til að opna. Utan dyra
er Steinn Steinarr og spyr hvort
hann geti lofað sér að vera.
Jón mátti ekkert aumt sjá og
vildi öllum gott gera og svaraði:
Það máttu Steinn minn, en við
Sigfs og Tómas Guðmundsson í
sjónvarpssal.
legur gestur á heimili okkar tvö
þrjú síðustu árin sem hann lifði.
Hann spilaði á óbó, orgel og píanó
— og dró fram lífið með kennslu á
orgel í heimahúsum og eitthvað
smávegis í skólum. Það var sult-
arlíf. Jón ánetjaðist áfenginu rétt
eins og Einar — og lést með
voveiflegum hætti á stríðsárun-
um. Jóni var margt til lista lagt;
hann var skáldmæltur og drjúgur
málamaður, þýddi meðal annars
þennan fræga texta Stenka Rasin:
Norður breiða Volgu vegu, og
nokkrar sögur Gorkis þýddi hann,
Vinur minn furstinn o.fl.
Pabbi var mikill starfsmaður,
vann langt frameftir öll kvöld,
þannig að mamma var oft ein með
okkur börnunum daginn út og
daginn inn. Jón var því kærkom-
verðum að læðast upp svo ekki
braki í stiganum, því að ég skulda
húsaleigu.
Þegar þeir eru komnir langleið-
ina upp stoppar Jón allt í einu,
alveg stjarfur, en gefur ekki frá
sér neitt hljóð.
Afhverju heldurðu ekki áfram?
hvæsti Steinn.
Skilurðu það ekki bölvaður asn-
inn þinn, þú stendur á löppinni á
mér.
Steinn var á rosabullum, Jón
berlappaður — en svona var hann
Jón frá Hlíð mikill kúltúrmaður;
hann gaf ekki frá sér hljóð — af
því að hann skuldaði húsaleigu.
Jón var stoltur; því varð að fara
að honum með gát — og það gerðu
foreldrar minir. Jóni þóttu vindlar
góðir. Eitt aðfangadagskvöld
fékkst hann til að vera heima hjá
okkur — og við krakkarnir vorum
látnir gefa honum vindlakassa, og
ar sem ég sat með Steini og fleiri
listamönnum á Hressingarskálan-
um, hann var auðvitað alltaf
svolítið uppá kant við mig. Ég
hafði bara gaman af og galt
honum í sömu mynt. Eitt sinn
sendi hann mér þetta skeyti yfir
skyrhræringinn hans Jóns Páls-
sonar frá Hlíð: Þetta er nú meiri
lummutónlistin hjá þér og honum
Þórarni Guðmundssyni og þessum
körlum.
Já, sagði ég, það er nú eitthvað
annað heldur en þessi hressilegi
kveðskapur þinn, sem er ekkert
annað en afturábakganga inní
sjálfan sig.
Það var svona sem við töluð-
umst við — og skildum hvor
annan ágætlega. Ég met ljóð
Steins mikils — en ég hef ekki
gert lag nema við eitt þeirra. Þau
skírskotuðu ekki til mín sem
efniviður í lög, þau áttu ekki við
mína hörpu.
Fötin í klæðaskápinn eignaðist
hann aldrei, þoldi enda mátulega
velklædda menn. Halldór Laxness
gekk í stórköflóttum tvídjökkum
og buxum úr gabardíni langt
frameftir öldinni að útlendum sið.
Það fór ógurlega í taugarnar á
Steini. Eitt sinn sátu þeir saman
heima hjá Kristni E. Andréssyni
— og lengi vel gat Steinn ekki haft
augun af klæðnaði Halldórs — uns
hann segir: Djöfulli er að sjá þig
maður. Þú ert eins og umrenning-
ur — í leppúm úr sitthvorri
áttinni.
Þetta þótti Halldóri yfirgengi-
legur dónaskapur — að gera
fataburð sessunautar að umtals-
efni.
Jón Pálsson frá Hlíð, sem hélt
uppá Halldór, þó kannski meira
sem rithöfund en mann, komst
þannig að orði um skáldið:
Hann er eins og taflborð —
nema það vantar mennina.
Meira var það nú ekki. Jón frá
Hlíð var umtalsgóður, en eitthvað
hafði honum mislíkað við Halldór
og þegar hann læddi þessu út úr
sér. Jón Pálsson á eftir að koma
betur við sögu.
Ég man eftir Einari Hjaltested
heima. Það er að vísu ekki nema
ein heimsókn sem ég man — en
hana man ég líka vel, hann hefur
vafalaust komið oftar, en ég var á
barnsaldri — og það er þessi eina'
sem situr í minninu.
Það gilti um Einar eins og fleiri
Sigfús Halldórsson og Jóhannes
Helgi.
stórbrotna listamenn að hann var
ekki uppi á réttum tíma — og
leitaði huggunar í áfengi. Kvöld
eitt varð ég vitni að því að móðir
mín var að stumra yfir honum,
draga af honum blaut sokkaplögg
og gefa honum kaffi. Einar var þá
hættur að syngja fyrir mörgum
árum, en í þakklæti sínu heyrði ég
hann segja:
Guðrún mín. Ég er löngu hættur
að syngja og spila, en nú ætla ég
að syngja fyrir þig lag sem ég
samdi einu sinni.
Mig minnir að textinn hafi verið
eftir Gest, þ.e. Guðmund Björns-
son landlækni.
Og svo spilaði Einar og söng og
gerði það þannig að ég gleymi því
ekki meðan ég lifi. Ég hef verið
átta ára. Og hvílík rödd, maður
lifandi. Þetta var ekki löng stund
— en svo sterk — svo óhemju
sterk — að í rauninni er stundin
ekki liðin enn.
Ég sá Einar oft á förnum vegi,
stundum illa á sig kominn, en það
var samt alltaf einhver stórleiki
yfir honum.
Eitt sinn sagði hann við mig:
Lærðu annaðhvort mjög mikið
— eða hæfilega lítið. Millivegur-
inn er hættulegastur.
Einar eignaðist mörg börn — og
það er vel. Tíminn hefur verið
þeim hliðhollari.
Jón Pálsson frá Hlíð galt hins
sama og Einar; hann var uppi of
snemma á öldinni. Jón var frá
Hlíð undir Eyjafjöllum og ætíð
kenndur við Hlíð. Hann var dag-
Það var mikið um ljóðalestur
heima í mínum uppvexti, pabbi og
mamma voru mjög ljóðelsk og eins
bræður mínir. Sigurður var góður
hagyrðingur og á menntaskólaár-
um hans komu margir bók-
menntasinnaðir skólabræður hans
á heimilið. Ég man eftir Stefáni
frá Hvítadal og mörgum fleiri
listamönnum í heimsókn. Ég varð
því góðu heilli mjög snemma
handgenginn ljóðum og lista-
mönnum.
Ég þarf að segja þér frá því
hvernig ég kynntist Steini Stein-
arr. Eitt sinn sem oftar á Útvegs-
bankaárunum er ég á gangi eftir
Laufásveginum heim á leið frá
vinnu. Þegar ég geng framhjá
húsinu nr. 44 er bankað í glugga á
neðri hæðinni. 1 glugganum er
visinn maður sem segir:
Má ekki bjóða þér inn?
Ég þekkti ekki þennan mann, en
hann var einkennilega viðkunnan-
legur þótt visinn væri og vakti
forvitni mína. Ég svaraði því að
bragði:
Jú — þakka þér fyrir.
Innbúið gat ekki fátæklegra
verið, niðurníddur dívan, einn
stóll, borðskrifli — og gríðarlega
stór klæðaskápur, opinn og gal-
tómur — og maðurinn enn rýrari
en hann hafði virst í glugganum.
En nærvera mannsins var þægileg
og gaman að tala við hann.
Mér varð að vonum starsýnt á
klæðaskápinn, þessa ógurlegu
galtómu mublu, og spurði hvað
hann ætlaði að gera við hann.
Já — skápurinn, svaraði hann.
Ég keypti hann á uppboði, það er
svo gott að eiga svona skáp ef ske
kynni að maður eignaðist ein-
hvern tíma föt.
Mér dvaldist þarna og var
skemmt og þegar ég sýndi á mér
fararsnið skenkti hann mér árit-
aða bók sína sem hét Ljóð, það var
fyrsta bókin hans.
Þegar ég fór spurði ég:
Heyrðu. Af hverju varstu að
kalla á mig?
Jú, svaraði hann. Ég er tiltölu-
lega nýfluttur hingað og er búinn
að sjá þig ganga hérna framhjá
nokkrum sinnum. Og mér leiddist
núna — og mér finnst þú hafa
svoleiðis göngulag að þú sért ekki
alltaf að drepast úr leiðindum.
Það var þessvegna sem ég kallaði í
þig-
Þær urðu svo margar stundirn-
„Sigfús Halldórsson
opnar hug sinn“ er ein
þeirra bóka, sem út
kemur um þessar
mundir. Höfundur er
Jóhannes Helgi, en sá
sem frá segir Sigfús
Halldórsson tónskáld.
„Saga þessi er ekki
sagnfræði. Hún er sögð
höfundi eins og sögu-
maður mundi hana
réttasta. Úrvinnslan
og stílfærslan er höf-
undar og á hans
ábyrgð,“ segir Jóhann-
es Helgi.
Hér er birtur einn
kafli bókarinnar, 3.
dagur, með leyfi höf-
undar:
r
,i