Morgunblaðið - 17.12.1983, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. DESEMBER 1983
9
ÉQamiM ooáD
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 222. þáttur
Eftir að ég skrifaði síðast
um orðið þjóðskáld, merkingu
þess og aldur, þótti mér
ástæða til þess að leita enn
betur en ég hafði þá gert. Þessi
leit bar skjótan árangur. í
orðabók Johans Fritzners
„over det gamle norske Sprog"
er orðið þjóðskáld og þýtt svo:
„Skald eller Dikter af Betyd-
enhed, af særdeles Dygtighed
eller Berömthed," það er að
segja, sérlega gott eða frægt
skáld. Þessu til staðfestingar
vitnar Fritzner í Haraldssögu
harðráða og Þorleifs þátt
jarlsskálds í Flateyjarbók.
í Fornmannasögum (Khöfn
1825—1835) segir í sögu Har-
alds harðráða:
„Var Halli þá með hirðinni
vel haldinn, ok er jólaaptann
kom, gekk Halli fyrir konúng
og kvaddi hann; konúngr tók
vel máli hans. Halli mælti:
herra! Kvæði hefi ek ort um
yðr, ok vildi ek at þér hlýddið.
Konúngr mælti: hefir þú nokk-
urt kvæði fyrr ort? Ekki,
herra! segir hann. Konúngr
mælti: þat mun þá sumra
manna mál, at þú takist mikit
í fang fyrsta sinni, slík þjóó-
skáld (auðkennt hér) sem um
mik hafa ort; eðr hvat sýnisk
þér ráð, Þjóðólfr?"
Er hér vitnað til íslensku
skáldanna Sneglu-Halla
(Grautar-Halla) og Þjóðólfs
Arnórssonar.
Seinna í Haraldssögu kemur
orðið þjóðskáld fyrir öðru
sinni og er þá Haraldur kon-
ungur reyndar að hæðast að
Þjóðólfi.
í Þorleifs þætti jarlsskálds
er hann afturgenginn látinn
nota orðið þjóðskáld, og verður
að álykta af þessu öllu saman,
að fyrri hluti orðsins hafi
merkinguna góð, sbr. þjóðráð
og það sem fyrr var sagt í þátt-
um þessum. Þá var Ólafur Jó-
hannsson í Reykjavík svo
vænn að rifja upp fyrir mér
það sem stendur á bls. 11—13 í
bók Sigurðar Nordals um Hall-
grím Pétursson. Björn Þor-
leifsson Hólabiskup hafði leyft
sér að gera tvær orðalags-
breytingar á Passíusálmunum
í 6. prentun þeirra 1704. Rigndi
þá yfir biskup níðvísum og
ávítunarbréfum. Árni Magn-
ússon prófessor taldi sér skylt
að átelja biskup bæði fyrir það
og annað í útgáfunni og þar
notar Árni orðið þjóðskáld,
þegar hann fjallar um kveð-
skap Hallgríms Péturssonar.
En ekki skilgreina allir þjóð-
skáld á sama veg. Kristján Al-
bertsson segir í formála að
ljóðaúrvali Bjarna Thoraren-
sens (E.P. Briem Rvík. 1934):
„Bjarni Thorarensen og Jón-
as Hallgrímsson voru báðir af
því skáldakyni, sem vér nefn-
um þjóðskáld, af því að þjóðar-
hagur og þjóðarlíðan fá svo
sterkt á hug þeirra, að verk
þeirra verður, vitandi og óaf-
vitandi, að boðskap þeirrar
heimspeki eða þeirrar stefnu,
sem hugboð og eðlisfar segja
þeim að mestu varði fyrir
farnað þjóðarinnar."
Ólafur Jóhannsson ræddi
einnig við mig um orðasam-
bandið Það gefur auga leið =
það er augljóst. Ég lærði ekki
þetta tal fyrr en ég var ræðu-
skrifari á alþingi árin
1946—’50, en sumir þingmenn
tóku þá svo til orða. Orðtak
þetta er kunnugt frá 19. öld, og
um það segir prófessor Hall-
dór Halldórsson í bók sinni um
íslensk orðtök (undir augaleið):
„Orðtakið virðist nú einkum
notað á Suðurlandi, aðallega í
gervinu „það gefur auga leið“,
einnig hefur OB (orðabók há-
skólans) eitt dæmi um afbrigð-
ið „það gefur auga leið“ úr
Strandasýslu. Augaleið, sem í
rauninni merkir „leið augans",
táknar víst beina stefnu. Af-
brigðin auga leið og auða leið
eru orðin til fyrir misskilning.
Orðtakið merkir þannig í
rauninni: „það liggur í augum
uppi“.
Um frumgerð orðtaksins eru
skiptar skoðanir, og er ekki á
færi umsjónarmanns að kveða
upp neinn úrskurð án frekari
rannsóknar.
Ónefndur maður sendi mér
dæmi um orðtakið að ganga á
lagið í eiginlegri merkingu.
Hér er „gangurinn á lagið" dá-
lítið óvenjulegur, og þykir mér
rétt að tilfæra dæmið orðrétt:
„Hann sneri eftir Erni og
bað hann bíða. Örn nam staðar
ok reiddi upp öxi mikla, er
hann hafði í hendi. Guðmundr
hljóp af baki ok rann at honum
með spjótit ok lagði í gegnum
hann. En Örn gekk á lagit ok
hjó til hans ok yfir öxlina, ok
brotnaði í sundr öxarskaftit,
en hyrnan kom í herðarblað
Guðmundi ok varð hann lítt
sárr. Eftir þat fell Örn þar á
götunni, ok heitir þar nú
Traustagata."
Sami bréfritari og sendi
þessa tilvitnun er einnig einn
af mörgum sem vill leggja sitt
af mörkum til þess að skýra
lokalínuna í fyrsta erindi
kvæðisins á Glæsivöllum, svo
sem um var beðið. Hann skilur
orðið setningur svo sem það
merki taktur eða samstilling
og vísi til hljóðfærasláttar.
Þessi skýring er ákaflega
nærtæk, ekki síst ef menn hafa
lesið Þorsteins þátt bæjar-
magns, en þaðan er nokkur
efniviður fenginn í kvæði
Gríms. Þessi var skoðun
Sveinbjarnar Sigurjónssonar í
skýringakveri hans við Lestr-
arbók Nordals, og árum saman
fylgdi ég henni athugasemda-
laust. En þar sem setningur
getur merkt svo margt annað,
svo sem hófsemi, aðgæsla, regla
og sjálfstjórn, þá hefi ég stund-
um leyft mér að gera ráð fyrir
fleiri hugsanlegum skýringum.
Ekki dregur úr efasemdunum
að orðasambandið að slá af er
margrætt.
Fleiri eru á sama máli og
hinn ónefndi bréfritari og
Sveinbjörn Sigurjónsson.
Fyrstur til að svara mér undir
nafni var dr. Jakob Jónsson í
Reykjavík. Hann segir:
„Tengingin en táknar and-
stæður. Trúðar og leikarar eru
„skemmtikraftar" hjá kóngi,
og leikararnir eru hljóðfæra-
leikarar, sem slá hörpur sínar,
gígjur og önnur slík hljóðfæri.
Það tilheyrir þeirra list að
leika af „setningi", þ.e.a.s. eftir
reglum listarinnar. Orðið
minnir á kvæði Einars Bene-
diktssonar um Davíð konung,
5. erindi:
088 dreymir í hæðunum hörpuslag,
er hrynur í einu sem kór og l«g,
af setning Hamhljóms og raddar.
(Ljóðmæli. III. bindi, bls. 213).
En — hjá Goðmundi kóngi er
„lítt af setningi slegið". Það er
aldrei spilað af list og sam-
ræmi, heldur með hrottaskap
og ólátum. Það er argað og
gargað, öskrað og ískrað, ýlfr-
að og óskapast. (Skyldi maður
kannast við það?)
Að lokum er hér ljóðstef sem
vinur minn Hlymrekur hand-
an sendi mér í minningu góð-
mennis og snillings:
Þegar horfinn er Jóhann S. Hannesson
úr heimi sem tæplega kann þess von,
ad gott fái sigur
og geymd sé hver vigur,
ber ég harm eftir Jóhann S. Hannesson.
Hitaveita Suðumesja:
Jöfnun orkuverðs
ólíkleg á næstunni
SAMKV. upplýsingum Mbl. er ólfklegt
að orkuverð á veitusvæði Hitaveitu
Suðurnesja verði jafnað á næstunni.
Eins og nú er greiða viðskiptamenn
fyrirtækisins ekki sama verð fyrir
orku, eftir í hvaða sveitarfélagi við-
skiptamenn búa. Getur mismunurinn á
milli sveitarfélaga orðið allt að 25%.
Hitaveita Suðurnesja selur orku í
sjö sveitarfélögum á Suðurnesjum í
aðveituæðum verður nokkurt orku-
tap, sem kemur með mismunandi
hætti niður á viðskiptamönnum
fyrirtækisins. Samkvæmt mæling-
um sem gerðar hafa verið, kemur í
ljós, að hitastig vatnsins er mest í
Grindavík, 84°C, en t.d. 79°C í Kefla-
vík og 74°C í Vogum. Mælinganar
eru gerðar í fyrsta dreifibrunni við
bæjarmörk. Viðskiptamenn HS
greiða ákveðið verð fyrir 1 lítra á
mínútu samkvæmt hemli, en ekkert
tillit er tekið til hitastigs vatnsins. í
þremur áðurgreindum sveitarfélög-
um er upphitun húsa lang ódýrust í
Grindavík, en dýrust í Vogum, enda
gefur 1 lítri vatns 84°C meiri orku,
en 1 lítri af 74°C vatni.
Hreppsnefnd Vatnsleysustrand-
arhrepps hefur farið þess á leit við
stjórn HS að fundin yrði ný verð-
viðmiðun til að jafna orkukostnað
milli sveitarfélaganna.
Stjórn HS telur óeðlilegt að verð
orkunnar yrði miðaö við hitastig
vatnsins við bæjarmörk, vegna þess
að þá greiði t.d. Vogamaður með
74°C lægra verð fyrir vatnið, en t.d.
Keflvíkingur með 72°C. Auk þess
sem þá yrði að hafa 7—8 gjaldskrár,
eina fyrir hvert sveitarfélag.
HS telur einu leiðréttinguna sem
komi til greina vera þá, að setja í
stað hemla kaloríumæla, sem mæli
bæði hitastig og magn orkunnar. Þá
greiði hver notandi fyrir það orku-
magn sem hann fær. Gífurlegur
kostnaður er samfara því að nota
þessa mæla, en kostnaður við kaup á
mælum er áætlaður 45 milljónir kr.
Þá á eftir að taka tillit til vinnu við
uppsetningu, aflestur og viðhald,
sem er kostnaðarsamt. Áætla má að
það kosti 7—8 mánaða vatnssölu HS
að koma þeirri breytingu á.
E.G.
Viljum frekar nota
íslenskar kartöflur
— segir Jón Helgason um innflutning
kartaflna til framleiðslu á kartöfluflögum
VIÐ VILJUM frekar að innlendar
kartöflur verði notaðar til þessarar
framleiðslu, sagði Jón Helgason land-
búnaðarráöherra í samtali við Mbl.,
er hann var spurður að þvf af hverju
Íslensk-ameríska verslunarfélaginu
hf. hefði ekki verið veitt heimild til
innflutnings á sérstökum afbrigðum
kartaflna til framleiðslu á kartöflu-
flögum í verksmiðju sem fyrirtækið
hefur verið að undirbúa í Reykjavík.
Eins og fram hefur komið í Mbl., varð
Íslensk-ameríska að hætta við að
hefja kartöfluflöguframleiðslu vegna
þessarar neitunar, því þau íslensku
kartöfluafbrigði sem nú eru ræktuð
henta ekki til framleiðslunnar.
Jón Helgason landbúnaðarráð-
herra sagði að aðrir aðilar, það er
aðilar á Suðurlandi, væru með það í
athugun að hefja framleiðslu á
kartöfluflögum úr íslenskum kart-
öflum og taldi að með því að leyfa
innflutning til Íslensk-ameríska
verslunarfélagsins væri verið að
kippa grundvellinum undan þeirri
Fatamarkað-
ur FH í dag
Handknattleiksdeild FH
gengst fyrir fatamarkaði á
Strandgötu 4, Hafnarfirði,
klukkan 10 til 20 í dag, laug-
ardag. Á boðstólum eru föt af
öllum gerðum og stærðum.
Markaðurinn er haldinn til að
afla fjár til þátttöku FH-inga
í Evrópukeppninni í hand-
knattleik.
tilraun. Taldi hann rétt að athuga
þann möguleika fyrst, hvort þetta
tækist hjá þeim á Suðurlandi, því
annars yrði innflutningurinn til að
minnka markað íslenskra kart-
aflna.
itmmm
H Uli ll>X
Fasteignasala, HverfiRgötu 49.
VERDMETUM SAMDÆGURS
Opið í dag
kl. 13-18
Erum meö fjölda
eigna í ákveöinni
sölu.
Hringiö og viö finn-
um eignina sem yð-
ur vantar.
SÖLUSKRÁIN Á SUNNUDÖGUM
GARÐABÆR — EINBYLISHUS
270 fm á 3 hæðum viö Fífumýri. Á jarðhæö 50 fm bílskúr, geymslur
og hobbýherb. Á 1. hæð eldhús, búr, þvottahús, boröstofa, stofa
og húsbóndaherb. i risi eru 5 svefnherb. og bað. Húsiö stendur á
steyptum kjallara en íbúöarhæöirnar eru einingarhús frá Selfossi.
Lrtiö áhvílandi. Laust strax, íbúöarhæft nú þegar. Verö 3,4—3,5
millj.
E
Fasteignasalan
EIGNABORG sf.
Hamraborg 5 - 200 Kópavogur
Símar 43466 & 43805
Sölum.: Jóhann Hálfdánarson,
Vilhjálmur Einarsson,
Þórólfur Kristján Beck hrl.
Heimasími sölumanna:
Vilhjálmur 41190.
Jóhann 72057.
SIMAR 21150-21370
S0LUSTJ LARUS Þ VALDIMARS
LOGM JOH Þ0RÐARS0N HOL
Til sölu og sýnis auk annarra eigna:
Nýleg 2ja herb. íbúö í Kópavogi
á úrvalsstaö viö Digranesveg, á jaröhæö um 70 fm. Vönduö innrétting.
Teppi, danfosskerfi, sólverönd, útsýni. Laus atrax.
Glæsileg raöhús í byggingu
í suöurhlíöum i Fossvogi. Annaö húsiö, er um 80x2 fm meö 5 herb.
ibúð, á 2 hæöum, selst fokhett með Innbyggöum bílskur. Hitt hú.iö, er
um 80x3 fm með 2 ibúöum þ.e. á efri hæö og á rishæö er 5—6 herb.
íbúö, séríbúö 2ja herb. á neöri hæö, innbyggöur bílskúr, útsýnisstaður.
Teikningar á skrifstofunni. Mjög hagstaeö kjör.
Góö íbúö í Kópavogi ó góöu veröi
3ja herb. íbúö um 80 fm I tvíbýliehúsi viö Dalbrekku, næstum skuld-
laus, allt sér, góö sameign.
Einbýlishús og raöhús
Til sölu nokkur einbýlishús og raöhús í borginni, Mosfellssveit, Kópa-
vogi og Garðabæ. Ennfremur steinhús á mjög góöum staó í Hafnarfirói
meó 5 herb. íbúó auk bílskúrs.
Stórar og góöar í borginni
Höfum á skrá nokkrar sérhœöir og rúmgóöar (búóir i borginni á úr-
valsstöóum. Vinsamlegast leitiö nánari upplýsinga.
Einbýlishús — sérhæó — skipti
Til kaupa óskast einbýlishús 140—160 fm helst í Smáíbúöahverli.
Skipti möguleg á úrvalsgóóri sérhæö um 140 fm I nýlegu þribýlishúsi í
Smáíbúöahverfi.
Höfum á skrá fjársterka kaupendur
aö ibúöum, sérhæöum, einbýlishúsum og raöhúsum. Margskonar
eignaskipti möguleg. Sérstaklega éskast góö 3ja—4ra herb. íbúö í
Háaleitishverfi eða nágrenni. Rétt eign veröur borguö út. Loaun neesta
sumar.
Opiö í dag frá kl. 1—5.
Lokaö á morgun sunnudag.
ALMENNA
FASTEIGNASAL AM
LAUGAVEG118 SÍMAR 21150-21370