Morgunblaðið - 17.07.1983, Page 19
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. JÚLÍ 1983
19
Þessar myndir voru teknar á síldarvertíö 1940 — varla hefur verið gerlegt að hlaða skipið meira.
urðum varir við ýmislegt og sáum
ýmislegt óskemmtilegt, sem er
víst best að hafa sem fæst orð um.
Oft kom líka fyrir að við sigldum í
gegn um brak úr skipum sem skot-
in höfðu verin viður og svo rak oft
kynstur af alls konar drasli. Einu
sinni man ég t.d. að rak hér fleiri
hundruð k;ló af ensku smjöri.
Svo voru þeir töluvert afskipta-
samir og voru að setja okkur ýms-
ar reglur. Það mátti ekki opna
talstöð á þessum árum og láta vita
af sér hvað sem á gekk, — þeir
voru svo hræddir um að hér væru
einhverjir njósnarar fyrir Þjóð-
verja. Svo voru tiltekin hafsvæði
algerlega friðuð fyrir okkur — ef
einhver álpaðist inn á þau var
hann rekinn í land og stungið í
tugthúsið.
Einu sinni varð sérkennilegur
atburður er við vorum að koma af
miðunum. Við sjáum hvar bresk
herflugvél kemur og eru þeir að
gefa okkur einhver merki sem við
skildum ekki. Hún sveimar yfir
okkur dágóða stund og satt að
segja áttum við ekki von á góðu —
maður átti þá aldrei von á góðu úr
þeirri átt sem Bretinn var. Nú, svo
vitum við ekki fyrr til en hún
steypir sér í sjóinn örskammt frá
bátnum og byrjar strax að sökkva.
Það voru fjórir í henni og tveir
komust í gúmmíbát, einn lenti í
sjónum en sá fjórði stóð úti á
vængnum sem marraði í sjólokun-
um. Það var ekki um annað að
gera en hirða þá upp og það gekk
fyrirhafnarlítið. Þeir höfðu verið
orðnir benzínlausir og ekki langt í
að lenda á Miðnesheiði þar sem
gamli flugvöllurinn var.“
Sfldveiðar
Þú hefur stundað ýmiskonar sjó-
mennsku er það ekki?
„Jú, ég hef prófað flestar teg-
undir veiðarfæra. Árið 1936 fór
pabbi í land en ég tók við skip-
stjórninni. Hann hafði lengst af
verið með fiskverkun á Gauksstöð-
um og snéri sér nú alfarið að
henni ásamt búskapnum. Ég var
svo til sjós allt til 1958 er ég fór
loks í land. Ég kunni sjómennsk-
unni alltaf vel en það kostar sitt
að stunda sjóinn svona áratugum
saman — maður varð ókunnugur á
eigin heimili enda kom maður ekki
heim nema endrum og eins. Dætur
okkar, sem eru hvorki meira né
minna en sex að tölu, þekktu mig
varla þegar ég slysaðist til að vera
heima í nokkra daga.“
Þú stundaðir síldveiðar um lang-
an tíma?
„Jú, nokkrum sinnum fór maður
á síld — ég man bæði mikil góðæri
í síldinni og mikil hallæri ekki síð-
ur. Ég byrjaði á reknetum með
gamla laginu og svo kom snurpan
með gamla laginu — þá var snurp-
að úr tviem nótabátum og sýndist
mér veiðiaðferðin fremur óhentug.
Ég hef alltaf reynt að hafa auga
fyrir vinnuhagræðingu og tel mig
einn af þeim er ruddu brautina í
síldveiðum með hringnót á þessum
árum. Það hafði alltaf verið notað-
ur hampkaðall til að snurpa með
en mér datt í hug að nota vír í
staðinn og snurpa um borð í skipið
en þannig þurfti bara einn nóta-
bát.
Það var sumarið ’45 sem ég
reyndi þessa aðferð fyrst og varð
fyrsta kastið heldur sögulegt. Þá
vildi ekki betur til en svo að gálgi,
sem ég hafði smíðað úr tveimur
bílöxlum fyrir talíuna sem hélt
snurpuvírnum, lyppaðist niður
undan átökunum. En síldinni náð-
um við þó það gengi að vísu ekki
andskotalaust.
Síldin óö um allan sjó
Það var oft mikil síld á þessum
árum og þá þurfti engan dýptar-
mæli — það var nóg að hafa augun
opin því síldin óð þarna um allan
sjó. Það er að vísu satt og rétt að
síldin var veidd gengdarlaust —
en ég held að fyrsta síldarleysið
hafi stafað af breyttum skilyrðum
í hafinu fremur en ofveiði. Það var
ekki einleikið hvernig síldin hætti
allt í einu að vaða svo ekki sást
eitt einasta kvikindi.
Ég hef reyndar lengi verið
þeirrar skoðunar að fiskifræð-
ingar geri ekki nógu mikið af því
að kanna skilyrðin í hafinu, því
þau ráða áreiðanlega úrslitum um
fiskigöngur. Það kom fyrir hér áð-
ur á árum, löngu áður en þessi
mikla veiði hófst að aflabrestur
varð hér á miðunum — vegna þess
að fiskigangan brást. Það fer
áreiðanlega eftir skilyrðunum í
sjónum hvar fiskurinn heldur sig
og hvort hann er dreifður eða
þéttur. Nú fiska þeir til dæmis
grimmt við Færeyjar — einmitt
þegar afli er tiltölulega tregur hér
við land. Er skýringin ekki sú að
skilyrðin í sjonum eru góð hjá
þeim þetta árið en aftur vond hjá
okkur?
Svo er á annað að líta. Það eru
fleiri að fiska úr íslenskum fiski-
stofnum en við. Rússar eru með
stór verksmiðjuskip hér fyrir utan
lög og rétt — og það kemur ekki í
okkar hlut sem þeir eru að moka
upp, karfi eða grálúða eða hvað
sem það nú er. — En nú erum við
komnir langt út úr kortinu er það
ekki ...?
Þetta er nú stórt kort sem við
erum með. En þú segist hafa farið
í land.
„Já, 1958 fór ég í þrælaríið í
landi og bróðir minn tók við skip-
stjórninni. Ég starfaði mikið að
uppbyggingu fyrstu árin, saltfisk-
verkun hafði ekki verið vélvædd
að neinu marki á þessum tíma og
kom það á mig að hugsa fyrir því.
Ég var talsvert hugsandi um puðið
á mannskapnum og reyndi að hag-
nýta vélvæðingu sem mest til að
létta undir. Það var geysilegur
kostnaður sem þessu fylgdi og því
er ekki að neita að ég tel mig
nokkurn brautryðjanda á þessu
sviði. Mér hugkvæmdist t.d. að
koma fyrir færibandi í gólfinu þar
sem fiskurinn er tekin inn i stöð-
ina til að losa menn við það óþarfa
handtak að gogga fiskinn uppá
það.
Svo gengur vinnslan að mestu
án þess að mannshöndin komi ná-
lægt nema hvað varðar snyrtingu
og svo söltunina sjálfa. Af þessu
færibandi fer fiskurinn í hausun-
arvél, þaðan í flatningsvél, þar á
eftir er snyrtingin, síðan vöskun á
færibandi sem skilar fisknum á
söltunarborð. Af borðinu er hann
svo saltaður í kör sem tekin eru
með lyftara. Svona gengur salt-
fiskverkun fyrir sig nú á dögum,
og má maður muna tímana tvenna
frá því að fiskurinn var verkaður á
klöppunum hérna niðurfrá."
Nú hefur þú nýlega látið af
starfi sem formaður Sölufélags ís-
lenskra fiskverkenda — hvað hef-
ur þú að segja um markaðshorfur
og verðlagsmál varðandi saltfisk
eins og stendur?
„Ég hef ekki orið var við annað
en þessi markaður sé traustur og
eftirspurnin jöfn og mikil.
Kíkisbáknió og
fjármálaóstjórnin
Það sem hins vegar veldur okk-
ur vandræðum er ríkisbáknið, sem
liggur á okkur eins og mara, og
fjármálaóstjórnin, sem hefur veitt
okkur ófáar skrokkskjóður gegn
um árin. En það er engin vandi að
selja saltfisk ef við getum hagað
okkur í samræmi við markaðinn
hvað varðar framleiðsluverð og
gæði. Það hefur töluvert verið tal-
að um það að heilladrýgra væri að
taka upp smásölukerfi á saltfiski í
stað þess að SÍF semji um verð
fyrir alla umbjóðendur sína. Það
er hins vegar hlutur sem mér líst
ekkert á, því smásölukerfið myndi
leiða til lækkaðs verðs og sölu-
tregðu — og þá færi margur flat-
ur. Mað þvi lagi gefur augaleið að
kaupendur yrðu meira á verði og
drægju sig í hlé til að reyna að
knýja fram lægra verð. Ég man
sjálfur þá tíma sem þetta
smásölukerfi gilti varðanadi salt-
fiskinn — þá vorum við feðgarnir
einu sinni heilt ár með saltfisk
sem lá hér undir skemmdum, áður
en við gátum loksins selt seint og
um síðir. Og það er nokkuð sem ég
kæri mig ekki um að þurfa að
ganga í gegn um aftur.“
En líturðu framtíðina björtum aug-
um?
„Ég hef tamið mér að vera
bjartsýnn. Ég ætla að iifa meðan
ég get lifað, búa einlæglega en
deyja svo drottni minum. Það lifir
enginn á svartsýninni — en það
má alltaf gera ráð fyrir erfiðleik-
um. Ég hef raunverulega ekki
undan neinu að kvarta nema þessu
íslenzka bákni og öngþveitinu í
fjármálum þjóðarinnar — það
glímir enginn við þá helv ... vit-
leysu sér til ánægju."
Viötal: Bragi Óskarsson