Morgunblaðið - 14.09.1986, Blaðsíða 4

4 C
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. SEPTEMBER 1986
SIGURÐUR NORDAL ALDARMINNING
Trúin á
ævintýrin
EFTIR
ÞORSTEIN
GYLFASON
Síðustu mánuði ársins 1922 var
einmunatíð í Reykjavík; hún dugði
til þess meðal annars að lsta desem-
ber söfnuðust margir Reykvíkingar
saman á Austurvelli til að hlýða ræðu
af svölum Alþingishússins. Þá var
Háskóli íslands þar til húsa ásamt
Alþingi. Ræðuna flutti Sigurður
Nordal sem var rektor Háskólans um
þessar mundir. Hún var birt í Lög-
réttu 7da desember og hét þar Trúin
á ævintýrin. Erindi Sigurðar við þá
sem á hann hlýddu var hversdags-
legt, og væri það líka núna sextíu
og fjórum árum síðar hann var að
biðja um peninga handa Háskólanum.
Peningana vildi hann nota til þess
að byggja stúdentaheimili, það er að
segja stúdentagarð. Honum fórust
meðal annars orð á þessa leið:
Þér megið umfram allt ekki
halda, að stúdentaheimilið sé nauð-
eru þeir að skapa hér íslenskt stúd-
entalíf, sem áður hefír ekki verið
til, samt eru þeir svo djarfir, að
þeir fylkja sér allir hiklaust undir
merki framtíðar, sem þeir aldrei
njóta sjálfír, samt eru þeir svo ríkir,
að þeir koma og bjóða allri þjóðinni
hlut í ævintýrinu með sér. Þér eigið
að vera þakklátir fyrir að fá að
taka þátt í öðru eins . . .
Maðurinn lifír ekki á brauði einu
saman. Maðurinn lifir alls ekki á
brauði. Brauðið bjargar honum frá
að deyja. Maðurinn lifír á ævintýr-
unum. Án þess væri lífíð ekki líf,
og maðurinn ekki maður. Það er
óþarfínn svonefndi, þau verðmæti
lífsins, sem varpa yfír það Ijóma
fegurðar og ímyndunar, sem gerir
daglega lífíð þolanlegt. Heldur eig-
um vér að spara allt við oss
hversdagslega, og kunna svo að
halda hátíð á milli, en gera allt lífið
að tilbreytingarlausu töðumauli.
Höggmynd af Sigurdi Nordal eftir Siguijón Ólafs-
son.
synjamál. Það er allt annað og
meira. Það er ævintýri. Þér megið
ekki halda, að allt geti ekki slarkað
áfram héðan af eins og hingað til.
Stúdentarnir koma ekki tilyðareins
og þurfamenn. Nú eru þeir margir
hverjir kúldaðir í smáum herbergis-
holum, verða að vinna fyrir sér
jafnframt námi sínu, fara á mis við
fíest það, sem sambræðrum þeirra
er veitt í öðrum löndum. Og samt
Árið 1934, tólf árum eftir að ræð-
an var flutt, kom stúdentaheimilið í
gagnið. Það var fyrsta byggingin á
háskólalóðinni og heitir nú Gamli
garður. Það var svo ekki fyrr en
1940 að Háskólinn sjálfur flutti úr
Alþingishúsinu í eigið hús þar sem
hluti hans, nú ekki nema lítill hluti,
á heima enn í dag.
II
Við skulum staldra við eitt orð í
þessum stúf: höfum það stúdentalíf.
Sigurður Nordal ætlaðist til þess af
Reykvíkingum að þeir reistu stórhýsi
utan um stúdentaiífið. Hvaða líf er
það? Garðsböll? Eða alls konar sukk
og svall? Væri ekki nær að ryðja
Alþingishúsið og tildra upp einhveiju
skólahúsi yfir þetta lið? Þá þvælist
það ekki fyrir löggjafarsamkomunni
alla daga. Og er ekki þessi háskóli
tómt bruðl og vitleysa hvernig sem
á er litið? Þarna eru 22 kennarar, á
embættislaunum, lesandi yfír 113
stúdentum. Veit fólk hvað það kost-
ar? Svo er hægt að fá það allt saman
ókeypis í Danmörku. Þar hefur það
líka „stúdentalífið" sem það sækist
eftir.
Árið 1924 vildi Jón Þorláksson,
Aldar-
minning
FRAMHALD gistiprófessor við Harvard-háskóla í
AP BLS. 3.C Bandaríkjunum. Kvöð háskólans var
sú að hann héldi sex fyrirlestra um
íslensk efni, og þar gafst honum lang-
þráð tækifæri og tírni til að sinna
frekar undirbúningi íslenskrar menn-
ingar, sem hann hafði orðið að láta
sitja á hakanum um Iangt skeið vegna
annarra starfa. Umhverfi og atlæti í
Harvard var honum mjög að skapi.
Hann taldi sér nauðsyn að starfa að
þessu verkefni í nokkurri Qarlægð frá
vettvangi þeirra atburða sem um var
fjallað, horfa ekki yfir hið víða svið
af heimaþúfu, heldur úr framandi
umhverfi ótruflaður af hversdags-
áhrifum sem honum mættu sífellt hér
heima.
Sigurður Nordal lokaði sig ekki frá
lífinu. Hann fylgdist mætavel með
dægurmálum af öllu tagi, og það var
ekki ótítt að hann drægist sjáífur inn
í slík mál. „Aumur er öfundlaus mað-
ur“, segir máltækið. Til voru þeir sem
sáu ofsjónum yfir velgengni og mann-
hylli hans og honum var stundum
vandlifað. Ekki held ég hann hafi
alla jafna tekið aðkast nærri sér, og
ekki man ég hann nefndi slíkt í mín
eyru. Hann svaraði stundum fyrir sig
og var bæði beinskeyttur og rök-
fastur ef því var að skipta. En
áreiðanlega var honum langtum kær-
ara að örva og leiðbeina skáldum og
rithöfundum og vekja áhuga á verk-
um þeirra sem horfnir voru og
gleymdir.
Áhrifavald Sigurðar Nordals yfir
nemendum sínum var fimasterkt.
Kom þar margt til. Hann var
fríðleiksmaður, ríflega meðalmaður á
hæð, en þéttvaxinn, snyrtimenni mik-
ið í klæðaburði og ákaflega aðlaðandi
í framgöngu. Honum var eðlilegt að
blanda geði við yngri menn sem eldri
og skorti aldrei viðeigandi umræðu-
efni. Gleðimaður var hann þar sem
slíkt átti við og var mikill unnandi
frjórrar lífsnautnar. Gáfur hans voru
í senn skapandi og rökvísar. Þó und-
arlegt megi virðast var fjölhæfnin
stundum fundin honum til foráttu af
einsýnum mönnum. Vísa Stephans
G. átti vel við Sigurð Nordal:
Láttu hug þinn aldrei eldast eða hjartað.
Vinur aftansólar sértu,
sonur morgunroðans vertu.
Sjálfur segir Sigurður Nordal svo
í Einlyndi og marglyndi:
„Einlyndið er að miklu leyti sama
og framkvæmni, marglyndið leggur
áherslu á viðkvæmnina. Vaninn er
hollur á sviði framkvæmninnar en
sljóvgar viðkvæmnina. Látum oss því
gera sem mest af verkum vorum af
vana, en halda viðkvæmninni sífellt
nýrri og frískri. Og með því hverfa
þessar andstæður."
Ég held að Sigurður Nordal hafi
alltaf leitast við að lifa samkvæmt
þessari kenningu.
Það var haustkvöld 1937 að fund-
um okkar Sigurðar Nordals bar fyrst
saman. Ég þekkti hann auðvitað af
afspum, og í huga mér skipaði hann
háan sess fyrir glæsileik sinn, lærdóm
og gáfúr. Sjálfur var ég ungur og
óráðinn, en hafði innritast í norrænu-
deild háskólans mest vegna þess að
ég hugði mig þar helst eiga vinum
að mæta sem og reyndist. Eg sat, um
kvöldið hjá þeim Sigurði og Ólöfu
konu hans sem tóku mér strax með
þeirri hlýju og innileik sem síðan
fylgdi kynnum okkar ævilangt.
Sigurður Nordal var að eðlisfari
mannblendinn. Um hann átti það við
að maður er manns gaman. Sam-
neyti við annað fólk var honum mikil
nauðsyn, og hann eyddi æmum tíma
með glöðu geði í viðræður við aðra,
kunni og manna best að haga svo
orðum að viðmælendur mætu sam-
verustundirnar og hefðu af þeim
ánægju og uppörvun. Ekki átti þetta
síst við um nemendur hans. Hann
var glöggur á menn og leitaði vand-
lega að áhugaefnum þeirra. Ollum
vildi hann koma til þroska, og munu
þeir sem uppi standa af nemendahópi
hans kannast við það. Hann var ráð-
spakur maður, en vildi engum stjóma
með nauðung, heldur láta menn sem
mest sjálfráða, en styrkja þá eftir
megni til þess er hugur þeirra hneigð-
ist. Sparaði hann sig hvergi til að
efla sjálfstraust og sjálfstæði nem-
enda sinna.
Sigurði Nordal var sem sagt einkar
lagið að fræða í viðtölum eins og
spekingum fomaldar. Það gerði hann
hvort heldur hann var á gönguferð í
Heiðmörk, götum gömlu Reykjavíkur
eða heima í stofu sinni. Hann hafði
næmt auga fyrir náttúrufegurð, og
Heiðmörk mátti kallast draumaríki
hans. Ég hygg hann hafi átt drjúgan
þátt í að þetta landsvæði var gert
að fólkvangi Reykvíkinga, og nafnið
Heiðmörk var frá honum komið. —
Gömlu húsin í Reykjavík vom honum
eins og opin bók til að lesa af sögur
þjóðkunnra manna sem í þeim höfðu
búið á fyrri tíð. Mjög hugleikið um-
ræðuefni voru líka æskustöðvar hans
fyrir norðan, frændfólk hans þar og
ýmsir gildir bændur og kyniegir
kvistir í Húnaþingi og víðar.
Kennsla Sigurðar Nordals við há-
skólann var að miklu leyti fólgin í
fyrirlestrum. Hann Ias fyrir í kennslu-
stofu læknadeildar í alþingishúsinu
meðan háskólinn var þar, eða til árs-
ins 1940. Mun sú stofa hafa verið
rúmbetri en aðrar vistarverur háskól-
ans, enda vom oft fleiri viðstaddir
kennsluna en nemendur hans.
Eitt af því fyrsta sem ég man af
kennslu Sigurðar var inngangserindi
um rómantísku stefnuna og síðan
kynning og skýringar á kvæðum
Bjarna Thorarensens. Sigurður lét
nemendur lesa kvæðin sem síðan
vom skýrð í samræðuformi, sem hann
stýrði af festu og lipurð, opnaði sífellt
ný svið og sjónarhorn og sýndi hinn
mikla líkingasmið í nýju ljósi, oft
næsta óvænt, — fmmleik Bjarna,
skarpskyggni og frábæra andagift.
Þetta var engin þurr ítroðsla, en ákaf-
lega varð Sigurður glaður, ef hann
þóttist fínna skilningsglætu í þeim
ungu sálum sem hann vildi opna fyr-
ir dýrlegar sýnir og „skóga hug-
mynda" skáldsins á Möðmvöllum.
Hér hefur verið farið fljótt yfir
sögu og aðeins drepið á fáein atriði
á löngum og viðburðaríkum æviferli
Sigurðar Nordals.
„Gleymt er þá gleypt er“, segja
menn. Vonandi verður það orðtak
aldrei að algildum sannindum. Við
lifum nú tíma mikillar gleymni og
gleymsku. Margir snúa baki við for-
tíðinni í stað þess að draga af henni
þarflega lærdóma. Að því mun koma,
þó að síðar verði, að menn reyna að
knýta þræði sem slitnað hafa. Þá
mættu íslendingar gera góðan hlut
þess manns, sem veitti þjóðinni svo
lengi og örlátlega af gnægð hjarta
síns og hugar.