Morgunblaðið - 04.11.1990, Blaðsíða 15
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 4. NOVEMBER 19909
---rniT" 1f,
15
'IVd'.i
I ;rt-"i/rr
ITTTP
FTTTTT-
bök hinna ríku, og repúblikana, sem
vildu lækka skatta.
Þegar frumvarpið var samþykkt
var haft á orði að hér væri á ferð
heiðarleg tilraun til að eiga við fjár-
lagavandann. En í raun fer ekki
mikið fyrir niðurskurði. Þegar ofan
á bætist upphæðin til að bjarga
spari- og lánastofnunum ríkisins
kemur í ljós að fjárlögin hækka um
níu prósent frá fjárlögum þessa
árs. Að auki gæti samdráttur í efna-
hagsmálum leitt til enn meiri halla
á fjárlögum næsta árs en spár
þær, sem fjárlögin eru reist á,
segja til um.
Þetta fjárlagavafstur hefur haft
sín áhrif í kosningabaráttunni.
Demókratar virðast hafa náð sér í
vísi að málstað eftir að hafa eigrað
um án svars við skattleysisstefnu
repúblikana. I stað kjörorðsins
„engir skattar“ kom „réttlátir
skattar". í hita kosningabaráttunn-
ar segja demókratar að skattleggja
skuli þá, sem mest eiga undir sér,
til að rétta úr efnahagnum.
Fallandi gengi forseta
Frá því að Bush sneri bakinu við
kosningaloforði sínu hafa vinsældir
hans hrapað í skoðanakönnunum.
Eftir innrásina í Panama ruku vin-
sældir forsetans upp í tæp 80%
samkvæmt skoðanakönnunum
Gallup-stofnunarinnar, sem stuðst
er við hér. í júní kváðust 65% að-
spurðra telja að BUsh stæði sig vel
í embætti. Sú tala fór upp í 75%
eftir að írakar gerðu innrás í Kúvæt
og herflutningar Bandaríkjamanna
til Saudi-Arabíu hófust. Síðan hefur
hins vegar dregið úr ánægju með
frammistöðu Bush og í könnun, sem
gerð var 25. og 26. október voru
aðeins 48% aðspurðra ánægð með
störf forsetanss. Reyndar ber að
taka fram að aðeins 36% lýstu yfir
vanþóknun sinni og aðrir voru
óákveðnir. Hins vegar töldu sextíu
og fjögrir prósent að Bush væri að
glata pólitískum áhrifamætti sínum
vegna ófara forsetans í fjárlagafen-
inu.
Þetta hefur ekki aukið hróður
Bush meðal flokksbræðra sinna.
Þeir eru uggandi fyrir kosningarn-
ar, sem taka til allrar fulltrúadeild-
arinnar og þriðjungs sæta í öld-
ungadeildinni. Repúblikanaflokkur-
inn virðist ætla að tapa kosningum
utn sæti í öldungadeildinni í lllin-
ois, Michigan og Rhode Island fyrir
demókrötum í leit að endurkjöri. í
upphafi árs voru repúblikanar tald-
ir sigurstranglegir í þessum ríkjum.
Og ekki eru nema nokkrar vikur
síðan repúblikanar í Massachusetts
og Illinois voru við það að bola öld-
ungadeildarþingmönnum demó-
krata úr sætum sínum. Nú hefur
demókrötunum þar tekist að ná
forskoti þótt þeir geti ekki bókað
sigur enn.
Hins vegar eiga öldungadeildar-
þingmenn repúblikana í Oregon og
Norður-Karólínu í vök að vetjast.
Einnig eru sæti um tíu þingmanna
repúblikana í fulltrúadeildinni talin
í hættu. Því gæti svo farið að demó-
kratar bættu við meirihluta sinn í
báðum deildum þingsins. Og þá
færu þeir langt með að hafa bol-
magn til að hnekkja neitunarvaldi
forsetans þegar svo ber undir.
Bush sniðgenginn
Repúblikanar rekja þessar lítt
vænlegu horfur til fallvalts gengis
Bush undanfarið. Það er ekki langt
síðan frambjóðendur flokksins
kepptust við að sjást í fylgd með
forsetanum á almannafæri og ekki
þótti saka í kosningabaráttunni að
atburðurinn væri festur á filmu.
Nú vilja þeir ekki koma nærri hon-
um. Repúblikanar í Arizona aflýstu
kosningafundi með Bush til þess
að grafa ekki undan kosningaher-
ferð sinni gegn sköttum. í New
Hampshire lét öldungadeildarfram-
bjóðandi repúblikana ekki sjá sig
þegar Bush kom til að veita honum
stuðning sinn. Peter Smith fulltrúa-
deildarþingmaður í Vermont lét sig
hafa það að fá forsetann í heim-
sókn. En hann notaði tækifærið til
að vekja athygli á ágreiningi sínum
við Bush um skattamál.
Andstaðan við forsetann kom
best í IJos í dreifibréfi frá Ed Roll-
ins, öðrum formanna þingnefndar
Repúblikanaflokksins, til þing-
manna repúblikana í fulltrúadeild-
inni. „Hikið ekki við að lýsa yfir
andstöðu gegn forsetanum eða til-
lögum, sem lagðar eru fram á
þingi,“ skrifaði Rollins, sem átti
stóran þátt í að skipuleggja kosn-
ingasigur Reagans 1984. Þessi
skrif hafa komið illa við Bush, sem
rær nú að því öllum árum að fá
Rollins vikið úr starfi.
Bush reynir nú að sætta and-
stæðinga sína í flokknum. Hann
vill ekki valda klofningi milli þess
arms flokksins, sem sækir stuðning
sinn til íhaldsafla í Mið- og Suð-
urríkjunum í anda Barrys Goldwat-
ers á sjötta áratugnum og rótgró-
inna, auðugra Austurstrandar-
repúblikana, sem telja myndu for-
setann til sín. Samkvæmt skoðana-
könnunum telja nú fimmtíu og níu
prósent Bandaríkjamanna að Bush
vilji vernda hina ríku. Áður en fjár-
lagaflækjan kom upp töldu aðeins
tuttugu prósent þjóðarinnar að
Bush væri á bandi hinna ríku. Slíkt
leggst ekki vel í hina svokölluðu
Reagan-demókrata — unga verka-
menn sem forveri Bush í forseta-
stóli seiddi úr faðmi Demókrata-
flokksins.
Fyrir rúmri viku beitti Bush neit-
unarvaldi sínu til að fella jafnréttis-
frumvarp í þinginu í þeim tilgangi
að sefa hægri vænginn. Frumvarp-
inu var ætlað að efla réttindi minni-
hlutahópa og kvenna á vinnustöðum
eftir að hæstiréttur hafði grafíð
undan þeim með því að úrskurða
vinnuveitendum í hag í sex málum,
sem komið höfðu fyrir hann. Hóf-
samir repúblikanar vildu reyna að
komast að málamiðlun um frum-
varpið en íhaldsvængurinn hélt því
fram að verið væri að koma á fót
kvótakerfi,sem myndi halla á vinnu-
veitendur.
Blásið í herlúðra
Nú þegar fjárlögin eru í höfn
hefur Bush beint spjótum sínum að
demókrötum og reynt að kenna
þeim um subbulega afgreiðslu
þeirra. Á kosningafúndi á þriðjudag
veittist hann að „klaufskum, kald-
riljuðum" demókrötum, kallaði þá
„hrokafulla meirihlutann“, sem
væri „dáðlaus og ábyrgðarlaus".
Sama dag endurtók hann gamla
tuggu um að tvennt skyldi maður
aldrei sjá búið, til, pylsur og lög.
„Hvað demókratana á þingi varðar
höfum við á þessu ári öll fengið
sýningarferð á fyrsta farrými um
þulsugerðarverksmiðjuna.“
Slík ummæli hafa vakið reiði
demókrata, sem segja að forsetan-
um sé ekki fært að hegða sér eins
og flokksformaður í kosningabarát-
tunni og ætla síðan að láta eins og
ekkert hafi í skorist þegar hann
þarf að halda áfram að vinna með
demókrötum eftir kosningarnar.
Bush hefur sagt að meirihluti demó-
krata hefti svigrúm sitt, en það
gæti auðveldlega komið honum í
koll að láta eins og hann ráði engu
og andstæðingarnir hafi tögl og
hagldir í fjármálum landsins. Ge-
orge Mitchell, leiðtogi demókrata í
öldungadeildinni, sagði að Bush
myndi einfaldlega líta út eins og
uppburðarlítill tapsár veifiskati ef
hann héldi áfram að segja „þeir
létu mig gera þetta“.
Bush hefur einnig reynt að færa
sér andúð kjósenda á þaulsætnum
stjórnmálamönnum í 'nyt. Hann vill
láta setja mörk á hvað lengi þing-
menn megi sitja í stóli. Þannig
megi „draga úr misnotkun valds
og óheftum áhrifum rótskotinna
þingmanna og starfsliðs þeirra".
Þar talaði Bush eins og utangarðs-
maðurinn sem berst gegn spilling-
unni í höfuðborginni. Eftir er að sjá
hvernig málflutningur af þessu tagi
gengur í kjósendur. Hins vegar
hefur Bush mestalla sína starfsævi
verið innanbúðarmaður í stjórnkerf-
inu öndvert vð forvera sína Reagan
og Jimmy Carter, og gæti því rétt
eins hafa verið að tala um sjálfan
sig.
Persaflóadeilan dregin
inn í kosningarnar?
Ofangreind ummæli Bush í kosn-
ingabaráttunni eru augljóslega ætl-
uð til þess að styrkja pólitíska stöðu
hans og flokksins. Aukin áhersla á
Persaflóadeiluna í upphafi síðustu
viku vekur hins vegar alvarlegri
spurningu, hvort forsetinn sé að
nota ástandið í Mið-Austurlöndum
sér til pólitísks framdráttar. Persa-
flóinn hefur tekið við af fjárlögum,
krepputali og árásum forsetans á
demókrata í sjónvarpsfréttum. Á
mánudag flutti James Baker ut-
anríkisráðherra harðorða ræðu þar
sem hann lýsti yfir því að Banda-
ríkjamenn myndu ekki hika við að
„beita valdi“ ef Saddam Hussein
héldi Kúvæt áfram hemumdu.
Á miðvikudag bætti Bush um
betur og kvaðst hafa „fengið nóg“
af því hvernig írakar færu með
bandaríska gísla og stjórnarerind-
reka. „Bandaríski fáninn blaktir
yfir sendiráðinu í Kúvæt og mis-
kunnarlaus einræðisherra er að
svelta okkar fólk þar,“ sagði Bush.
„Og hvað ætla ég að gera í þessu?
Við skulum bara bíða og sjá. Því
að ég hef fengið mig fullsaddan af
slíkri meðferð á Bandaríkjamönnum
og ég veit að aðrir eru sama sinn-
is.“ Þótt Sununu, starfsmannastjóri
forsetans, hafi sama dag dregið í
land og sagt að Bush væri „enn
staðráðinn ... í að reyna diplómat-
ískar leiðir til að forðast átök“ er
ljóst að spennan í Persaflóadeilunni
hefur vísvitandi verið aukin. Stjórn-
málaskýrendur segja að stefna
þessi þjóni þremur markmiðum. í
fyrsta lagi eigi að telja Hussein trú
um að annaðhvort verði hann áfram
í Kúvæt og fái það óþvegið eða
hann hafi sig brott og haldi völdum.
í öðru lagi sé verið að undirbúa
Bandaríkjamenn undir mikil átök,
sem kynnu að bijótast út. Og að
síðustu þá vilji Bush beina athygli
almennings frá fjárlögum og efna-
hagsmálum að Persaflóadeilunni.
Samkvæmt skoðanakönnun sjón-
varpsstöðvarinnar ABC á miðviku-
dag kváðust 55% aðspurðra þeirrar
hyggju að Bush stæði sig vel í
starfi þannig að almenningsálitið
virðist vera að snúast forsetanum
í hag á ný. Hins vegar segja bæði
háttsettir starfsmenn í Hvíta húsinu
og repúblikanar og demókratar að
ringulreið virðist ríkja í stjórninni,
sem viti vart hvaða stefnu hún
fylgi í raun. Sununu segir eitt og
Bush annað. Ekki bætir úr skák
að þingheimur virðist því lítt fylgj-
andi að valdi verði beitt. „Hér er
það sama upp á teningnum og í
fjárlagavitleysunni,“ sagði háttsett-
ur embættismaður'.
„Yfirlýsingar stangast á og eng-
inn veit hvað er að gerast.“ Heimild-
armenn í Hvíta húsinu héldu því
meira að segja fram að forsetinn
hafi látið orð sín falla að samstarfs-
mönnum sínum og utanríkisráðu-
neytinu forspurðu.
Hvort sem þessari auknu áherslu
á Persaflóadeilunni er ætlað að vera
vopn í kosningabaráttunni eða ekki
þá birtist hún jafnhliða ötulum til-
raunum Bush til að hjálpa þing-
mönnum repúblikana til að halda
sætum sínum. Stjórnmálamenn úr
röðum bæði demókrata og repúblik-
ana hafa tekið ummælum forsetans
með fyrirvara og telja tilganginn
að baki þeim öðrum þræði pólitísk-
an. Franska sjónvarpið tók í sama
streng og sagði Bush vilja bæta
stöðu sína í skoðanakönnunum.
„Það væri hámark kaldlyndisins
að ætla að stjórn Bush sé reiðubúin
til að blása til orrustu til að bjarga
nokkrum þingsætum,“ sagði Brent
Bozell, hægri sinnaður stjórnmála-
ráðgjafi og athafnamaður. „Ilins
vegar tel ég ekki kaldlyndi að segja
að hann geri allt, sem í hans valdi
stendur, til að draga athyglina frá
ógöngum sínúm í Washington.
Bush og ráðgjafar hans vilja glaðir
ræða eitthvað annað en óreiðuna,
sem þeir hafa búið til.“
Bush vísar því á bug að umræð-
an um Persaflóa sé kosningabragð.
Aðspurður sagði hann að það að
ætla að forseti færi í pólitískan
hráskinnsleik með „líf bandarískra
ungmenna hinum megin á hnettin-
um“ væri fráleitt.
Sennilega er tíminn til að bæta
úr því tjóni sem afgreiðsla Ijárlag-
anna olli repúblikönunum of naum-
ur. Hins vegar segja stjórnmála-
skýrendur að fjárlagadeilan virðist
ekki hafa haft áhrif þar sem kosið
verður um ríkisstjóra á þriðjudag.
Fólk geri sér grein fyrir því að
stjórnmálamenn koma ekki allir frá
Washington. Demókratar eru ríkis-
stjórar í 29 ríkjum, repúblikanar í
21. Kosið verður í 36 ríkjum í vik-
unni. Þar af eru 20 ríkisstjórastólar
í höndum demókrata, en 16 í hönd-
um repúblikana. Fyrir fjórum vikum
spáði Ronald H. Brown, formaður
Demókrataflokksins, að demó-
kratar myndu eiga 35 ríkisstjóra
eftir kosningarnar. Nú segir hann
að það væri vel af sér vikið ef demó-
kratar bættu við sig tveim'ur til
þremur ríkisstjórastólum.
Demókratar eygja von
1992
Svo virðist sem slæleg frammi-
staða Bush í fjárlagamálinu gæti
hleypt nýju lífi í demókrata. Bush
hefur haft það náðugt frá því hann
kom í embætti, en nú virðast hveiti-
brauðsdagarnir á enda. Repúblikan-
ar óttast að flokkurinn muni verða
lengi að jafna sig eftir þann ágrein-
ing sem sprottið hefur af skattamál-
um. Það virtist aðeins ætla að verða
formsatriði fyrir Bush að sækjast
eftir endurkjöri eftir tvö ár, en und-
anfarnar vikur hefur hann sýnt á
sér veikar hliðar. Og skyndilega
eygja demókratar von um að steypa
honum.
„Ég held að það verði hægt að
sigra Bush 1992,“ sagði Richard
Gephardt, leiðtogi demókrata í full-
trúadeildinni, í viðtali við dagblaðið
Washington Post fyrir viku. „Und-
anfarna tvo mánuði hefur hann
orðið, ber að alvarlegum skorti á
leiðtogahæfileikum. Hann þurfti að
útskýra fyrir þjóðinni hvers vegna
verið væri að biðja hana að 'herða
beltisólina og hann gerði það ekki.“
Gephardt segir að demókratar séu
nú byijaðir að beina umræðunni um
skatta í nýjan farveg. Spurningin
sé ekki lengur „skattar eða ekki
skattar" heldur „hver borgar og eru
skattarnir sanngjarnir?“ „Nú eigum
við þess kost að endurvinna fylgi
stórra hópa Bandaríkjamanna í
millistétt, fólks, sem hefur ekki
sýnt demókrötum áhuga um langt
skeið,“ sagði Gephardt.
Ef Bush lítur út fyrir að vera of
umhugað um að vernda hina ríku
gæti það reynst hans Akkillesar-
hæll. En víst er að undanfarnar
vikur hefur staða Bush veikst tals-
vert. Lykillinn að öðru kjörtímabili
í Hvíta húsinu leynist annaðhvort í
því hvernig forsetanum tekst að
leysa Persaflóadeiluna eða hvort
hann getur náð tökum á fjárlaga-
vandanum.
Hann hefur þegar lýst yfir því
að aðflutningsbannið til íraks hafi
ekki haft tilætluð áhrif. Stjórnmála-
skýrendur eru farnir að tala um að
liðið geti ár áður en tilfinnanlega
þrengir að Hussein. Ef óþolinmæði
Bush leiðir til stríðs verður það að
vera stutt því að hann getur ekki
treyst því að stuðningur við málstað
hans í Persaflóa risti nógu djúpt til
að standa undir langvinnum átök-
um.
Ráðleysi Bush í viðureigninni við
fjárlagahallann mun sennilega
koma í veg fyrir alla ávinninga
flokks hans í kosningunum á þriðju-
dag, þvert á þær væntingar sem
gerðar voru i upphafi árs. Þegar
næstu fjárlög verða afgreidd verður
aðeins ár í næstu forsetakosningar.
Bush getur hins vegar ekki tekið á
fjárlagahallanum nema í samvinnu
við meirihluta demókrata á þingi.
Því mætti ætla að óvinsælar aðgerð-
ir í efnahagsmálum bitni jafnt á
hvorum tveggja. Takist aftur á
móti vel til gæti hann staðið uppi
með pálmann i höndunum. Á þessu
kosningahausti hefur hann að
minnsta kosti komist að því hvernig
á ekki að fara að.
Þegar tilkynnt var um samkomulagið um afgreiðslu fjárlaganna stóðu Repúblikarnir fast að baki
forseta sínum en þegar kemur að kosningabaráttunni vilja þeir helst ekkert hafa með hann að gera.