Morgunblaðið - 10.12.1981, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. DESEMBER 1981
Kvæði er hús
sem hreyfist
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Kristján Karlsson:
KVÆÐI 81
Skuggsjá 1981.
Eiginlega eru kvæði Kristjáns
Karlssonar á furðulegum mörk-
um. Leiðir þeirra liggja til margra
átta. Það er erfitt að greina þau
samkvæmt ákveðnum bókmennta-
straumum. Þau eru að mörgu leyti
akademísk, en geta allt í einu
breyst í hálfgildings alþýðu-
kveðskap og verða svo jafn skyndi-
lega frumleg og nýstárleg. Það
einkennir Kristján að hann vill
hafa hljóm í kvæðum, vissa hrynj-
andi án þess að kvæðin séu um of
bundin. Kristján hefur gaman af
óvenjuiegum myndum og hug-
myndatengslum og er að því leyti
líkur ýmsum íslenskum nútíma-
skáldum, en rætur hans eru ann-
ars staðar en þeirra. Hann sækir
mikið til bandarískra og enskra
skálda, en án þess að glata sjálf-
stæði sínu.
Ef nefna ætti íslenskt skáld sem
virðist akademískt á sama hátt og
Kristján þá er það Jóhann S.
Hannesson. Þeir yrkja hvor um
annan eða hvor til annars eins og
þeirra skálda er siður sem finna
til skyldleika.
Um skáldskap yrkir Kristján
Karlsson í Kvæði er hús sem
hreyfist.
Í!r rústum og rusli tímans
reisum vér kva-ði vor undir di»t;un
dúfan kurrar í ufsunum fvrirfram
en flýr, stök hugmynd, undan rökvísi vorri
sem hreyfir kvæðið; veröldin stendur kyrr
kva*ði [n'kkist af því að veriildin stendur í stað
gimsteinn undan árbilljóna fargi
stendur l)at;urinn bjartur oj; hvass
að eilífu. O, mildu daj;ar
nætur, nætur og kvæði vor.
Að rökvísin hreyfir kvæðið hlýt-
ur að vera vísbending um að til-
finning ein ræður ekki í skáld-
skap. Skynsemi á þar líka heima.
Kyrrstaða veraldarinnar og að
kvæði þekkist af því að hún stend-
ur í stað er leikur að mótsögnum,
en ekki veigaminni niðurstaða
þrátt fyrir það. í þessu kvæði og
mörgum öðrum kvæðum Kristjáns
er ekki allt auðskilið, enda ekki
gert ráð fyrir því. Kristján hefur
varað við að skáldskapur einfald-
ist um of og talið þörf á „samsett-
ari ljóðagerð en tíðkast". (Sjá Is-
lenzkt ljóðasafn, V bindi, for-
mála.)
^Augaö er leiö
aö hiartanu
Pessi írábœru litsjónvarpstœki írá LUXOR
haía svo sannarlega sannaö tilverurétt
sinn hér á landi, því þaö er komin 15 ára
reynsla á þeim.
Eí þú ert aö hugsa um litsjónvarpstœki,
lítil eöa stór, meö ótrúleg litgœöL enda-
lausa endingu, tóngœöi og íallegt útlit
þá velur þú þér LUXOR
LUXOR gœði, LUXOR þjónusta. Verd frá kr. 9.300.
J HLJÓMTÆKJADEILD
L UXOR ijp KARNABÆR
^ HVERFISGÖTU 103 SÍMI 25999
Kristján Karlsson
Eitt besta kvæðið í Kvæði 81, ég
leyfi mér að kalla það meistara-
legt, er Áður í Greenwich Village.
Það eru mörg kvæði með efni frá
Ameríkuárum Kristjáns í bókinni.
Ort er um Vilhjálm Stefánsson og
Evelyn konu hans, hvernig dagur-
inn líður hjá þeim eftir fimm:
t'm klukkan fimm Jx-gar kólnar
gengur Vilhjálmur hávaxinn grár
aó hriman á Komany Mary’s
snöggkla'ddur, ásaml Kvelyn í feldi.
Ilinn handkaldi þjónn meó örió
ber inn vín, seytt kjöt, rautt krydd
rautt vín og brenninetlur; stormur
brýtur upp dyrnar kemur bleikur í Ijós.
Síðasta erindi þessa kvæðis er
persónuleg og sár minning um
Vilhjálm Stefánsson, hún dýpkar
ljóðið. Einnig er kvæðið skemmti-
leg og hnitmiðuð mynd af lífinu í
Greenwich Village. New York (úr
kvæðaflokki) er sömuleiðis fullt af
skýrum og stundum gáskafullum
myndum frá stórborginni. Við
lestur þess skildi ég hve gífurleg
áhrif Edgar Lee Masters hefur
haft á ólíkustu skáld með ljóða-
flokki sínum Kirkjugarðinum í
Skeiðarárþorpi.
Kvæði Kristjáns Karlssonar eru
sjaldan eða ekki sprottin af einum
saman kliði máls eða eftirtektar-
verðri mynd. Hann velur sér
ákveðin yrkisefni eins og nöfn
kvæðanna gefa til kynna: Stefán
frá Hvítadal, Eftirmáli um Stein,
Afmæliskveðja til Ragnars Jóns-
sonar, Við Viðeyjarsund I—VII,
W.H. Auden kemur til íslands
1936. Af kvæðunum um menn vil
ég sérstaklega benda á Vormorg-
unn á Húsavík (Hugsað til Karls
Kristjánssonar) þar sem þessi
lærdómsríku orð standa: „Um
arfahlut vors innra manns/fer
eyðing ljósum dögum."
Kristján Karlsson iðkar dálítið
sérkennilega gamansemi, ekki síst
í bálkinum Anecdota pastoralia.
Þetta kemur fram í Af Halvorsen
á gangi sem „hefir prik, er laglaus,
það er haust" og Dögum Ingileifar
sem heldur að heiman snemma og
„af fót hennar raknar nú fjarg-
viðri dagsins". Alvarlegri tónn er í
Húsi á Kjalarnesi (Hugsað til
Benedikts Magnússonar), en þar
er dauðanum lýst svo: „Áhöld
smiðsins úti liggja./eitthvað gerð-
ist, nú er vetur." Sjálfum þykir
mér þetta Ijóð eitt hið besta í
Kvæði 81.
Að Kristján Karlsson er svolítið
veikur fyrir hagmælsku vitnar Við
Viðeyjarsund I—VII um og reynd-
ar fleiri kvæði. Ég ætla ekki að
rekja það allt hér, en þegar best
lætur er hagmælskan skáldinu
ávinningur. Og hagmælskan tóm
verða kvæði Kristjáns aldrei.
Mörg kvæða Kristjáns eru í eðli
sínu heimspekileg. Stundum tekst
honum að gæða þau lífi sem í senn
vekur ljóðrænar kenndir hjá les-
andanum og kallar á gagnrýni
hans. Dæmi er George Washing-
ton Bridge þar sem ort er um sveip
í vindinum „innhverfur eins og
rós“, en endar á ábendingu um
„brenglaða hugmynd um brú“. I
Austanfjalls er dæmi um hvernig
algengar náttúrumyndir verða að
engu gagnvart einfaldri vissu eða
öðlast líf hennar vegna:
llár stclkur vedur bláan læk í brjóst,
á botni vísdómsoró, í lofti lni»olfsfjall.
sannfa'rir cngan, allt er kyrrt sem fyrr:
hciðin, fjallið, Flói jafn fögur marklaus eftir,
smábarn í varpa hnikar enj;u heldur,
grár bóndi að slætti breytir öllu í tákn.
Hér er vitundin um dauðann
tengd sláttumanninum. Á fleiri
stöðum í Kvæði 81 er fjallað um
dauðann. Vindurinn sem þýtur við
gluggann í Eintímanir er tákn
dauðans. Einnig bleiki stormurinn
í Áður í Greenwich Village. Á öðr-
um stað er í anda Tómasar talað
um „hreinlegt hjartaslag".
Austanfjalls minnir okkur á að
afstaða skálds til umhverfis og
mannlegs lífs þarf ekki alltaf að
vera húmanísk í þröngri merkingu
orðsins. Rökvísi sakar ekki og hún
hefur stundum í för með sér
kaldhæðni.
Ævisaga Ingrid
Bergman á íslenzku
BÓKAÚTGÁFAN Rauðskinna hefur
sent frá sér bókina „Ingrid Berg-
man, ævi leikkonu". Eins og nafnið
bcr með sér fjallar bókin um ævi
þessarar þekktu leikkonu og er bók-
in mikil að vöxtum, 475 blaðsíður og
prýdd tugum mynda. Guðni Kol-
beinsson sneri á fslenzku.
Á bókarkápu segir m.a.:
„Ingrid Bergman er ein mesta
leikkona okkar tíma. Hún hefur
þrívegis hlotið Óskarsverðlaun á
ferli sínum auk fjölmargra ann-
arra verðlauna og viðurkenninga.
Þegar hún hefur leikið á sviði hef-
ur hún að jafnaði hlotið einróma
lof gagnrýnenda.
I lok fimmta áratugarins var
Ingrid dáðasta leikkona í Holly-
wood. En þrátt fyrir glæsta sigra
féll henni ekki stefna kvikmynda-
kónganna í Kaliforníu og greip því
fegins hendi tækifæri til að leika í
raunsærri kvikmynd hjá ítalska
leikstjóranum Roberto Rossellini.
Það reyndist örlagarík ákvörðun:
hún skildi við eiginmann sinn og
giftist Roberto. Sú breytni olli
reginhneyksli um allan heim; hún
var útskúfuð og fyrirlitin. Það liðu
Ingrid Bergman
sjö ár þar til hún steig fæti á
bandaríska grund á ný: sjö ár ást-
ar, deilna, vonbrigða og erfiðleika.
En öll él birtir upp um síðir og
Ingrid Bergman átti eftir að vinna
ótalda nýja sigra.