Morgunblaðið - 21.11.1982, Blaðsíða 4

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. NÓVEMBER 1982
í kvöld verður frumsýnt í Þjóðleikhúsinu eitt af þekkt-
ustu verkum leikbókmenntanna. Það er „Dagleiðin
langa inn í nótt“ eftir bandaríska leikskáldið Eugene
O’Neill. Verkið er nú flutt í nýrri þýðingu Thors Vil-
hjálmssonar, en leikstjóri er Bandaríkjamaðurinn Kent
Paul. Leiktjöld, búningar og lýsing eru hönnuð af Quint-
in Thomson.
„Dagleiðin langa inn í nótt“ er byggt mjög á eigin
reynslu höfundarins og er fjölskylda hans sjálfs fyrir-
mynd Tyrone-fjölskyldunnar í leikritinu, en faðir
O’Neills var ættaður frá Tyrone-héraði á írlandi.
Með hlutverkin í sýningu Þjóðleikhússins fara: Rúrik
Haraldsson, sem leikur James Tyrone, Þóra Friðriks-
dóttir leikur Mary, konu hans, Arnar Jónsson leikur
Jamie, eldri soninn, og Júlíus Hjörleifsson leikur yngri
soninn, Edmund. Lilja Guðrún Þorvaldsdóttir leikur
vinnustúlkuna, Cathleen.
og
Dagleiðin
langa
inn í nótt
Eugene Gladstone O’Neill fæddist á hót-
elherbergi á Broadway 16. október 1888.
Faðir hans, James, var einhver frægasti
leikari þeirra tíma í Bandaríkjunum en
móðirin, Ella, var innhverf og tauga-
veikluð og varð frá fæðingu Eugenes eiturlyfja-
sjúklingur með nokkrum hléum. Eugene átti eldri
bróður sem varð drykkjumaður og ónytjungur.
Hét sá Jamie.
Heimilishald var óreglulegt, enda James á stöð-
ugum leikferðum um landið, einkum í hlutverki
greifans af Monte Cristo, sem hann lék í fjölda
ára. Bústaður fjölskyldunnar milli leikferða var í
smábænum New London í Connecticut-ríki við
austurströndina norðan við New York. í gegnum
bæinn rennur áin Thames sem fellur í Langeyjar-
sund og var hafnaraðstaða fyrir stór skip í bænum
og mikil umferð skipa um ána. í þessum bæ bjó
O’Neill-fjöIskyldan jafnan á sumrum í húsi sínu
við ána og þar gerast þrjú af meiri háttar leikverk-
um Eugene O’Neills, gamanleikurinn „Ah, Wild-
etness!", uppgjörið við eldri bróðurinn „A Moon
for the Misbegotten" og uppgjörið við fjölskylduna
„Long Day’s Journey into Night".
Eugene, Jamie bróðir hans og faðir þeirra í verönd hússins í New London árið 1900.
Heimilislífið var ætíð erfitt. Enda þótt fjöl-
skyldumeðlimum þætti ofur vænt hverjum um
annan, áttu þeir bágt með að tjá það og stolt hvers
þeirra um sig varð sí og æ til að koma illindum af
stað. Til munu vera þrjár eldri gerðir handritsins
að „Dagleiðinni löngu" og eru þær mun grimmi-
legri í garð fjölskyldunnar en hin endanlega sem
O’Neill skrifaði árið 1941, enda segir höfundurinn
í tileinkun verksins að hann hafi frestað því að
skrifa það þar til honum væri fært að horfast í
augu við hina látnu fjölskyldu „... og skrifa þetta
leikrit — skrifa það með djúpri meðaumkun og
skilningi og fyrirgefningu fyrir alla fjóra hina
kvöldu í Tyrone-fjölskyldunni."
Eftir að hafa hætt námi við Princeton-háskóla
hélt Eugene O’Neill til sjós með norsku flutn-
ingaskipi og hélt til Buenos Aires og þvældist um
hafnarhverfi borganna í Suður-Ameríku innan um
sjómenn, hafnarverkamenn, skyndikonur og fleira
fólk sem síðar átti eftir að nýtast honum sem
persónur í leikritum hans ásamt persónum sem
hann kynntist við skrifstofustörf og í gullgrafar-
leiðangri til Hondúras.
Eugene aðstoðaði föður sinn um skeið varðandi
bókanir og hóf síðan störf hjá New London Tele-
graph-blaðinu. Arið 1912 fékk hann berkla en
hlaut bata sama ár og las þá mikið af klassískum
leikbókmenntum. A næstu árum starfaði hann
nokkuð sem leikari og fór að skrifa fyrir leikhóp
nokkurn, skipaðan leikurum sem síðar urðu vel
þekktir á Broadway.
Árið 1920 var fyrsta leikrit hans í fullri lengd
sett á svið og hlaut það Pulitzer-verðlaunin það ár.
Verkið var „Beyond the Horizon". Á næstu árum
fylgdu mörg mögnuð verk sem báru hróður
O’Neills víða og verk hans voru færð upp í Evrópu,
„The Emperor Jones", „Anna Christie", „The
Hairy Ape“.
Hann skrifaði níu leikrit á árunum 1924 til 1931
og voru flest þeirra dramatísk verk með miklum
sálfræðilegum flækjum, þ.á m. „Desire Under the
EIms“, sem sýnt var í Iðnó fyrir skömmu, „Mourn-
ing Becomes Electra" og „Strange Interlude".
O’Neill voru veitt Nóbelsverðlaunin árið 1936,
tveim árum eftir að hann hafði tekið þá sótt er
síðar leiddi hann til dauða. Eftir þetta sendi hann
þó frá sér fjögur leikrit og gerði skissur að ellefu
leikrita bálki, lauk reyndar við tvö þeirra en eyði-
lagði uppköstin að hinum skömmu fyrir dauða
sinn árið 1953.
Meðan á heimsstyrjöldinni stóð hætti hann um
tíma að fást við leikritabálkinn og vann að þremur
verkum sem hann sagðist vita að hann gæti klár-
að. „The Iceman Cometh" var tilbúið árið 1939, en
ekki sett á svið fyrr en 1946. „A Moon for the
Misbegotten" var næst í röðinni, en þar fjallaði
Eugene O’Neill um bróður sinn, Jamie, undir rós.
„Long Day’s Journey Into Night" var frumsýnt á
Dramaten í Stokkhólmi árið 1955 að ósk hins látna
höfundar, en það leikhús hafði áður sett á svið
frábærar sýningar á verkum hans og veitti hann
Dramaten frumsýningarrétt á öllum verkum sín-
um, sem ekki höfðu verið sýnd er hann lést.
„Dagleiðin Ianga" hlaut Pulitzer-verðlaunin árið
1956 og var það í fyrsta sinn sem þau voru veitt
látnum höfundi, en í fjórða sinn sem leikrit eftir
O’Neill fékk slíka viðurkenningu.
Dagleiðin langa
inn í nótt“ ger-
ist á einum
degi í ágúst
1912. Það ár
var án efa eitt hið mikilvægasta í
lífi O’Neills sjálfs, því það ár ákvað
hann að gerast leikritahöfundur og
ýmislegt fleira bar til tíðinda þetta
ár, sem sér stað í leikritinu, en þar
hefur öllu verið safnað saman á
einn dag í ágúst. O’Neill sjálfur,
hélt því stöðugt á loft, að hann
hefði ekki ákveðið að fara að skrifa
fyrr en árið eftir, þegar alvarleg
veikindi lögðu hann í rúmið, en fólk
sem þekkti hann kveðst muna eftir
því að árið 1912 hafi hann verið far-
inn að punkta hjá sér drög að leik-
ritum og persónum. Það minnist
þess reyndar einnig að hann hafi
um það leyti sagt oftar en einu
sinni við föður sinn: „Einhvern tím-
ann verður þú þekktur sem faðir
Eugene O’Neills." Til að átta sig
fyllilega á því hve þung þessi orð
hafa hljómað í eyrum James
O’NeilIs verður að hafa það hugfast
að þegar þau voru sögð var hann
einn færasti leikari Bandaríkjanna
en Eugene nýbúinn að fá starf sem
blaðamaður á smábæjarblaði fyrir
orð hans.
í leikritinu er samsvörunin við
veruleikann mjög skýr. James Tyr-
one er fullorðinn frægur leikari sem
fest hefur í ákveðnu hlutverki sem
hefur gefið mikið af sér fjárhags-
lega, en jafnframt komið í veg fyrir
að hann nýtti hæfileika sína til
fulls. Hann hefur alist upp i fátækt
og er talinn sínkur á fé. Hann er
bitur gamall maður eða eins og seg-
ir á einum stað í leikritinu: „Dapur,
yfirbugaður gamall maður, á valdi
vonlausrar uppgjafar."
Mary Tyrone, kona hans, er morf-
ínsjúklingur og þennan dag sem
verkið gerist fellur hún enn einu
sinni í fen eitursins eftir að hafa
vakið með feðgunum nokkrar vonir
um að hún hafi náð sér upp úr
sjúkleikanum eftir dvöl á meðferð-
arheimili.
Jamie er um það bil hálffertugur
að aldri, auðnuleysingi og drykkju-
sjúklingur.
Edmund er um tíu árum yngri,
eða jafnaldri Eugenes árið 1912.
Það kemur fram að hann sé efni í
skáld og hafi birt eftir sig efni af
því tagi í blaði, ennfremur hefur
hann verið í siglingum. í raun má
segja að þarna sé Eugene O’Neill
lifandi kominn, að öllu leyti nema
nafninu. Nafn Eugenes ber reyndar
á góma í verkinu og er það notað
um þriðja barn þeirra hjóna sem
látist hefur kornungt. Staðreyndin
er sú að James og Ella O’Neill áttu
þriðja soninn og lést hann í
bernsku. Sá hét hins vegar
Edmund. Hefur höfundurinn hér
haft endaskifpi á nöfnunum.