Morgunblaðið - 28.05.1988, Blaðsíða 3

,MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. MAÍ 1988
fyrir nokkrir vanir leikarar og tveir
nýútskrifaðir að auki og svo ég,
nýfluttur í bæinn og með þá einu
reynslu að hafa leikið í áhugaleik-
húsum úti á landi. Mér fannst allir
standa betur að vígi en ég, og það
var náttúrulega svo.
Ég fór eiginlega bakdyramegin
inn í atvinnuleikhúsið og er sjálf-
sagt með þeim síðustu sem gerðu
það. Það er hins vegar ekkert laun-
ungarmál að ég hef alltaf fundið
fyrir því að hafa ekki hlotið regíu-
lega menntun á þessu sviði. Ég
reyndi að vísu að telja mér trú um
að áhugaleikhúsin væru góður
skóli, því óneitanlega veita þau
gríðarlega mikla sviðsreýnslu, mín
leið til menntunar væri þess vegna
ekki lakari en leiklistarskóli. Undir
niðri hef ég samt alltaf fundið dálít-
ið til vanmáttar gagnvart því fólki
sem hefur haft skólann að baki.
Þess vegna gat ég ekki litið á mig
sem fullgildan leikara, að minnsta
kosti ekki framan af. Þegar ég var
síðan tekinn inn í Félag íslenskra
leikara árið 1980 fannst mér það
vera eins konar viðurkenning og
þá fór ég að líta á mig sem að
minnsta kosti hálfan leikara.
Fyrsta hlutverkið mitt hér var í
Þess vegna skiljum við eftir Guð-
mund Kamban. Og strax á fyrsta
vetrinum lenti ég í stórhlutverkum
á borð við Skugga-Svein og síðan
eftir því. Það út af fyrir sig hefur
hjálpað mér að komast á þá skoðun
að ég væri svona að minnsta kosti
þokkalega hæfur. En fljótlega eftir
að ég kynntist atvinnuleikhúsinu
af eigin raun fór að blunda með
mér sú tilfinning að ég yrði að koma
mér í einhvers konar nám. Það tók
að vísu átta ár að láta það verða
að veruleika.
Út í óvissuna
Þegar ég var búinn að leika hér
þessi átta ár fannst mér ég verða
að breyta til. Annaðhvort að fara
suður og reyna fyrir mér þar eða
komast eitthvað í burtu í eitthvert
nám, bæði til að hvíla sjálfan mig
og ekki síður áhorfendurna, sem
voru búnir að horfa á mig hér á
sviðinu allan þennan tíma. Þá fór
ég til London.
Það var eiginlega ævintýralegt
hvernig það gerðist. Ég fann aug-
lýsingu í blaði frá skóla, The Drama
Studio London, sem er eins konar
framhaldsskóli fyrir leikara. Ég gat
einhvem veginn bögglað saman
umsókn og sendi hana og var tek-
inn inn í skólann þrátt fyrir einstak-
lega lélega enskukunnáttu. Um-
sjónarkennarinn minn sagði mér
síðar að þeir hefðu velt þessari
umsókn lengi fyrir sér. Mér hafði
verið sagt að ég kæmist aldrei inn
í þennan skóla vegna þess hvað ég
var vondur í ensku og ég yrði að
svindla svolítið. Ég vildi hins vegar
ekki leyna þessu á nokkurn hátt.
Hins vegar þurfti ég að skila með-
mælum og leitaði til fólks sem ég
hafði unnið með og leikið hjá. Þetta
voru Signý Pálsdóttir, Páll Baldvin
Baldvinsson og Sveinn Einarsson
og eftir því sem kennarinn minn
sagði voru þetta þvílík meðmæli að
þeir álitu einna helst að þeir væru
að taka inn í skólann einhvem
helsta Ieikara íslands!
Það var lengi ætlunin að við
færum öll, Guðrún, ég og dætum-
,ar, sem vom orðnar fjórar. Ég fékk
fyrirgreiðslu frá Lánasjóði íslenskra
námsmanna, en það var ekki grund-
völlur fyrir því að fjölskyldan færi
og það varð að samkomulagi að ég
færi einn og Guðrún héldi áfram
að reka heimilið hér. Ég kom heim
um jól og páska og hún var svo
hjá mér síðasta mánuðinn í London.
Á skólabekk
Fyrsta skóladaginn í London
greip mig álíka tilfinning og fyrsta
daginn hjá Leikfélagi Akureyrar.
Þarna stóð ég í útlendri borg innan
um skólagengna leikara, svo gott
sem mállaus. Ósköp fannst mér ég
vera lítill þá. En mér var tekið
óskaplega vel og eftir að ég áttaði
mig á því að mér yrði fyrirgefíð þó
að ég talaði ekki nákvæmlega rétt
þá fór þetta að ganga. Ég held að
kennaramir hafi fyrirgefið mér
málleysið, trúlega vegna þess að
ég hafði mikl'u meiri sviðsreynslu
en nokkur annar af nemendunum.
En þetta var erfiður skóli, langur
skóladagur og geysilega mikil
heimavinna. Þarna var bókstaflega
farið í allt sem varðar leik á sviði,
í útvarpi og fyrir framan mynda-
vél. Auk þess tók ég einkatíma hjá
söngkennara. í skólann em árlega
teknir fimm leikstjórnarnemar og
ég kynntist þeim vel, fylgdist með
þeim í námi og græddi heilmikið á
því. Og ég má ekki gleyma að geta
þess hvað ég stundaði leikhúsin
óhemjumikið. Það var heldur ekki
lítið sem lærðist á því að gleypa í
sig Lundúnaleikhúsin í tíu mánuði.
Þessi tími var stórkostleg upplifun
og jók mér öryggi, kjark og reynslu
sem er ómetanleg. Ég hefði gjaman
viljað vera lengur, dveljast annað
ár í London, en ég hefði ekki hald-
ið það út að vera í burtu frá fjöl-
skyldunni annað ár.
Búsorgir á erlendri grund
Ég er nátturulega sveitamaður í
mér og mér fannst ófært annað en
að tryggja mér húsnæði áður en
ég færi út í heim. Ég hafði sam-
band við séra Jón A. Baldvinsson,
sóknarprest í Lundúnum, og hann
útvegaði mér með ljúfmennsku
sinni herbergi á stúdentagarði.
Upphaflega leist mér ekki illa á
garðinn, en það var klukkutímaferð
með lest að heiman og í skólann
og eftir á að hyggja var herbergið
eins og sæmilegur fataskápur og
auk þess deildi ég eldhúsi með
fimmtán öðrum, flestum aröbum,
sem ég náði engu sambandi við.
Þetta var náttúrulega talsverð
breyting fyrir fjölskyldumann ofan
af Islandi. Ég varð hins vegar var
við að nemendurnir í skólanum voru
að taka sig saman í smáhópum til
að leigja íbúðir og þegar mér var
sagt að vantaði fimmta mann í stóra
íbúð ekki langt frá skóla ákvað ég
að slá til. Mér fannst ég vera að
svíkja umsjónarmanninn á garðin-
um en bar mig samt upp við hann,
og hann varð raunar guðs lifandi
feginn að fá herbergið mitt því
hann var með langan biðlista og
herbergið gekk strax út. Ég komst
hins vegar í þá aðstöðu að umgang-
ast skólafélagana mikið og kynnast
þeim betur og þá má segja að landið
hafi farið að rísa.
Að þroskast og fullorðnast
Já, þessi dvöl í London var hreint
ævintýri. Ég hefði aldrei trúað því
að ég mundi læra eins mikið á jafn-
stuttum tíma. Þroskast, bókstaf-
lega fullorðnast. Og mér finnst ég
hafa breyst. Ég vinn öðruvísi, geng
öðruvísi að verki en áður. Skólinn
kenndi mér að taka hlutina öðrum
og fastari tökum. Ég geri mér ekki
fullkomlega grein fyrir því hvað
hefur gerst í mér en mér finnst ég
vinna markvissar en ég gerði og
með öðru hugarfari. Það er
skemmtilegra að vinna en var.
Núna hvarflar ekki að mér, eins og
fyrir tveimur árum, að verki sé lok-
ið þegar frumsýning er búin og
rækileg ástæða til að halda upp á
það. Eg skynja miklu betur þann
raunveruleika að frumsýning út af
fyrir sig er bara einn áfanginn á
leið frá fyrsta samlestri til lokasýn-
ingar. Ég trúi því að þetta sé hluti
af því að skilja í raun og veru stöðu
sína sem leikari. Og mér finnst líka
að eigingirnin hafi minnkað — og
það mátti hún.
Heim á ný
Það var auðvelt að koma heim.
Ég hlakkaði alveg óskaplega til þó
að mig langaði í aðra röndina til
að vera lengur í þeirri stórkostlegu
borg London og þessum ágæta
skóla mínum. Spennan sem fylgdi
því að byija að leika á Akureyri
aftur var mikil. Mér fannst ég hafa
lært svo mikið og þroskast og ég
fann hjá mér .svo mikla þörf fyrir
að sýna og sanna fyrir öðrum að
þessi dvöl mín hefði verið til ein-
hvers. Einmitt þess vegna fannst
mér ég verða að koma aftur, betra
fyrir mig en að fara eitthvað ann-
að, sem auðvitað gat líka komið til
greina. Ég held líka að ég hafi
gert rétt. Mér finnst að minnsta
kosti miklu betra og skemmtilegra
að vinna en áður.
Ég sagði áðan að ég hefði þurft
að breyta til, ekki síst til að hvíla
áhorfendur. Það er ekkert alltof
sniðugt að þeir skuli alltaf þurfa
að horfa á sömu leikarana þegar
þeir fara í leikhúsið sitt. Við stönd-
um frammi fyrir í svona atvinnu-
leikhúsi, þótt lítið sé, að þurfa að
hafa fastráðið fólk. Ég er raunar
fylgjandi því að halda því í lág-
marki, hér sé kjarni svo sem fimm
leikara eða svo. En við þurfum auk
þess að hafa talsvert af lausráðnu
fólki, bæði til að hvíla þá fastráðnu
og leikhúsgestina. Það þarf líka að
búa svo um hnútana að fastráðnu
leikaramir séu ekki alltaf í burðar-
hlutverkum. Það er ekki hægt að
hafa alltaf sama fólkið í öllum aðal-
hlutverkum.
Ég á eftir að ...
Það hefur oft og lengi verið rætt
um þann möguleika að leikarar fari
meira milli atvinnuleikhúsanna og
það hefur verið okkur héma ómet-
anlegt að fá gestaleikara að sunn-
an, eins og oft hefur komið fyrir.
En þörfin er ekki sú sama fyrir
B 3
sunnan og hér. Þar er miklu meira
úrval af leikurum, svo margir fast-
ráðnir góðir leikarar að gestaleikar-
ar hafa komið hingað en ekki kom-
ið að norðan inn á Reykjavíkursvið-
in. Satt að segja held ég að á með-
al leikaranna sjálfra sé fullur vilji
fyrir meiri hreyfanleika en það vanti
aðallega skipulag og kerfisbreyt-
ingu. Eg þekki marga leikara sem
gjarnan vildu flytja sig til, í verki
og verki, ef tækifæri væri fyrir
hendi.
Þetta hlýtur að breytast og ég á
eftir að prófa að leika í atvinnuleik-
húsi í Reykjavík, hvort sem ég verð
gestaleikari eða flyt suður. Málið
er bara það að okkur hjónunum
líður svo vel hér á Akureyri, líkar
sífellt betur að búa hér eftir því sem
árin líða, og það yrði átak að þurfa
að flytja héðan. En það kemur að
því að ég þarf að prófa að leika
annars staðar.
Glíman við Tevje
Þessa stundina er ég að leika
Tevje í Fiðlaranum á þakinu. Ég
veit að það leist ekki öllum á blik-
una þegar fréttist að ég ætti að
gera það. Það hafði jafnvel verið
búist við því að fenginn yrði gesta-
leikari til að leika Tevje. Meðal
annars var minnst á Róbert Arn-
fínnsson, sem átti einstakan
stjömuleik í þessu hlutverki í Þjóð-
leikhúsinu á sínum tíma. En mér
var falið þetta hlutverk og ég varð
var við að það voru ekki allir jafnán-
ægðir með það. Ég veit ekki hvern-
ig ég hefði bmgðist við slíku mót-
læti hér fyrir tveimur ámm. Trúlega
hefði ég tekið því illa og jafnvel
bognað. En núna komst engin hugs-
un að hjá mér önnur en ÉG SKAL.
Ég einbeitti mér að verkefninu og
gaf allt sem ég átti í það. Það er
auðvitað annarra að dæma um ár-
angurinn, en þau viðbrögð sem ég
hef fundið hafa vakið hjá mér gleði.
Og ég er staðráðinn í að vera betri
Tevje á hverri sýningu sem eftir
er. Verkinu er ekki lokið. Og það
að ég skuli hugsa svona núna finnst
mér gleggsta dæmið um það hvers
virði það var mér að fá að fara í
skólann minn. Læra það sem ég
hafði verið að gera ámm saman.
Og helst vildi ég að ég gæti farið
aftur og lært meira. Hver veit nema
komi að því líka? Hver veit?
Viðtal: Sverrir Páll
Henrik Nordbrandt.
unnar lifandi kominn.
Hvað sem öllu líður, þá sló Nord-
brandt ekki í gegn sem skáldsagna-
höfundur. Það stafar einkum af því
að Danir eiga í erfiðleikum með að
skilja hvað hann er að fara en ekki
af því að hann tjái sig óskýrt eða
skrifi slakan prósa. Ein af ástæðun-
um kann að vera sú að það um-
hverfí og andrúmsloft sem Nord-
brandt skrifar í er svo gjörólíkt hin-
um danska smámunasama og sjálf-
umglaða Grundtvigisma. í ritgerða-
safninu Breve fra en ottoman
(1978), skrifar Nordbrandt um um-
hverfið sem varð kveikjan að njósna-
sögunni um Fred Finckelstein. Þar
kemur í Ijós að lífsreynsla hans í
Grikklandi og Tyrklandi hefur haft
afgerandi áhrif á hann. Um dvöl sína
á grísku eyunni Simi segir hann:
Dularfullur og óræður. Þannig
ímynd vill Nordbrandt hafa í
hugum lesenda sinna.
„Vera mín á eyjunni breytti allri
minni afstöðu til tilverunnar." Og
hann gerðist ekki „símastaur".
Nefði Nordbrandt komið í mars,
þá hefðum við fengið að heyra hann
lesa úr sínum nýjustu prósaverkum;
þ.e.a.s. furðusögurnar í Septemb-
erfortællingar. Bröndums bókafor-
lagið fékk til liðs við sig sjö danska
rithöfunda (þeirra á meðal Hans Alf-
redsson, Peter Seeberg og Inger
Christensen) og setti þá í ímyndaða
Decameron-aðstöðu. Sjö persónur
neyðast til þess að eyða sjö dögum
og nóttum saman — náttúruhamfarir
hafa einangrað þá frá umheiminum
— og hver þeirra segir hinum sögu
dag hvem og útúr þessu koma sjö
smásagnasöfn. Öll sjö bindin eiga
að koma út í ár, en þegar eru þijú
bindi komin og heita þau Skæbnen,
Mordet og Mödet. í frásögnum ann-
ars dags skrifar Nordbrandt um
mann sem nær sér niðri á nágranna
sínum, sem er óþolandi fótboltafrík,
með því að skjóta knattspymumann
á sjónvarpsskermi þess fyrrnefnda,
og í frásögnum þriðja dags mynda
draugar og sálnaflakk rammann um
áhrifamikla sálarkönnun hans.
Þó ennþá ríki efí hjá hinum sjálf-
umglöðu hvað varðar skáldsagna-
gáfu hans, vegna þess hve hann er
krefjandi og „Tyrfinn" (eilífur
stimpill fyrir bókmenntaverk sem
krefjast þess að maður flytji innri
fjöll úr stað til þess að skilja þau),
þá em þessar sömu kröfur tvímæla-
laust virtar í ljóðlist Nordbrandts.
Karen Blixen skrifaði eitt sinn
smásögu sem heitir Perlen. Hún
fjallar um unga konu sem á brúð-
kaupsferð sinni setur verðmæta
perlufesti sína í viðgerð hjá skósmiði
í litlu þorpi í Noregi; og hún er næsta
viss um að það muni vanta perlu
þegar hún fær festina til baka. Hún
blygðast sín fyrir að setjast niður
og telja, og langur tími líður áður
en hún gerir það; og þó er hún löngu
komin til Kaupmannahafnar. En
þegar hún loksins sest niður og tel-
ur, kemur það í ljós að það hefur
fjölgað um eina perlu, og sú perla
er meira virði en allar hinar til sam-
an. Þess konar perla er Hinrik Nord-
brandt í danskri ljóðlist, perla sem
okkur hefur áskotnast óverðskuldað
— en sem þó verður að vera til stað-
ar — á órannsakanlegan hátt!
Ljóðin sem hér birtast í þýðingu
Hjartar Pálssonar eru öll úr nýjustu
ljóðabók Nordbrandts Under Mau-
solæet.
Texti: Lisa von
Schmalensee lektor
Þýðing: Geir Svansson
HENRIK NORDBRANDT
Sorgarsaga
Kerín voru einungis tækið, tunglið takmark.
Hinir voru leirkerasmiðir.
Kerin voru margvísleg í laginu
og þegar þau bárust niður eftir fljótinu
varð öllum Ijóst á augabragði
að ker eru sköpuð til þess að fljóta
og fljót til þess að bera þau með sér
og tungl til þess að skína
niður á fljót með vaggandi kerum
allavega í laginu.
Drjúgan spöl niöur með fljótinu
veiddu óvinveittur ættbálkur
kerin upp úr vatninu.
Fyrst migu þeir í þau
á eftir brutu þeir þau í mél.
Leirkerasmiðirnir vour þá einungis gamlir menn
Iíkarí sínum eigin leir
en nokkru sinni fyrr.
Til þess að leyna því
smurðu þeir sig alla með leir.
Hinir stungu þeim í ofninn
því að sem fyrr sagði voru þeir leirkerasmiðir.
Vesalir leirkerasmiðir!
Tunglið skein hátt á himnni og órafjarrí
yfír 30 metra háum bambusskógum
en vesalings leirkerasmiöirnir
bárust niður eftir fljótinu.
Kerín voru einungis tækið.
Hjörtur Pálsson þýddi.
(Úr Under mausolæet)