Morgunblaðið - 02.07.1983, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 2. JÚLÍ 1983
15
lok átta daga ferðar sinnar, kann
páfi að hafa viljað gefa vísbend-
ingu um að friðar í pólsku þjóðlífi
væri því aðeins að vænta að ríki
og kirkja næðu samkomulagi.
Hvað svo sem mönnunum tveimur
kann að hafa farið á milli, var
fundurinn Pólverjum áminning
um að Jaruzelski er enn hinn
raunverulegi leiðtogi landsins.
Sú ákvörðun hershöfðingjans að
ferðast til Krakow kann að benda
til að hann hafi dregið þann lær-
dóm af komu páfa um að engar
framfarir gæti verið að ræða
nema í samráði við páfa og pólsku
kirkjuna. Slíkum lærdómi er að
sjálfsögðu erfitt að kyngja fyrir
leiðtoga kommúnista í Póllandi.
Þó er líklegt að mótmæli á götum
Krakow hafi gramizt þeim síður
en að verða vitni að því er milljón-
ir Pólverja biðu klukkustundum
saman í rigningu utandyra til þess
eins að heyra og sjá páfa. Væru
mikil firn ef kommúnistaleiðtogi í
Austur-Evrópu nyti viðlíka lýð-
hylli.
Páfi átti stuttan fund með Lech
Walesa, leiðtoga hinnar bönnuðu
Samstöðu, í lok heimsóknar sinn-
ar og fór fundurinn fram fyrir
luktum dyrum. Þegar ljóst varð að
hvorki Walesa né talsmenn Páfa-
garðs myndu skýra frá innihaldi
viðræðnanna komst sá orðrómur á
kreik að páfi hefði farið þess á leit
við verkalýðsleiðtogann að hann
viki sem foringi Samstöðu. Átti
kvitturinn upptök sín í ritstjórn-
argrein dagblaðsins L’Osservatore
Romano, sem gefið er út í Páfa-
garði. Þar sagði að Walesa hefði
„lotið í lægra haldi" og væri hann
um það bil að „hverfa af sjónar-
sviðinu". Talsmenn Páfagarðs
neituðu að bragði að greinin túlk-
aði sjónarmið páfa og sagði höf-
undur hennar, séra Virgilio Levi,
af sér daginn eftir. Sjálfur kvað
Walesa upp úr um síðastliðinn
sunnudag að hann væri staðráð-
inn í að gegna forystuhlutverki
innan Samstöðu enn um sinn.
Vekur þó athygli að Walesa lét
þess jafnframt getið að hann
myndi ekki hreyfa mótmælum, ef
einhver annar leysti hann af
hólmi.
Ekki hefur enn verið skýrt frá
innihaldi viðræðna Walesa og
páfa. Þrálátar sögusagnir eru þó á
sveimi um að páfi hafi gert „kaup“
við pólsk yfirvöld um að Walesa
yrði fenginn tii að víkja gegn því
að herlögum yrði aflétt og verka-
lýðsfélögum gefið sjálfsforræði í
einhverri mynd. Þessu hefur þó
verið neitað í Páfagarði, þar sem
sagt er að orðrómurinn eigi við
engin rök að styðjast. Aðrir halda
því fram að páfi hafi ítrekað við
Walesa að pólsk stjórnvöld myndu
e.t.v. aldrei setjast að samninga-
borði með honum aftur en það er í
samræmi við yfirlýsingar stjórn-
valda til þessa.
í fréttum bandarískrar sjón-
varpsstöðvar, CBS, sem bar fyrir
• sig heimildir innan Páfagarðs,
sagði í vikunni að Jóhannes Páll II
hefði komist að samningum við
pólsku herstjórnina um stofnun
nýrra verkalýðssamtaka í landinu
án þátttöku Lech Walesa. Sagði
sjónvarpsstöðin að samtökin
kæmu til með að bera heitið „Ný-
samstaða" og myndi kaþólska
kirkjan í Póllandi hafa hönd í
bagga um stjórnun þeirra. Reyn-
ast fregnir þessar sannar lítur út
fyrir að páfi sjálfur og kaþólska
kirkjan hafi axlað ábyrgðina af
samningum við herstjórnina í
miklu ríkari mæli en gert hafði
verið ráð fyrir. Rennir það stoðum
undir vangaveltur um aukin um-
svif kirkjunnar í pólskum innan-
ríkismálum að birtar voru fyrir-
ætlanir eftir fund páfa og Jaruz-
elskis um sérstakan bændasjóð
kirkjunnar. Hugmyndin að sjóðn-
um mun þó komin frá Glemp
kardínála og var samið um sjóðinn
meðan á undirbúningsviðræðum
stóð fyrir komu páfa.
Tvísýnt
um árangur
Ein áleitnasta spurningin, sem
að ferð páfa snýr, er hvers vegna
höfðingja og Lech Walesa er enn-
þá óvíst hverju Póllandsför hans
kann að hafa komið til leiðar. Þeg-
ar er þó ljóst að heimsóknin hefur
hrundið af stað harðvítugri deil-
um innan pólska kommúnista-
flokksins en búist var við í byrjun.
Varðandi tilgang Jaruzelskis með
því að taka við páfa er deginum
ljosara að tilraunir hans til að
réttlæta herstjórn sína í augum
Pólverja og umheimsins hafa
runnið út í sandinn. Förin sannaði
að stór hluti pólsku þjóðarinnar
lítur á páfann sem leiðarljós bar-
áttu sinnar. Þrátt fyrir að yfirlýs-
ingar Páfagarðs bendi til hins
gagnstæða, er einnig auðsýnt að
páfi ætlar kaþólsku kirkjunni í
Póllandi að fara með stórt póli-
tískt hlutverk — en sú afstaða
skýtur skökku við sjónarmið páf-
ans í málefnum ríkis og kirkju í
ferð hans í Suður-Ameríku fyrir
nokkrum mánuðum.
Hvað snertir óskir Jaruzelskis
um að vestræn ríki taki stjórn
hans í sátt er margt undir honum
sjálfum komið. í orðsendingu, sem
bandarísk stjórnvöld sendu Jaruz-
elski í vikunni segir að Bandaríkin
muni byrja að losa um viðskipta-
hömlur ef yfirvöld í Varjsá geri
ráðstafanir í frjálslyndisátt. Sam-
kvæmt talsmönnum stjórnarinnar
í Washington hafa Atlantshafs-
bandalagsþjóðirnar rætt sín á
milli að undanförnu hvernig
bregðast skyldi við ef pólska
stjórnin léti af því verða að sleppa
pólitískum föngum og tæki upp
viðræður á ný við leiðtoga frjálsra
verkalýðsfélaga. Engar opinberar
vísbendingar hafa þó verið gefnar
í Varsjá eða Páfagarði um að sam-
ið hafi verið um slökun á þeim
þvingunaraðgerðum, er fylgdu í
kjölfar herlaganna 1981.
í augnablikinu er ekki annað að
sjá en að pólska stjórnin hyggist
sitja fast við sinn keip. Hún hefur
neitað að taka upp þráðinn í við-
ræðum við Lech Walesa eða gefa
frjálsum verkalýðsfélögum lausan
tauminn. Hershöfðinginn hefur þó
látið að því liggja að herlög kunni
að verða numin úr gildi í júli í
sumar.
Tvennt veldur að Jaruzelski er
undir meira álagi nú að för páfans
lokinni. Annars vegar virðist
pólskur verkalýður staðráðnari en
áður í að berjast gegn óréttlæti og
kúgun stjórnarinnar og hins vegar
hefur heimsóknin orðið vatn á
myllu harðlínumanna innan
kommúnistaflokksins, er telja
hvers kyns eftirgjöf við kirkju eða
verkalýð glapræði. Hvað svo sem
Jaruzelski tekur til bragðs er afar
ósennilegt að horfið verði aftur að
þeirri tvíræðu stefnu, sem ferð-
inni réð fyrir komu páfa. Virðist
sem Jaruzelski eigi aðeins um tvo
kosti að velja. Hann getur annað
hvort reynt að miðla málum í
samkomuiagsátt eða reitt hamar-
inn til höggs á ný.
Margir eru eigi að síður þeirrar
skoðunar að stjórnin muni reyna
að halda í horfinu enn um sinn.
Sjálfur páfi virtist ekki gera ráð
fyrir grundvallarbreytingum í
bráðina og miðaði boðskap sinn
við hægfara umbætur. Hann lagði
áherslu á að frelsi yrði ekki keypt
án fyrirhafnar og ræddi um ávöxt
þjáningarinnar, trú og vongleði.
Hann gat einnig um hinar póli-
tísku afleiðingar af landafræði-
legri stöðu Póllands og viður-
kenndi þær hömlur sem bandalag
við Sovétríkin hefði í för með sér.
Sú yfirvegun og varfærni, sem
páfi auðsýndi í för sinni hefur þó
ekki fengið hljómgrunn hvar-
vetna. Áhrifamikill bandarískur
dálkahöfundur, William Safire,
gagnrýndi í vikunni siðferðisvit-
und páfa: „K'.rkjunni er annað
veifið nauðsynlegt að gera kaup
við alræðisöflin til að halda velli,
en það er rangt af henni að veikja
stöðu baráttumanna pólitísks
frelsis með því að þykjast hafa
umboð þeirra. Hlýðni við drottinn
þarf ekki að hafa í för með sér
auðsveipni við harðstjóra.”
Enn er of snemmt að segja til
um hver áhrif Póllandsför páfa
mun hafa á aðstæður í Póllandi
eða sambúð austurs og vesturs.
Páfi kom og sá, en hvort ferð hans
verður fagnað sem sigurför ræðst
meðal annars af því hvernig til
tekst um orrustur sem framundan
eru. Aðgát páfa ber þess vitni að
líkt og hetjukonungurinn Sobieski
sé hann minnugur þess að úrslitin
ráðast ekki einungis af athöfnum
manna heldur einnig af æðri for-
sjón. í kveðjuorðum sínum í Krak-
ow komst Jóhannes Páll II svo að
orði: „Ég óska þess að á polskri
grundu reynist gott öflugra iliu og
hafi sigur í krafti hinnar heilögu
meyjar í Jasna Gora. Fyrir þessu
hef ég beðið."
(Heimildir: Observer, Guardian,
AP, Newsweek, Herald Tribune).
stjórnvöld féllust á að hann kæmi.
Eins og áður er getið varð fyrri
heimsókn páfa til að gefa frelsis-
baráttu verkalýðsins vind í seglin.
Seinni heimsóknin virtist einnig
til þess fallin að treysta stöðu
kirkjunnar og endurnýja baráttu-
þrek verkamanna. Frá sjónarhóli
Jaruzelskis gat hún á hinn bóginn
haft lítið annað í för með sér en
áhættu og óvissu. Margt bendir þó
til að herstjórnin hafi ætlað að
hagnast af förinni. í fyrsta lagi
var Jaruzelski án efa umhugað að
réttlæta stjorn sína í augum þjóð-
arinnar og vonaði hann því að páfi
stillti í hóf pólitískri gagnrýni
sinni. í öðru lagi virðist Jaruzelski
hafa látið sig dreyma um að för
páfa kæmi því til leiðar að Atl-
antshafslöndin afléttu viðskipta-
hömlum sem sett voru á eftir að
herlög í Póllandi tóku gildi. Draga
má sömu niðurstöðu af ummælum
annarra pólskra ráðamanna.
Varaforsætisráðherra landsins,
Mieczyslaw Rakowski, lýsti því
t.d. yfir skömmu fyrir heimsókn-
ina að hún myndi gera Pólverjum
kleift að brjótast út úr einangrun
sinni á alþjóðavettvangi.
Meira en vika er nú liðin frá því
Jóhannes Páll II snéri aftur til
Páfagarðs. Þar sem talsmenn
kirkjunnar hafa enn ekki fengist
til að leysa frá skjóðunni um við-
ræður páfa við Jaruzelski hers-
Æðri máttarvöld