Morgunblaðið - 16.07.1983, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. JÚLÍ 1983
9
máD
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 200. þáttur
Nú ætla ég að leitast við að
gera nokkur skil því mikla
bréfi sem ég fékk frá Ríkharði
Pálssyni í Reykjavík og birtist
í síðasta þætti.
Um nauðsyn fræðslu um
skyldleika og uppruna orða er
ég honum sammála. Mér
finnst þessi fræðigrein af-
skaplega skemmtileg, en viður-
kenni á hinn bóginn að hún er
mjög erfið og vandmeðfarin.
Orðsifjar eru ekki alltaf ljósar,
og því verða tilgátur mikill
hluti orðsifj'. • ðinnar. Jan de
Vries hefur um það skemmti-
legar tilbreytingar í orðavali
(á þýsku), þegar hann veit ekki
fyrir víst í sinni ágætu bók um
orðsifjar í fornnorrænu máli,
Altnordisches Etymologisches
Wörterbuch.
Fyrir mér stendur þetta
þannig, að upprunaskýring sé
„rétt“, ef hún brýtur ekki gegn
lögmálum hljóðfræðinnar né
heldur á móti heilbrigðri
skynsemi. Þá er að vísu eftir sá
mikli vandi að koma sér saman
um mörk og skilgreiningu
„heilbrigðrar skynsemi". En
mér þykir til dæmis skýring,
sem ég sá einhverju sinni á
orðinu Fenrisúlfur, brjóta gegn
margnefndri skynsemi. Skýr-
ingin var eitthvað á þessa leið:
Fenrisúlfur stendur fyrir eldra
★Fen-hrís-úlfr og merkir þá
úlfur sem hefst við í hrísi
vöxnu feni. Látum hljóðfræð-
ina í þessu liggja milli hluta,
en hvar er að finna hrísivaxið
fen og þó öllu fremur þann úlf
sem vildi vera vistfastur í því-
líku feni, ef það fyndist? Fleiri
eru að vísu upprunaskýringar
á Fenrisúlfi, en slíkar, að ekki
er furða, þótt Jan de Vries segi
um úlfsheitið Fenrir að
merkingin sé „unsicher".
Prófessor Alexander Jo-
hannesson varði drjúgum
hluta ævi sinnar til þess að
semja stórvirki sitt á sama
sviði og Jan de Vries, en hjá
Alexander eru skýringar einn-
ig á þýsku, svo að notagildi
bókarinnar fyrir okkur íslend-
inga er takmarkað.
Vöntun íslenskrar orðsifja-
bókar er mjög bagaleg, og hlýt
ég að taka hiklaust undir með
Ríkarði Pálssyni í þessu efni.
Ég líki því ekki saman hvað
enskar orðabækur með upp-
runaskýringum, t.d. Cassels,
eru mér miklu gagnlegri og
skemmtilegri heldur en þær
sem ekki geta orðsifja.
Ríkarður Pálsson lagfærði
svolítið hjá mér stílinn, þar
sem ég skýrði orðið valkyrja, en
það breytir engu um merking-
una. Valur táknar í þessu sam-
bandi fallnir menn á vígvelli,
vafalítið rótskylt velja, og kyrja
(skylt kjósa) er þá sú sem kýs.
Orðið kostaboð skýrir Sig-
urður Nordal svo í Eglu (70.
kap.): „boð, þar sem mönnum
eru gerðir kostir". En eins og
bréfritari heldur, hefur orðið
kostaboð breytt merkingu á
síðari öldum. Þó skal þess get-
ið að Sigurður Nordal telur í
Egluskýringum að nútíma-
merkingin, sem brátt getur,
komi einnig fyrir í fornu máli.
í hinni miklu orðabók Jo-
hans Fritzners yfir fornnor-
rænt mál eru tekin 4 dæmi úr
sögum: Vopnfirðinga sögu,
Heilagra manna sögum. Sturl-
ungu og Maríu sögu. I öllum
þeim dæmum merkir kostaboð
„Tilbud hvorved der gives nog-
en Valg mellem to Ting“. Sem
sagt, um eitthvað tvennt er að
velja, en ekki kemur fram
hvers eðlis. í orðabók Sigfúsar
Blöndals merkir kostaboð að-
eins „udmærket, fordelagtigt
Tilbud", það er hið ágætasta
og hagfelldasta boð, og sama
er uppi á teningnum í orðabók
Menningarsjóðs. Þannig hefur
hin hlutlausa merkingorðsins
kostur horfið í þessari sam-
setningu, gæðamerkingin ein
eftir, sbr. mannkostir. Hvers
vegna veit ég ekki.
Þá eru það orðin handverks-
bakari, kraftlyftingar, öldrunar-
ráð, nýburi og fólkv -:gur.
1. Handverksbakari. Þetta
orð mun til komið, eftir pð vél-
tækni ruddi sér til rúms í bak-
araiðn. Tóku þá vélar ýmiss
konar ómak af mönnum sem
áður höfðu notað hendurnar til
verksins. Var þetta einkum í
stórfyrirtækjum. Þegar gamla
aðferðin er viðhöfð, einkum í
litlum fyrirtækjum, verður til
orðið handverksbakari til að-
greiningar. Orðið er reyndar
hrá danska, segir mér Páll
Stefánsson á Akureyri. Mér
þykir það ekki viðfelldið. Væri
hægt í bili að hugsa sér stytt-
inguna handbakari? Sbr. hand-
setjari og vélsetjari í prent-
verki.
2. Kraftlyftingar. Bernharð S.
Haraldsson á Akureyri fræddi
mig svo: Upphaflega var þetta
allt saman kallað lyftingar, en
síðan var farið að greina á
milli þess sem nú er kallað
ólympískar lyftingar eða bara
lyftingar, þ.e. snörun og jafn-
höttun, og hins vegar kraftlyft-
ingar sem eru hnébeygja,
bekkpressa (stundum ranglega
nefnd bakpressa) og réttstöðu-
lyfta.
3. Öldrunarráð. Eftir því sem
ég kemst næst, þegar þetta er
skrifað, á slíkt ráð að fást við
málefni þeirra sem ná háum
aldri, ekki að „aldrast", eins og
Ríkarður spyr að vonum. Ég
veit ekki betur en orðið öldrun
sé nýyrði fyrir enska orðið ag-
ing sem mér skilst að merki
það að verða gamall. Ef þetta
er réttur skilningur, væri
munurinn á öldrun og elli sá,
að fyrra orðið merkti það að
verða gamall, en hið síðara að
vera gamall. Það má vera sér-
viska úr mér, að orðið öldrun
hefur ekki fallið að mínum
málsmekk. Eru ekki allir alltaf
að eldast, á meðan þeir lifa, og
ef við höfum ríka þörf fyrir orð
sem samsvari e.aging, e.gum
við þá ekki að reyna aftur? Ég
bið lesendur hér liðsinnis
vegna fáfræði minnar og úr-
ræðaleysis.
4. Nýburi. Ég sé ekki þörf
fyrir þetta orð, ef það merkir
sama og ungbarn eða reifa-
barn. Ef við viljum láta í ljósi
að barn sé mjög ungt, jafnvel
alveg nýfætt, væri þá ekki ein-
faldast og nærtækast að nota
hið stutta, gamla og laggóða
orð jóð? Þar af kemur jóðsótt
sem heitir léttasótt öðru nafni.
Það er eins og önnur kenni-
mynd af sögninni *auða — jóð
— jóðum — auðið sama sem fá
eða hljóta. Hún lifir nú aðeins
í fjórðu kennimynd, en reynd-
ar mjög góðu lífi, t.d. í orða-
sambandinu að verða svo og
svo margra barna auðið.
5. Fólkvangur. Svo segir í
Grímnismálum:
Fólkvangur heitir,
en þar Freyja ræður
sessa kostum í sal.
Hálfan val
hún kýss hverjan dag,
en hálfan Óðinn á.
Hér er Freyja valkyrja. En
Fólkvangur merkir orustuvöll-
ur. Mér hefur því fundist, eins
og Ríkarði, að of mikill bar-
dagabragur væri enn á því orði
til þess að láta það tákna úti-
vistarsvæði friðsams fólks.
Mér finnst, eins og honum, að
lýðvangur væri betra orð um
það fyrirbæri, jafnvel þótt orð-
ið lýður hafi stundum fólgna í
sér niðrandi merkingu.
Að lokum tek ég undir
hvatningu Ríkarðs til nýyrða-
smiða að láta í upphafi fylgja
nýsmíðinni hið erlenda orð,
sem þeir hafa gert annað ís-
lenskt í staðinn fyrir. Dæmi:
greinargapi í staðinn fyrir fag-
idiot.
Framkvæmdastjórn Alþýðusambands Suðurlands:
Mótmælir harðlega af-
námi samningsréttar
„Framkvæmdaastjórn Alþýðu-
sambands Suðurlands mótmælir
harðlega afnámi samningsréttar og
skerðingu umsaminna verðbóta á
laun með bráðabirgðalögum," segir í
upphafi samþykktar sem gerð var á
fundi framkvæmdastjórnar Alþýðu-
sambands Suðurlands 25. júní sl.
Þar segir ennfremur: „Á sama
tíma og verkalýðshreyfingin er
svipt samningsrétti er stefnt að
þvílíkri rýrnun kaupmáttar að
næstu samningar þyrftu að fela í
sér um 40% kaupmáttaraukningu
ef vinna ætti upp það sem tapast
hefur frá meðaltali síðasta árs.
Boðaðar hafa verið mildandi að-
gerðir með þessari kjaraskerð-
ingu. Ennþá bólar ekkert á þeim
og verðlag hækkar hröðum skref-
um, því skorar framkvæmda-
stjórnin á aðildarfélög sín að
segja upp gildandi kjarasamning-
um eigi síðar en fyrir 1. ágúst nk.
Framkvæmdastjórn Alþýðu-
sambands Suðurlands beinir
þeirri eindregnu áskorun til
stjórnvalda og stfórnmálaflokka,
að nú þegar verði brotið blað í
efnahagsstjórn og að sem víðtæk-
astri samstöðu verði náð um
stefnu sem taki mið af ástandi
þjóðmála hverju sinni, í samráði
við verkalýðshreyfinguna."
Hafnarfjörður
Nýkomið tii sölu:
Hraunbrún, vandaö tveggja
hæöa steinhus, alls um 160 tm.
Á neöri hæö tvær samliggjandi
stofur, eldhús og þvottahus. Á
efri hæö fjögur herb., baö og
skáli. Ný eldhúsinnrétting. Fal-
leg lóö. Inréttaöur bilskúr. Til
greina kemur aö skipta á minni
íbúð.
Noróurbraut, litiö og vandað
járnvariö timburhús, hæö og
ris, alls um 70 fm. Laust strax.
Ný eldhúsinnrétting.
Sléttahraun, 3ja—4ra herb.
mjög vönduö og falleg íbúö um
100 fm. Nýleg teppi og góöur
bílskúr.
Öldutún, 2ja herb. íbúö á jarö-
hæö. Sér inngangur. Ný eldhús-
innrétting og ný teppi. Sér-
þvottahús.
Lækjargata, 3ja herb. falleg
risíbúö í timburhúsi á góöum
stað. Fallegt útsýni.
Vitastígur, einbýlishús, stein-
hús. 3 herb. og eldhús á hæö
og tvö herb. Skáli, baö og
þvottahús í kjallara. Rólegur
staður. Hornlóð.
Álfaskeið, 3ja herb. ibúö á 2.
hæð. Bílskúr.
Barmahlíð Reykjavík, 6 herb.,
aöalhæö um 170 fm.
Keflavík, 3ja herb. 80 fm íbúö
við Hringbraut.
Ennfremur til sölu ýmsar aðrar
eignir í Hafnarfirði og víðar.
Opiö kl. 1—4 í dag.
FASTEIGNASALA
Árna Gunnlaugssonar
Austurgötu 10 — S: 50764
VALGEIR KRISTINSSON, HDL.
f------------\
Opið frá 1—3
2ja herb.
Braaðratunga — Kóp., ca. 50 fm ósam-
þykkt.
3ja herb.
Skaiðarvogur, 85 fm ibúö á jaröhaað.
Skipti á 2ja herb. íbúö meö paninga-
milligjöf.
Goðatún, ca. 60 fm m. 45 fm bílskúr.
Sólheimar, ca. 96 fm i lyftublokk.
Sörlaskjól, ca. 70 fm í kjallara.
Kríuhólar, ca. 90 fm á 7. hæö m/bil-
skúr.
5 herb.
Vesturberg, ca. 110 fm á 3. hæö. Sér-
lega falleg ibúö.
Kleppavegur, ca. 117 fm. 25 fm ein-
staklingsibúö i kjallara
Álfheimar, 118 fm íbúö á 3. hæö i skipt-
um fyrir 2ja—3ja herb. ibúö í sama
hverfi.
Fornhagi, ca. 100 fm i blokk.
Hraunbaar, ca. 100 fm i blokk
Njarðargata, 68x2 fm hæö og ris. Verö
1300 þús.
Moagerði, ca. 90 fm m. bilskúr.
Stelkahólar, 100 fm á 3. hæö Skipti
æskileg á jaröhæö.
Dvergabakki, ca. 140 fm á 2. hæö.
Sérhæöir
Njörvaaund, 100 fm m/bilskúr.
Radhús og einbýli
Einbýli Vogum Vatnsleysuströnd,
2x113 fm meö btlskur. Skipti möguleg á
4ra herb. ibúö i Hafnarfiröi. Verö 1,8
millj.
Bollagaröar, 230 fm m/bílskúr.
Sæviðarsund, raöhús ca. 150 fm
m/bílskúr.
Arkarholt, 143 fm. 43 fm bílskúr. 4
svefnherb. Ræktuö lóö.
Tunguvegur kjallari og tvær hæöir.
Alls 130 fm. Bilskúrsréttur.
Vantar
Höfum kaupanda aö einbyli i Vesturbæ
eöa úti á Nesi.
Höfum kaupanda aö sérhæö i austur-
bænum.
Höfum kaupanda aö söluturni.
Veist þú um einhverja
H’_________góóa frétt?
ringdu þá í 10100
Vantar allar geröir eigna á skrá.
MARKADSPÍÖNUSTAN
INGÓLFSSTRÆTI 4, SIMI 26911
Róbert Árni Hreiðarsson hdl
Halldór Hjartarson
Anne E. Borg.
J
SIMAR 21150-21370
S01USTJ IARUS Þ VALDIMARS
L0GM J0H Þ0ROARS0N HDL
Til sölu og sýnls auk annarra eígna:
Endaraðhús — úrvals eign
5—6 ára við Fjarðarsel um 155 fm á 2 hæöum. Neöri hæö: 2 saml.
stofur, eldhús, þvottahús, skáli, snyrting og forstofa Efri hæö: 3 rúmgóö
svefnherb., glæsilegt baö. Rúmgóöur sjónvarpsskáli. Stór geymsla.
Suöursvalir. Allar innréttingar sérsmiöaöar. Bilskúrsréttur. Glæsileg
fullfrágengin lóö. Ákv. sala. Teikning á skrifstofunni.
Sérhæö — skammt frá Háskólanum
6 herb. neöri hæð viö Tómasarhaga um 150 fm. Sérþvottahús. Sérhita-
veita. Sérinngangur. Bílskúr um 30 fm. Ákv. sala.
3ja herb. góðar íbúðir við:
Dalsel, 3. hæð um 100 fm. Óvenjustör bílhýsi. Laus fljótlega.
Engihjalla, 3. hæð. 80 fm. Parket, lyfta. Útsýni. Laus 1. sept. nk.
Blikahóla, 3. hæö, 87 fm. Stór og góð. Laus strax. Útb. aöeins 825 þús.
4ra herb. íbúöir við:
Hlemmtorg, hæö og ris um 80 fm. Sórhiti. Sérinng. Laus slrax. Góó
kjðr.
Sólvallagötu, 1. hæö. 90 fm. Sór hiti. Endurbætt. Sanngjarnt verö.
Laugateig, aðalhseö um 117 fm. Þríbýli. Bilskúr. Skuldlaus.
Álftahóla, um 105 fm mjög góö, Bílskúr. 3ja hæða blokk.
Lindarbraut, 1. hæö. 125 fm. Sérhiti, sérinng., sérþvottahús.
Álftamýri, 4. hæö 105 fm. Suöuríbúö. Bílskúr. Mikiö útsýni.
í smíðum án vísitölu
Glæsilegt endaraöhús á 2. hæðum á útsýnisstaö i Selási. Innbyggöur
bilskúr. Afh. fokhelt eftir nokkrar vikur. Ákv. aala. Teikning á skrifstof-
unni.
6 herb. glæsileg íbúð með bílskúr
í háhýsi viö Asparfell um 136 fm. 4 rúmgóö svefnherb. Sérinng. af
gangsvölum. Lyfta. Mikið útsýni. Næstum akuldlaus. Laus strax.
Eyrarbakki — hagkvæm skipti
Til sölu nýtt einbýlishús, íbúöarhæft, ekki fullgert meö 4—5 svefnherb.
Skipti möguleg á á 3ja—4ra herb. ódýrri íbúð i Reykjavík eöa nágrenni.
Ákv. sala. Teikning á skrifstofunni.
Góð 4ra herb. íbúö óskast í Garðabæ
helst i Móahverfi. Mjög góó útb.
Þurfum að útvega m.a.:
4ra—5 herb. íbúö á 1. hæö í Háaleitishverfi.
Húseígn með 2—3 íbúóum i Hafnarfiröi.
Húseign í smíðum, helst i Suöurhliöum.
Sérhæó eöa einbýli i vesturborginni eöa á Nesinu.
Mikil og góð útb. fyrir rétta eign.
Opið í dag, laugardag, kl. 1—5.
Lokaó á morgun, sunnudag.
ALMENNA
FASTEIGNASALAN
LAUGAVEG118 SIMAR 21150-21370