Morgunblaðið - 20.05.1984, Blaðsíða 47

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. MAÍ 1984
47
slíkir samningar hafa ekki náðst.
Hvað Norðmenn varðar, hafa þeir
haft hér tiltölulega lítil réttindi og
við höfum ekki útilokað það, að
þeir geti haldið þeim áfram, ef við
fáum eitthvað á móti og verður þá
fyrst og fremst lögð áhersla á meiri
hlutdeild í loðnunni. Hins vegar
hafa þeir verið að tala um ein-
hverjar veiðar niður í Norðursjó,
sem við höfum engan áhuga á. Síð-
an er oft verið að tala um hugsan-
lega möguleika á stofnun fyrir-
taekja í sjávarútvegi í öðrum ríkj-
um, svo sem í Suður-Ameríku. Á
því eru áreiðanlega möguleikar, en
óvissan og áhættan er alltaf mikil
og dregur úr áhuga manna á því að
drífa sig af stað í slík ævintýri."
Getum hafðið loðnu-
vertíðina þegar
hagkvæmt þykir
Dugir okkur það magn af loðnu,
sem samkomulag varð um á fundi
norsk-íslensku fiskveiðinefndar-
innar, 200.000 lestir í okkar hlut?
„Þessi ákvörðun er byggð á
ákveðnum niðurstöðum rannsókn-
ar, sem fór fram í vetur og við er-
um mjög vongóðir með það að
rannsóknir í haust sýni, að veiða
megi mun meira á næstu vertíð. En
það mikilvægasta við þessa niður-
stöðu er, að við getum hafið vertíð-
ina, þegar við teljum okkur það
hagkvæmt. Því gætu veiðarnar til
dæmis hafist um mánaðamótin
september/október og síðan lægju
fyrir nýjar niðurstöður um næstu
mánaðamót þar á eftir og þá gæt-
um við tekið nýjar ákvarðanir. Á
síðasta ári gátum við ekkert gert
fyrr en niðurstöður haustleiðang-
urs lágu fyrir um mánaðamótin
október/nóvember, sem var mjög
bagalegt. Þetta er nægilegt magn
til þess að við getum hafið veiðarn-
ar og loðnan er verðmætust fyrri
hluta haustsins."
Lausa- og vanskila-
skuldir útgerðarinnar
allt að þrír milljarðar
Hvernig er fjárhagsstaða útgerð-
arinnar og hvaða möguleikar eru á
lausn rekstrarvanda hennar?
„Við erum nú loksins komnir
nokkuð áleiðist með skuldbreyt-
ingu vanskilaskulda við stofnlána-
sjóðina, sem Fiskveiðasjóður hefur
forystu um. Ég vonast til, að
málsmeðferð verði hröð á næstunni
samkvæmt þeim reglum, sem hafa
verið settar. Á mánudag voru sam-
þykkt lög, sem heimila Fiskveiða-
sjóði að taka veð í allt að 90% af
vátryggingaverði skipa og næstu
daga verður gefin út reglugerð þess
efnis. Hvað lausaskuldirnar varðar
er dæmið erfiðara og það hefur
gengið illa að fá fjármagn til að
greiða fyrir skuldbreytingu vegna
þeirra. Það er ekkert launungar-
mál, að bæði ég og fleiri erum mjög
óánægðir með hvernig tókst til að
rétta af halla ríkissjóðs á þessu ári.
Það þýðir einfaldlega, að það verð-
ur mun erfiðara fyrir atvinnulífið
og atvinnuvegina og ríkissjóður
tekur það mikið fjármagn á pen-
ingamarkaðnum, að það er til mik-
illa óþæginda fyrir sjávarútveginn
og skerðir möguleika hans á skuld-
breytingu lausaskulda. Ég er hins
vegar að vonast til þess, að við get-
um fengið hluta af þeim 300 millj-
ónum, sem talað er um í lögunum
um ráðstafanir í ríkisfjármálunum
til breytinga á lausaskuldum sjáv-
arútvegsins. Það er aðeins til að
greiða fyrir því, að skuldbreytingin
geti átt sér stað og ég mun leggja
áherslu á það á næstunni, að skrið-
ur komist á þetta mál. Það hefur
verið stofnað til samstarfs milli
bankanna og okkar, er sá hópur að
störfum og mun væntanlega geta
lagt fram línur um framkvæmdina
á næstunni. Við höfum satt best að
segja ekki nægilegar upplýsingar
um það á þessu stigi hve miklar
upphæðir er þarna um að ræða, en
heildin gæti numið allt að þremur
milljörðum króna. Gert er ráð fyrir
því, að vanskil skipa við stofnlána-
sjóði og þá, sem eru fyrir utan þá,
nemi allt að tveimur milljörðum
króna og lausaskuldir hafa verið
áætlaðar nokkuð innan við einn
milljarð."
Vandanum dreift
meö skuldbreytingunni
Hvaða möguleikar eru á því, að
bæta rekstrargrundvöll útgerðar-
innar og ganga á skuldasöfnunina?
„Ég hef því miður ekki trú á
kraftaverkum í þeim efnum. Við
getum ekki leyst málið nema með
því að taka nægilega langan tíma í
það. Það er engin leið að reikna
með því að útgerðin geti staðið skil
á öllu þessu fé við núverandi að-
stæður og því verður að skipta því
skynsamiag niður á mörg ár og
skapa útgerðinni þau skilyrði á
næstu árum, að hún geti staðið í
skilum. Þannig er vandanum dreift
með skuldbreytingunni. Skuld-
breytingin kemur ekki beint fram í
auknum erlendum lántökum, held-
ur því, að við borgum minna af lán-
unum en samningar gerðu ráð
fyrir. Sumir túlka þetta sem nýjar
lántökur og þeir um það. Við höfum
safnað allt of miklum skuldum og
flotinn er illa staddur. Við sjáum
ekki fram á neinar verulegar
kostnaðarlækkanir. Stærstu liðirn-
ir eru olían, veiðarfærin og við-
haldið og litlar breytingar á þeim
til bóta sjáanlegar. Þetta ráðum
við lítið við og síðan kemur að
sjálfsögðu aflahluturinn, en af-
koma sjómanna er að mínu mati
slæm, þannig að ekki er hugsanlegt
að reka íslenska útgerð með því að
skerða hlut þeirra, en vonandi
skapast skiiyrði til að bæta þeirra
hag.“
Stofnun
„markaðsráðs“
Hefur hið opinbera tekið nægan
þátt í markaðsöflun og markaðs-
könnun?
„Það er nú alltaf spurning hvað
hið opinbera á að gera í þessum
málum. Við höfum allsterk félög,
sem hafa sinnt markaðsmálunum
vel. Ég er hins vegar þeirrar skoð-
unar, að við gætum gert mun meira
af opinberri hálfu með því að
styrkja utanríkisþjónustu okkar og
starfið hér heima fyrir. Ég tel að
við þyrftum að koma upp meira
samstarfi milli aðila, til dæmis
með stofnun „markaðsráðs", þar
sem aðilar frá sölusamtökum
kæmu saman ásamt fulltrúum hins
opinbera, frá sjávarútvegsráðu-
neyti, viðskiptaráðuneyti og utan-
ríkisráðuneyti. Þessi vettvangur
væri notaður til að stilla samam
kraftana og leggja línur um það á
hvað skuli lögð áhersla, þannig að
við reyndum að samræma kraftana
eins og unnt er.“
Neytandinn og mark-
aðurinn hljóta að móta
stefnuna við veiðar og
vinnslu
Hefur verið tekið nægilegt mið
af markaðsstöðunni við veiðar og
vinnslu?
„Nei, ég er ákveðið þeirrar skoð-
unar að það hafi ekki verið gert. Ég
get tekið það dæmi, að við veiddum
mjög mikið 1981 og þessi mikli afli
fór að verulegu leyti í skreið og
saltfisk. Ég tel að það hefði verið
betra út fra markaðsaðstæðum að
veiða mun minna það ár og meira
árin á eftir. Við finnum það vel,
þegar við erum komnir með eins
lítinn afla og nú, að við rétt náum
því að viðhalda verðmætustu
mörkuðum okkar. Ef veiðin minnk-
ar eitthvað frá þessu setjum við
stöðu okkar á mikilvægustu mörk-
uðunum í stórkostlega hættu. Ætti
þorskveiðin að rjúka upp, til dæmis
í 450.000 lestir, yrðum við ekki
viðbúnir því á mörkuðum okkar í
dag. Það er því allt, sem mælir með
því, að við reynum að halda veið-
inni nokkuð jafnri og miða hana í
mun meiri mæli við markaðinn en
við höfum gert áður. Þar mega ekki
ríkja skammtímasjónarmið. Við
megum ekki freistast til að van-
rækja frystimarkaðina í Banda-
ríkjunum vegna þess að við getum
fengið stundargróða með skreið-
arsölu til Nígeríu. Það er sjálfsagt
að nýta slíka markaði, en það má
ekki gerast með þeim hætti, að við
köstum frá okkur því, sem við höf-
um verið að vinna upp jafnvel ára-
tugum saman. Það má segja, að
markaðurinn og neytandinn ráði
því, hve mikið við veiðum hér og
hvernig við vinnum aflann. Þar má
til dæmis taka kúfiskinn. Það er
nóg til af honum, en hann er ein-
skis virði nema við finnum neyt-
endur. Þorskurinn er líka einskis
virði nema við finnum neytendur.
Við höfum fundið það vel með hið
ágæta lambakjöt okkar, að það er
lítils virði í útflutningi vegna þess,
að við höfum ekki neytendur, sem
vilja borga nægilega fyrir það.
Þessu megum við aldrei gleyma, en
okkur hættir til þess í sjávarútveg-
inum að ganga út frá því sem vísu
að það sé alltaf hægt að selja fisk.“
Ný reglugerö um
meðferð rækju
Hver er afstaða ráðuneytisins til
gámafrystingar og frystingar afla
um borð?
„Það eru nú væntanleg ný lög um
ríkismat sjávarafurða og í fram-
haldi af því verða gefnar út reglu-
gerðir, sem hafa verið lengi í undir-
búningi. Hér er vissulega um
vandasamt mál að ræða. Frysting
um borð í skipum er á margan hátt
ágæt. Hún gefur viðkomandi skip-
um góða afkomu og þau sinna
ákveðnum markaði, en hins vegar
er jafnljóst, að það geta ekki allir
farið út í hana. Það er einnig mikil-
vægt að ýmsir smærri aðilar geti
sinnt ýmiskonar sérverkun og
framleiðslu á ýmsum nýjungum, ef
til vill fyrir litla markaði í smáum
stíl. Ef það gerist, að þeim fjölgi
um nokkur hundruð sem frysta fisk
við ófullkomnar aðstæður, leiðir
það til öngþveitis. Þess vegna vil ég
leggja á það áherslu, að ákveðið
verði haldið við faglegar kröfur og
þeir einir geti sinnt þessari fram-
leislu, sem uppfylla skilyrði til
þess. Nú fer mjög í vöxt rækju-
frysting um borð í skipunum og
rækjan þá stundum þídd upp að
nokkrum hluta, þegar komið er í
land. Við ætlum okkur alveg á
næstunni að gefa út nýja reglugerð
um meðferð á rækju vegna þess, að
okkur sýnist, að þarna hafi komið
fyrir óhöpp, sem hefði mátt koma í
veg fyrir með ákveðnari faglegum
kröfum og styrkara eftirliti. Gáma-
frysting getur verið í fullkomnu
lagi, sé hæfilegt magn fryst í hverj-
um gámi. HinS vegar er mönnum
hætt við, að setja allt of mikið inn í
gámana, sem þýðir það, að það
verður engin mynd á framleiðsl-
unni.“
Skemmt hráefni
veröur hvorki lagað í
mati né vinnslu
Nú hefur frumvarpið um ríkis-
mat sjávarafurða sætt talsverðri
gagnrýni og hefur verið talað um of
mikil afskipti ríkisins í matinu.
„Framleiðslueftirlit sjávaraf-
urða hefur ekki, og vart verið hægt
að ætlast til þess, getað komið í veg
fyrir, að gölluð framleiðsla kæmist
á erlenda markaði. Það sjáum við
til dæmis í skreið og saltfiski. Hins
vegar hafa frystihúsin byggt upp
öflugt eftirlit í tengslum við mark-
að þeirra. Við þetta starfa hjá
frystihúsunum á milli 30 og 40
menn. Það hefur gefið mjög góða
raun hjá SÍF, að taka upp svipað
eftirlit. Þetta nýja frumvarp gerir
ráð fyrir, að aðilar séu skyldugir til
að hafa eigið gæðaeftirlit, en hins
vegar verði það hlutverk ríkismats
sjávarafurða að hafa eftirlit með
störfum eftirlitsmanna, afurða-
mati þeirra og samræma störfin og
forðast að gera nákvæmlega það
sama og þeir eru að gera. Þá gerir
frumvarpið ráð fyrir þvi, að
styrkja eftirlit við ferskfiskmat,
áður en fiskurinn fer inn í fram-
leiðsluna og þar er talið, að fyrst og
fremst sé þörf á úrbótum og að
stuðla beri að bættri meðferð hrá-
efnisins, því að sjálfsögðu getur
enginn matsmaður lagað skemmd-
an fisk og því síður verður það gert
í vinnslunni. Því hefur verið haldið
fram í umræðunni um þetta mál,
að það sé verið að leggja niður óháð
mat ríkisins. Það er rangt, það sem
þarna er verið að reyna að gera
með stofnun fiskmatsráðs, er að
koma á eðlilegum samskiptum við
hagsmunaaðila, en þaðan verða
valdir fjórir menn af sjö. Ég er
þeirrar skoðunar, að slíkt samstarf
geti dregið úr árekstrum, sem allt-
af hafa verið á þessu sviði. Það
mun á engan hátt draga úr því að
um óháð mat verði að ræða, sem er
að sjálfsögðu nauðsynlegt til þess
að gefa neytendum á erlendum
mörkuðum tryggingu fyrir því, að
hér sé framleidd gæðavara undir
opinberu eftirliti eins og öll gæð-
aframleiðsla í heiminum byggir á,
bæði í sjávarútvegi og öðrum
greinum."
Verö ekki var við það,
að ég sé valdamikill
Hefur sjávarútvegsráðherra of
mikil völd?
„Ég verð nú ekkert var við það
sjálfur, að ég sé valdamikill. Ég tel
að það sé nauðsynlegt, ef hægt á að
vera að taka á erfiðum málum, að
menn hafi vald yfir því, sem verið
er að gera. Það er algjör forsenda
þess, að árangur náist. Það er svo
aftur annað mál, að það verður
aldrei tryggt fyrirfram, að vel tak-
ist til. Lögin um stjórnun fiskveiða
gilda aðeins fyrir þetta ár og við
höfum leitast við að hafa um flest-
ar ákvarðanir samstarf við hags-
munaaðila í sjávarútvegi. Það hef-
ur tekist þannig til fram að þessu,
að ekki hafa orðið neinir teljandi
árekstrar. Við höfun reynt að setja
okkur inn í einstök vandamál og
leysa þau eftir því, sem við höfum
getað og re.vnt að gera það án þess
að tala mikið um það. Ég er að
minnsta kosti mjög ánægður með
það hvernig til hefur tekist. Þetta
var talið meiriháttar mál fyrir ára-
mótin og þjóðinni myndi stafa mik-
il hætta af völdunum, sem sjávar-
útvegsráðune.vtið fengi í hendur og
það væri eitt það versta, sem nokk-
urn tíma hefði gerst í íslensku
þjóðfélagi. Sömu aðilar tala gjarn-
an um það, að það yrði að taka á
vandamálunum og sögðu í fram-
haldi af því, að nú væri verið að
byrja á vitlausum enda og farið al-
rangt í hlutina. Hins vegar var ekkj
bent á neina leið í staðinn, þannig
að mér fannst þetta vera hálfgert
nagg og nöldur.“
Hvert er álit þitt á stöðunni í
öryggismálum sjómanna
„Það er nú alltaf erfitt að meta
þau mál, það er eins og ekkert geti
komið í veg fyrir slysin. Hins vegar
er það nú svo, að þarna hefur orðið
veruleg framþróun. Hana eigum
við mikið að þakka þeim mönnum,
sem hafa lagt sig fram um að sinna
þeim málum. í því tilefni vil ég sér-
staklega nefna Sigmund í Vest-
mannaeyjum og ég tel, að hann eigi
miklar þakkir skilið fyrir frum-
herjastörf sin í sambandi við
björgunarbáta og sleppibúnað. Við
sjáum meðal annars á þvi, hve það
er mikils virði, að þarna séu menn
stöðugt á varðbergi. Hins vegar er
það nú svo, að þrátt f.vrir góðan
búnað eru það mennirnir sjálfir og
vaka þeirra í þessum málum, sem
mestu máli skiptir. Það hafa átt
sér stað verulegar framfarir í ör-
yggismálum sjómanna en hins veg-
ar er því ekki að neita, að mörg af
skipum okkar eru gömul og bjóða
ekki upp á nægilegt öryggi. Það er
því langt frá því, að sjómenn hafi
hlotið það öryggi, sem við hljótum
að keppa að,“ sagði Halldór Ás-
grímsson. — HG.