Morgunblaðið - 29.06.1991, Blaðsíða 6

6 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. JÚNÍ 1991
FRIMOD JOENSEN í SPJALLI UM SÍNA LIST OG ANNARRA
Og ekki neitt abstrakt!
FRIMOD Joensen er einn sérkennilegasti listamaður
Færeyinga. Hann er fæddur 1914 og var seinn til að
helga sig listinni, hann er óinenntaður á því sviði, einfari
í sköpun sinni og oft talinn til naívista. Síðustu áratugi
hefur hann tekið þátt í samsýningum færeyskra mynd-
iistarmanna, og einnig hefur hann átt verk á samsýning-
um naívískra listamanna víða um heim. Myndefni Fri-
mods eru aðallega færeyskar byggðir, hann málar í
björtum og hlýlegum litum á masónitplötur, myndirnar
eru nær alltaf stórar og hann vinnur að þeim með mik-
illi vandvirkni og einlægni gagnvart fyrirmyndunum.
Morgunblaðið/Einar Falur
Frimod er ekki auð-
fundinn í Þórhöfn.
Hann hefur ekki
síma, enginn virtist
vita hvar hann byggi, en loks
fann ég út að hann dveldist
í húsi vinar síns; manns sem
er búsettur í Danmörku um
þessar mundir. Frimod tók
mér vel og bauð mér til stofu.
Þar eru allskyns myndir úr
eigu húseigandans á veggj-
um, og mikið af húsgögnum,
en yfir þau er breiddur hvítur
dúkur: Frimod segist vera að
passa húsið og verði því að
ganga vel um það. Frimod
er grannur maður og smá-
vaxinn, ör í hreyfingum og
fullur af lífskrafti. Hann vildi
endilega sýna mér myndir
eftir sig, setti mig niður í
stól, fór út úr stofunni og
lokaði á eftir sér. Hann kom
að bragði með stóra mynd
og sagði: „Þetta er byggð
sem heitir Skálar. Hér fyrir
norðan Þórshöfn. Og það eru
fuglar sem sitja í forgrunnin-
um.“ Hann setur myndina
upp við vegg og sækir aðra:
„Þetta er Tjörnuvík," segir
hann og bh'strar lagstúf.
Sækir aðra: „Hér er fólk á
fjallinu." Myndin sýnir fólk
sem situr á fjalli, kvöldsól,
roði á himni og byggð niðri
í firðinum. Fjöllin eru græn.
— Þú málar stórar mynd-
ir, segir ég þegar hann kem-
ur með eina til.
„Já. Þetta er í Götu, þaðan
sem Þrándur var. En nú er
ekkert pláss fyrir fleiri mynd-
ir,“ segir hann og sækir þó
eina til: (JÞessi er frá Hvann-
asundi. Eg mála allt! Nakið
fólk, blóm og hvaðeina. Það
skal ég sýna þér seinna. En
allt er það jafn skemmtilegt.
Og myndir eru til eftir mig
út um allt. En veistu, ég hef
kemið til Islands!"
- Er það?
„Já já, ég var á fiskveiðum
við ísland þegar ég var ung-
ur. Einhverntímann á fjórða
áratugnum, minnir mig.
Bróðir minn giftist á íslandi,
koma hans og dóttir heim-
sóttu mig í fyrra. Það eru
margir Færeyingar á ís-
landi.“
— En þú bjóst í Dan-
mörku, er það ekki?
„Jú, ég var lengi í Dan-
mörku. í tuttugu ár. Ég var
allt stríðið og lengur en það.
Vann við járnbrautirnar í
fimmtán ár og það var orðið
leiðinlegt. Ég byijaði að mála
í Danmörku og það var þó
strax skemmtilegt.“
— Finnst þér betra að búa
í Færeyjum en í Danmörku?
„Ég veit það ekki. Það er
líka gott að búa í Danmörku.
Þar er stærra samfélag, það
er ósköp lítið hér. Hér verður
oft einmanalegt, og ekki síst
Frimod Joensen
þegar maður er ógiftur ...
Ég gæti vel hugsað mér að
flytjast aftur til Danmerkur;
vera í Færeyjum á sumrin
en þar á veturna.“
Frimod sækir nú poka sem
er fullur af sendibréfum og
viðurkenningum af ýmsu
tagi. Þar er einnig bók frá
Danska ríkislistasafninu þar
sem prentuð er stór mynd
eftir hann. „Þeir fengu þessa
mynd hjá mér og eru ákaf-
lega ánægðir með hana.
Þetta er mynd af Funningi,"
segir Frimod og býður mér
að lesa bréfið þar sem safn-
stjórinn þakkar fyrir mynd-
ina. Þá dregur hann upp ljós-
myndir sem kaupendur
mynda hans hafa sent. Á
einni ljósmynd er fjölskylda,
stigi milli hæða og málverk
eftir Frimod af grænu fjalli
með lítilli byggð undir. „Fólk
sendir mér myndir alls staðar
að, þessi kemur frá Svíþjóð
og málverkið er af Fugla-
fírði. Þau eiga einnig annað
málverk, héma, og það er
af Tóftum.“
„Veistu", segir Frimod og
færist allur í aukana: „Það
hangir eftir mig málverk í
sænska þinghúsinu. Það er
af tveimur geimförum sem
eru fyrir utan eldflaugina og
eru að heilsast." Frimod er
ánægður með það. Hann
dregur fram aðra ljósmynd
af málveki, það er af Klakk-
svík og það var Norðmaður
sem keypti. Kona stendur við
málverkið.
— Hefur þú ekki átt
myndir á sýningu á íslandi?
„Jú, einhverntímann átti
ég nokkrar myndir á samsýn-
ingu þar. Svo keypti einhver
íslenskur listkaupmaður af
mér ein fjögur málverk fyrir
löngu síðan."
Meðan ég skoða myndirn-
ar betur gengur Frimod um
stofuna og sönglar. Segir að
það sé alltaf gaman að fá
heimsókn. Ég spyr hvort
hann máli á hveijum degi.
„Já, ég skyssa úti og mála
hér heima flesta daga vik-
unnar. Ég læt mig einnig
hafa það á sunnudögum, þótt
sagt sé að þá eigi enginn að
vinna. En flestar myndirnar
eru í þessari stærð,“ segir
hann og bendir á myndirnar
í kringum okkur.
— En teiknar þú líka?
. „Já, en mér finnst
skemmtilegra að mála. Ég
teikna samt mótívin yfirleitt
áður en ég mála þau.“
— Ferðu þá um eyjarnar
og skyssar á staðnum?
„Já, það er langbest. Ég
hef nógan tíma svo það er
ekki nema eðlilegt."
— Selur þú alltaf myndir
á þessum áriegu samsýning-
um hér?
„Já, þar hef ég alltaf selt
mikið, og einnig þess utan.
Þegar maður á yflr milljón
danskar í banka þá hlýtur
maður að hafa selt eitthvað!
Fyrir tveimur árum seldi ég
meira en þijátíu málverk og
fékk mikið fyrir. Fólk virðist
vera spennt fyrir myndunum
mínum.“
„Svona mála ég líka, líttu
KRISTIAN BLAK, TONSKAIDIÐ OG TONUSTARMAÐURINN DANSKI
Er algjör Fcereyingur
hvað tónlistina varðar
SÁ sem hefur sett hvað mestan svip á hið unga færeyska tónlistarlíf síðustu tvo ára-
tugi er Kristian Blak. Kristian er danskur, fæddur 1947, en fluttist til Færeyja árið
1974. Þar hefur hann búið síðan, leikið og samið tónlist. Til að byrja með vakti hann
athygli fyrir jasssvítur sínar, sem hann lék inn á margar hljómplötur ásamt félögum
í hljómsveitinni Yggdrasli. Kristian hefur einnig starfað með þjóðlagasveitinni Spila-
mönnunum og síðustu árin hefur hann samið mikið af klassískri tónlist; fyrir kóra,
kammersveitir og einleikara. Þá samdi hann einnig ballett sem var settur á svið í
Þórshöfn fyrir tveimur árum með Islenska dansflokknum. Kristian býr í einu af
gömlu húsunum á Þinganesi og að koma þar í heimsókn er eins og að ganga aftur
um nokkra áratugi; inn í þá gömlu veröld Þórshafnar sem lesandur Heinesens þekkja
svo dæmalaust vel.
Kristian Blak er rólegur og yfirvegaður
maður sem segist líta á sig bæði sem
tónskáld og tónlistarmann, en
■ reyndar hafl hann lagt sérstaka
áherslu á tónsmíðar síðustu tíu árin. „Ég kom
til Þórshafnar árið 1974“, segir hann „og þá
til að kenna, en staðurinn var svo spennandi
og átti svo vel við mig að ég ákvað að setjast
hér að. Hér í umhverfinu var margt hvetjandi
fyrir tónlistarmann að takast á við.“
— Hvernig þá?
„Hér er styttri leið að öllu saman, auðveld-
ara að halda tónleika, færri milliliðir og maður
getur reynt að gera allt sjálfur.
Hér er þægilegt að semja tónlist og ef mað-
ur vill flytja hana, svo framarlega sem hljóð-
færaleikararnir eru ekki margir, þá getur
maður troðið upp næstum hvenær sem mann
langar til. Við tónskáld og flytjendur sjáum
um alla skipulagningu sjálf og það er mjög
ánægjulegt en hinsvegar er erfiðara að fá laun
fyrir vinnuna."
Jass og klassík
í Þórshöfn er jassklúbbur og tónleikar hafa
verið haldnir vikulega í mörg ár. „Jazzklúbbur-
inn er frá 1975. og þar eru tónleikar á hveijum
laugardegi og stundum oftar. Fyrst náðum við
saman mannskap í eina hljómsveit, Kræklinga,
en nú komum við bara saman í. þeirri mynd
einu sinni eða tvisvar á ári. Jasshljóðfæralei-
kurum hefur fjölgað mikið, nú eru hér eitthvað
um fimm gítaristar og fímm píanóleikarar, en
í byijun var bara einn á hvert hljóðfæri. Marg-
ir hafa farið í tónlistamám, og nokkrir til
Reykjavíkur. Þar eru efnilegir færeyskir spilar-
ar í dag. Þessir ungu menn eru aldir upp við
lifandi jazz hér og eru því oft betri í spunanum
en þeir sem hafa lært á fullorðinsaldri.
Við höfum gott samstarf við jassleikara á
hinum Norðurlöndunum, menn eru alltaf já-
kvæðir þegar leitað er til þeirra og þeir beðnir
um að koma og spila. I dag höfum við byggt
jasslíflð þannig upp hér að við getum fengið
góða og þekkta spilara til að koma og halda
tónleika og spila með okkur.“
— Nú er á hveiju ári haldin Jass-, biús- og
þjóðlagahátíð í Þórshöfn.
„Já, það er á sumrin og oft er mjög gaman.
Þó held ég að slíkar hátíðir sem standa í stutt-
an tíma í sénn, hafi ekki mjög mikil áhrif á
það sem kalla má daglegt tónlistarlíf. En góð
samvinna er milli hátíðarinnar og jassklúbbsins
og það er mjög mikilvægt."
— Hvernig er mætingin á tónleika í klúbbn-
um?
„Á venjulegt jasskvöld koma kannski fjör-
utíu manns og það er að sjálfsögðu allt of lítið
ef maður er að hugsa um laun og kostnað sem
hljóðfæraleikararnir leggja í, en áhuginn er svo
sannaiiega til staðar. Færeyingar hafa mikinn
áhuga á tónlist, hvort sem það er popp, jass
eða klassík, og viðtökur eru ævinlega góðar,
bæði hér í Þórshöfn og eins á minni stöðum á
eyjunum."
— Hvað með klassíska tónlist?
„Jens Christian Svabo var fyrsti raunveru-
legi hljóðfæraleikarinn, hann var uppi fyrir um
200 árum síðan, en klassísk tónlist, eða tónlist
sem er eingöngu leikin, ruddi sér til rúms fyr-
ir um hundrað árum; klassísk tónlist og dans-
músík þess tíma. Þá var fljótlega farið að semja
alþýðusöngva. Jógvan Waagstein var einna
fyrstur til þess, en sá fyrsti til að semja kam-
mertónlist var William Heinesen, en það gerði
hann snemma á sjötta áratugnum. Han ngerði
þá eitt verk fyrir píanó og annað fyrir fiðlu.
En þetta var bara eitt af mörgu sem lá vel
fyrir honum.
Upp úr 1970 var farið að skrifa nokkur
tónverk hér, en síðan 1980 hefur margt ágætt
verið samið; bæði fyrir hijóðfæri og söng. Nú
erum við fjórir eða fimm sem erum virkir sem
tónskáld. Við höfum með okkur samtök og á
sumrin stöndum við fyrir klassískum tónleikum
einu sinni í viku í Listaskálanum. Svo eru líka
tónleikar á fleiri stöðum, við fáum erlenda
gesti í heimsókn og reynum að kynna tónlist
okkar erlendis.
Ég held það megi segja að færeysk tónlist
sé melódísk, hversu jákvætt sem mönnum
finnst það nú, og hún er einnig svolítið þjóð-
leg, sækir í kvæði og sálma. Öll tónskáldin
sækja í þann arf, það eru engin samantekin
ráð heldur er það bara eðlilegt. Þetta gefur
tónlistinni einhvern sérstakan blæ, verk tón-
skáldanna eru ekki lík, hver fer sína leið, en
ég held það megi tala um stíl.
Hér eru möguleikarnir til að stunda og stúd-
era þjóðlagatónlist mjög góðir. Færeyingar
bera virðingu fyrir gömlum sálmum en eru
hættir að nota þá, og það er spennandi efnivið-
ur. Og hverskonar rímna- og ljóðasöngur er
góður grunnur til að virina út frá. Reyndar
segja Færeyingar að gamli söngstílinn sem
kenndur er við Kimbo, sé sá ömurlegasti sem
heyrist, en það þarf að vinna úr svona hlutum.
Þetta má ekki gleymast, og ég hef sótt nokk-
uð melódíur í þessi stefjasöfn, samið í kringum
þær og útsett.“