Morgunblaðið - 19.04.1984, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. APRÍL 1984
83
Svo er haldið til lands.
Guðmundur háseti var 35 ára,
þegar hann lenti í þessari eftir-
minnilegu árás. Nú er hann 61 árs
að aldri, kvæntur maður, faðir
tveggja drengja og bryti á Lagar-
fossi. Þegar við hittumst, starði ég
undrandi á hann. Leiðir fólks
liggja saman með ýmsum hætti.
Ég þekkti hann strax, þó að ég
hefði hvorki heyrt hann né séð frá
því ég var messagutti á Brúarfossi
1946. Þá var hann annar kokkur á
skipinu, og við deildum káetu sam-
an nokkra mánuði. Klukkan þrjú
um nætur skiptumst við á að fara
upp, hita kaffi eða te og færa körl-
unum í brúnni eða vélarrúminu.
Aldrei hafði Guðmundur
minnzt á þær raunir, sem hann
hafði ratað í. Svo hógvær er hann
og hæglátur, en jafnframt hjálp-
arhella ungum dreng úr Vestur-
bænum, sem fer til sjós að herða
ómótaða sál í söltum veðrum og
volksömum ævintýrum.
Guðmundur Einar var á Fróða
frá 1932. Og nú eru þeir á leið til
Fleetwood með fullfermi af fiski
og eru staddir 192 sjómílur SSA af
Vestmannaeyjum. Þeir eru á öðr-
um sólarhring, og ekkert ber til
tíðinda. Það er blíðuveður, ofurlít-
il hreyfing að vísu. Sjór vætlar
upp á dekk, þegar skipið liggur
þvert fyrir kulinu, „og þeir á kaf-
bátnum gera sér ekki grein fyrir
því, hve lágt skipið er á sjónum."
Fróði er eins hlaðinn og hugsazt
getur og í hreyfingunni veltir
hann sjónum upp á dekk. Fyrstu
kúlnagusurnar þjóta yfir skipið,
bæði að framan og aftan, og þeir
eiga fullt í fangi með að sökkva
þessum litla dalli þarna í nætur-
húminu. Það eru aðeins 30 senti-
metrar frá sjó upp á skammdekk,
og frá sjó upp á lunningu, þar sem
hún er lægst, er aðeins tæpur
metri.
Guðmundur situr andspænis
mér og rifjar upp nokkur atriði í
atburðarás morgunsins 11. marz
og leggur niðurstöður sínar skýrt
og skorinort á borðið. Ástæður
þess að kafbátsmenn yfirgefa
Fróða og sigla út í hafsauga eru —
hvað hann er drekkhlaðinn og
lágt í sjó,
hvað mikill gufumökkur
streymir úr leiðslu sem liggur frá
katlinum upp í miðstöðvarofnana
í brúnni,
og loks telur hann þá ástæðu að
kviknað var í tróði og smárusli í
brúnni og lagði af því mikinn reyk.
„Þessi atriði hafa bjárgað
okkur, sem komumst til lands.
Kafbátsmennirnir hafa verið þess
fullvissir, að skipið sykki á hverri
stundu og þó þeir sæju mannrolu
væflast á dekkinu, þegar ég staul-
aðist þar fram og aftur undir lok
árásarinnar, hefur þeim ekki dott-
ið annað í hug en allir aðrir væru
dauðir og sá sem stílaði þarna eft-
ir dekkinu mundi senn hverfa í
hafdjúpið með skipinu."
Þegar árásin hefst, veit Guð-
mundur að hann muni komast af.
Það hjálpar honum. Kannski
bjargaði það lífi hans, hver veit
um það?
„Þegar ég heyrði fyrsta skotið,
var ég ekki alveg viss um, hvað var
að gerast. En svo þegar ég heyrði
það næsta, sem var sýnu nær,
gerði ég mér grein fyrir því. Og ég
tautaði við sjálfan mig, þar sem ég
stóð við stýrisvölinn í brúnni:
„Nú-já, það er þá komið að því.M
Ég sagði víst svo margt þarna í
brúnni.
Þegar þriðja kúlan splundraði
brúnni og drap þrjá félaga mína,
eða alia þá sem stóðu mér til
hægri handar, hneig ég niður, fékk
kompásinn í höfuðið og skaddaðist
á hnakkanum, en um leið og ég
missti meðvitund tautaði ég við
sjálfan mig: „Nú-já, það er þá
svona að deyja."
En samt vissi ég með sjálfum
mér að minn tími væri ekki kom-
inn, það þóttist ég vita vegna
draumsins. Hann hjálpaði mér.
Kannski bjargaði hann lífi rnínu."
Árásin kom Guðmundi ekki á
óvart. Hann hafði lengi átt von á
henni. Hann hafði raunar oftsinn-
is um veturinn haft í hyggju að
fara af Fróða, en ekki orðið af því.
Ástæðan var sú að honum þótti
skammarlegt að fara af skipinu,
þó að hann hefði erfiða drauma.
Um veturinn hafði hann oft haft
þungar draumfarir og hann vissi
„að eitthvað mundi koma fyrir
Fróða". Á síðustu kojuvaktinni
fyrir árásina, þ.e. aðfaranótt 11.
marz, dreymir hann draum sem
rætist með óhugnanlegum hætti
skömmu síðar: „Mig dreymdi,"
segir hann, „að ég er kominn í
land þar sem ég kannast ekkert
við mig og með mér eru nokkrir af
áhöfn Fróða. Ég sé í draumnum að
ég á að vera forsvarsmaður þess-
ara manna, því að ég geng á undan
þeim og koma þeir á eftir mér í
halarófu. En nokkra vantar í
þennan hóp — það voru allir þeir
sem dóu í árásinni.”
Klukkan er fjögur um nóttina.
Guðmundur er vakinn. Hann
skreiðist fram úr rúminu, klæðir
sig. Gengur síðan upp í brú. Ekki
er laust við, að hrollur sé i honum
vegna draumsins. Einhvern veg-
inn býst hann við hinu versta.
Þegar hann kemur upp í brú,
stendur skipstjórinn þar ásamt
öðrum háseta. Þeir heilsast. Guð-
mundur á fyrsta stýri. Það ber
ekkert til tíðinda. Myrkrið umlyk-
ur þá. Og það er þögn. En hann
getur ekki losnað við drauminn úr
huga sínum.
Klukkan nálgast fimm. Hvernig
eigá þeir að vita, að þeim er veitt
eftirför? Gráum turni hefur skotið
upp úr hafinu, fórnardýrið valið.
Þegar Fróði kemur til Vest-
mannaeyja eftir árásina, stígur
Guðmundur fyrsta skipti fæti sín-
um þar á land, og hafði þá haft
forystu um að sigla skipinu til
hafnar. Hann hefur aldrei fyrr ko-
mið i land í Vestmannaeyjum.
Þeir höfðu lagt af stað frá Reykja-
vík, en komið aðeins við á ytri
höfninni í Vestmannaeyjum til að
fá hleðsluvottorð, því að ekki var
leyfilegt að sigla til Bretlands án
slíkra vottorða.
En draumurinn ... aðvörunin
sem hann fékk á kojuvaktinni
grófst í undirvitund hans og lá
ekki á glámbekk.
Eða upplifun Leu spákonu ...
hver vissi um hana. Það er ekki
verið að eyða bleki í svoleiðis pír-
ing fyrir sjódómi.
Og enn sjáum við djöfullegt
glampaæði þessa morguns með
kvikum og margreyndum augum
hásetans, Guðmundar Einars.
Það er ekki fyrr en þeir stöðva
Fróða og kveikja öll siglingarljós
og íslenzki fáninn flennir sig yfir
skipshliðina, sem kúla kafbáts-
mannanna hittir: fjórar og hálf
tomma í þvermál, að sögn brezks
hermanns, sem síðar athugaði
sprengjubrotin. Hávaðinn er svo
ægilegur að hljóðhimnurnar
springa af þrýstingi í báðum
hlustum Guðmundar og hefur
hann aldrei náð fullri heyrn síðan.
En um það hugsar hann ekki á
þessari stund.
Þegar hann raknar úr rotinu
eftir sprenginguna, fer hann að
hugsa um að bjarga sjálfum sér,
skrönglast út á dekk og ætlar að
finna sér skjól. Honum kemur
fyrst í hug að fela sig bak við keis-
inn, en þá heyrir hann kallað að
fíra bátnum: „Ég fór yfir á bak-
borðssíðuna, því á sjónum er venja
að hlýða yfirboðurum sínum um-
yrðalaust. Skipstjórinn stendur
aftan við björgunarbátinn, en
bróðir hans, einn af hásetunum,
ætlar að losa bátinn að framan.
Rétt áður en ég kem að bátnum,
dynur kúlnahríðin á skipstjóran-
um, og hann hnígur niður. Og
vélbyssuhríðin sagar bátinn í
sundur að aftan. Það er engu lík-