Morgunblaðið - 20.02.1992, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 20. FEBRÚAR 1992
---|—| (-------!--!------------í----í--
Skert menntun
- niðurskurður en ekki sparnaður
eftir Kára Arnórsson
Miklar umræður og fundahöld
hafa verið í gangi vegna aðgerða
ríkisstjórnar og Alþingis í málefnum
grunnskólans. Fólk hefur ekki getað
orða bundist yflr þeirri skammsýni
og þekkingarleysi á högum grunn-
skólans og á þeirri ábyrgð sem hon-
um er ætlað að axla í samfélaginu.
Þó hefur framganga menntamála-
ráðherra og aðstoðarmanns hans
gengið mest fram af kennurum og
foreldrum. Mjög greinilegt er í máli
beggja þessara manna hve ókunn-
ugir þeir eru skólanum og hlutverki
hans í nútíma samfélagi.
Röng ákvörðun
Bandormurinn svokallaði felur í
sér niðurskurð, ekki spamað eins
og gjarnan er talað um og mun ég
koma að því seinna, já niðurskurð
um 180 milljónir í grunnskólanum.
Þetta er hluti af flata niðurskurðin-
um sem skellt var á. í fyrsta lagi
er nú til þess að taka að frá hag-
fræðilegu sjónarmiði er flatur nið-
urskurður ekki líklegur til að skila
þeim árangri sem að er stefnt og
er skemmst að minnast Reykjavík-
urbréfs í Morgunblaðinu sunnudag-
inn 9. febrúar um það efni. Ráðstaf-
anir af þessu tagi þurfa að hafa
forgangsröðun og undirbúningur
með þeim hætti að menn viti hvað
þeir eru að gera. Að skera niður
fjármagn til menntunar á aðhalds-
tímum er svipuð aðgerð og skera
niður fjármagn til atvinnuvega sem
eiga að skapa auknar þjóðartekjur.
Menntun, ekki síst grunnmenntun
er ekki hluti af einhverri sérstakri
velferð. Grunnmenntun er nauðsyn
jafnt eins og atvinnuvegirnir. í skól-
unum, en þar fer fram mest af
menntuninni þó hún fari líka fram
annars staðar, verður mesta verð-
mætasköpunin. Við aukum ekki
verðmætin í öðrum atvinnugreinum
nema með menntun. Af þeim ástæð-
um er það kolröng og nánast
heimskuleg aðgerð að skera niður
á þessu sviði. Af þeim ástæðum er
hér ekki um spamað að ræða heldur
niðurskurð sem veldur stöðnun. Þeir
sem verst fara útúr þessu eru nem-
endur, þeir sem síðar eiga að taka
við þessu samfélagi. Þeir eru að
fara inn í breytta veröld. Okkur sem
fullorðin erum er skylt að búa þá
sem best undir þá samkeppni og
það sambýli sem framundan er.
Þetta skilja aðrar þjóðir. Þær veita
mun stæn-i hlut af þjóðartekjum til
menntunar en við íslendingar. Þjóð-
irnar sem lenda í efnahagserfiðleik-
um bregðast þannig við að þær
auka til muna framlag sitt til
menntamála. Þeim er það mæta vel
ljóst að það er grundvallaratriði í
samkeppni þjóðannna. Það er fróð-
legt að taka Svía hér sem dæmi.
Þar tók nýlega við völdum hægri
stjóm og hún fór að skera niður á
ýmsum sviðum. En í skóla- og
menntunarmálum var annað uppi á
teningnum. Þar var framlagið veru-
lega aukið. Þó vom Svíar áður með
umtalsvert hærra hlutfall af þjóðar-
tekjum til menntamála en íslending-
ar. Þeirra niðurstaða var einfaldlega
sú að samkeppnisstaða Svíþjóðar
yrði að batna með tiltiti til EB-land-
anna. í hugum þeirra sem og flestra
annarra er menntun fjárfesting,
fjárfesting sem eykur hagvöxtinn
sem allt snýst um í veröldinni í dag.
Að ganga á afturábak
Niðurskurðurinn á nemenda-
stundum með væntanlegum aðgerð-
um menntamálaráðherra er gífur-
legur. Aldrei fyrr í sögu íslenskrar
fræðslulöggjafar hafa skólarnir
staðið frammi fyrir sliku. Teknar
eru tvær kennslustundir af hveijum
bekk á aldrinum 9 til 15 ára. Þetta
nemur alls 48.500, ég segi og skrifa,
fjömtíu og átta þúsund og fimm
hundruð stundum. Svo ætla menn
að halda því fram blákalt að þetta
sé svo sem ekki neitt.
Menntamálaráðherrann hefur
jafnan haldið því fram að það sé
aðeins verið að skerða hjá efri bekkj-
um grunnskólans. Slík skilgreining
ráðherrans, að efri bekkir grunn-
skólans bytji hjá 9 ára börnum er
blekking sem honum er ekki sæm-
andi. Hann talar um að ráðstöfunar-
stundir í viðmiðunarskrá sé það sem
skólamir eigi að skerða. Þetta séu
aukastundir. Þær geti ekki verið
mikils virði úr því að hægt sé að
nota þær til að tala illa um ráðherr-
ann, slíkt er síðan endurtekið af
aðstoðarmanni hans. Talsmáti af
þessu tagi úr munni æðsta manns
menntamála á íslandi og dylgjur í
garð íslenskra kennara em vægast
sagt ósæmandi.
Ráðstöfunarstundum er öllum
ráðstafað með fyrirmælum í al-
mennri námsskrá. Skerðing þeirra
þýðir einfaldlega að stundum fækk-
ar í hefðbundnu námi. Skólamenn
hafa gert kröfu til þess að ráðherra
ákvæði hvar þessi skerðing ætti að
koma niður. Þegar skorið var niður
síðast þá vom stundir til sund-
Kári Arnórsson
„Við aukum ekki verð-
mætin í öðrum atvinnu-
greinum nema með
menntun. Af þeim
ástæðum er það kol-
röng og nánast
heimskuleg aðgerð að
skera niður á þessu
sviði. Af þeim ástæðum
er hér ekki um sparnað
að ræða heldur niður-
skurð sem veldur stöðn
un.“
kennslu skornar af og fyrirmæli um
að sundkennslan skyldi rúmast inn-
an annarra íþróttatíma. Það var að
sjálfsögðu nógu slæmt. En nú virð-
ist eiga að kasta ábyrgðinni yfir á
stjómendur skólanna. Þegar þeir
hafa framkvæmt þessa væntanlegu
skerðingu mega þeir eiga fyrir víst
að þeir fái sömu viðbrögð og háskól-
inn fékk frá ráðherranum: „Ég hefði
aldrei Iagt til að það yrði skorið
þarna.“
Að skýla sér bak við
rangar tölur
Nýjasta' blekkingin hjá hinum
umkomulausu ráðamönnum
menntamála í dag varðandi skerð-
inguna er að í heild sé hún óveruleg
1974/75 1988/89 1990/91 1991/92 1992/93 1994/93 1994/95
1. b. 15 18 18 23 24 24 25
2. b. 22 23 22 23 24 24 25
3. b. 23 23 22 23 24 24 25
(60) (64) (62) (69) (72) (72) (75)
4. b. 27 27 26 26 27 25 27
5. b. 33 30 29 29 29 27 32
6. b. 35 33 32 32 32 30 34
7. b. 37 35 34 34 34 32 36
8. b. 39 36 35 .35 35 33 36
9. b. 39 36 35 35 35 33 37
10. b. 39 36 35 35 35 33 37
249 233 226 226 227 213 239
15
og ekki farið langt aftur í tímann
þegar litið sé á heildarstundir. Þetta
er byggt á því að 6 ára börn eru
nú orðin skólaskyld og örlítil aukn-
ing hefur orðið hjá 7 og 8 ára börn-
um. En þetta breytir afskaplega litlu
um þá skerðingu sem eldri bekkim-
ir, eins og ráðherrann kallar þá,
verða fyrir. Fæstir þeirra nemenda
nutu þeirrar lengingar sem yngri
bekkirnir hafa fengið því hún hefur
aðeins varað tvö ár. Erfiðleikar skól-
ans eru jafn miklir eftir sem áður
að komast yfir það námsefni sem
ætlast er til fyrir nemendur 9 til
15 ára hvað þá að taka á sig síaukn-
ar kröfur breytilegs samfélags.
Það er líka rangt að telja 1. bekk-
inn, 6 ára börnin, hreina aukningu
við kennsluna á síðustu árum. Rík-
issjóður hefur borgað kennslu 6 ára
barna í tæpan aldarijórðung þó hún
hafi ekki verið lögboðin. Ég birti
hér með töflu sem sýnir þróunina
frá 1974 þar sem höfuðstóllinn hef-
ur sífellt verið að minnka, einkum
hjá 4. til 10. bekk. (Hér er reiknað
með 6 ára kennslunni en gamla 10.
bekknum, gagnfræðabekknum, sem
boðið var upp á fyrir þá sem ekki
fóra í landspróf, sleppt.)
Taflan
Fyrir neðan strikið þar sem 4.
bekkur byijar má glöggt sjá skerð-
inguna. Þessir bekkir fengu samtals
249 stundir 1974 en fá nú eftir
boðaða skerðingu 213 stundir.
Skerðingin er hins vegar mun meiri
ef litið er til grannskólalaganna því
þar var ráð fyrir því gert að auka
stundafjöldann á næstu þremur
áram, eins og sýnt er fyrir árið
1994/95 en það hefur nú verið num-
ið burt úr lögunum.
Sú aðgerð Alþingis að nema 46.
greinina um lágmarks stundaíjölda
burt úr lögunum var hið versta verk.
Það var sagt að ætti aðeins að vera
bundið árinu 1992. Nú er auðséð
að þessi grein tekur ekki gildi í
byijun árs 1993 eins og sagt var á
Alþingi. Brotthvarfið verður fram-
lengt. Þessi aðgerð sem ég hef gert
hér að umtalsefni er með engum
hætti veijandi, hvorki uppeldislega
né efnahagslega.
Á þessari töflu er samanburður
á stundafjölda einstakra bekkja
grannskólans frá því lög um grunn-
skóla vora sett 1974. Fyrirhugað
skerðingarár er feitletrað.
Höfundur er skólastjóri
Fossvogsskóla ogformaður
Skólastjórafélags Reykjavíkur.
Alþjóðlegur dagur leiðsögumanna
eftír Danfríði
Skarphéðinsdóttur
Á morgun, 21. febrúar, er alþjóð-
legur dagur leiðsögumanna. Leið-
sögumenn í öllum heimsálfum minn-
ast dagsins með einum eða öðrum
hætti.
Á síðustu áram hafa íslenskir
leiðsögumenn haldið daginn hátíð-
legan með því að bjóða fólki í ókeyp-
is skoðunarferð um höfuðborgina.
Að þessu sinni efna leiðsögumenn
hér á landi til fundar um Evrópu-
bandalagið og viðhorf þess til ferða-
þjónustu og stöðu leiðsögumanna.
Stöndum vel að uppbyggingu
ferðaþjónustunnar
Umferð ferðamanna um landið
hefur aukist mjög á síðustu árum.
Erlendir ferðamenn sem sóttu ís-
land heim á síðasta ári voru 156
þúsund og æ fleiri íslendingar kjósa
nú að ferðast um eigið land á ári
hveiju.
Ferðaþjónusta hefur því verið ört
vaxandi atvinnugrein á síðustu
árum og skapað ný störf um allt
land. Verði rétt á málum haldið,
má ætla að ferðaþjónusta verði okk-
ur íslendingum áfram drjúg tekju-
lind og að gjaldeyristekjur af henni
muni enn aukast, én þær eru taldar
hafa verið um 12 milljarðar á síð-
asta ári. Miklu máli skiptir að vel
verði staðið að uppbyggingu þessar-
ar mikilvægu atvinnugreinar.
Bílakostur, nesti og
leiðsögumenn ferðamanna á
komandi árum
í umræðunni um Evrópubanda-
lagið og hugsanlega aðild íslendinga
að Evrópsku efnahagssvæði vakna
margar spurningar meðal þeirra
sem starfa við ferðaþjónustu.
Munu erlendar ferðaskrifstofur
hasla sér völl hér á landi? Munu
erlendir gestir okkar ferðast um í
erlendum bílum, með erlendum bíl-
stjórum, með innflutt nesti og er-
lenda leiðsögumenn?
Stór hluti þeirra erlendu gesta
sem hingað koma ferðast um landið
í skipulögðum hópferðum og það
færist stöðugt í vöxt að íslenskir
hópar óski eftir að njóta leiðsagnar
og fræðslu leiðsögumanna um þá
staði sem þeir heimsækja hveiju
sinni.
Menntun og þjálfun íslenskra
leiðsögumanna
Auk þeirrar reynslu sem fæst við
að búa í landinu hafa íslenskir leið-
sögumenn hlotið sérstaka menntun
og þjálfun til starfa sinna og þreytt
sérstakt próf í Leiðsöguskóla Ferða-
málaráðs.
í Leiðsöguskólanum er ítarlega
fjallað um allt það helsta sem ferða-
menn fýsir að vita. í reglugerð um
menntun leiðsögumanna koma skýrt
fram þær kröfur sem gerðar eru.
Reglugerðin kveður m.a. á um að
leiðsögumenn skuli hafa þekkingu
á jarðfræði, dýrafræði, gróðri, veðri,
náttúravernd, sögu, atvinnuvegum,
þjóðfélagsmáíum, bókmenntum,
„Kannanir sýna að
mjög margir ferða-
menn setja leiðsögu efst
á blað í sambandi við
ferðalög og víst er að
færni leiðsögumanns til
að kynna landið, túlka
menningu þess og nátt-
úru, getur skipt sköp-
um um viðhorf ferða-
manna til landsins.“
listum og minjasöfnum svo dæmi
séu nefnd. Menntunin er þó aðeins
byijunin, því hver ferð krefst góðs
undirbúnings og leiðsögumenn
þurfa stöðugt að vera reiðubúnir til
að svara nýjum spurningum og
bregðast við breyttum aðstæðum.
Hlutverk leiðsögumanna
Það er verulegt áhyggjuefni leið-
sögumanna og fjölmargra annarra,
sem láta sig kynningu á landinu og
umgengni um það einhvetju varða,
að á undanförnum árum hafa er-
lendir fararstjórar og bílstjórar með
bíla sína flykkst hingað til lands á
vegum erlendra ferðaskrifstofa.
Erlendir fararstjórar geta að
sjálfsögðu aflað sér upplýsinga um
landið úr bókum, en vafasamt hlýtur
að teljast að þeir geti gefið jafn
persónulega mynd af landinu og
íslenskir leiðsögumenn sem — jafn-
Danfríður Skarphéðinsdóttir
framt því að hafa búið í landinu —
hafa hlotið sérstaka menntun til
starfans.
Kannanir sýna að mjög margir
ferðamenn setja leiðsögu efst á blað
í sambandi við ferðalög og víst er
að færni leiðsögumanns til að kynna
landið, túlka menningu þess og nátt-
úru, getur skipt sköpum um viðhorf
ferðamanna til landsins. Þvf má
segja að leiðsögumaðurinn sé í raun
fulltrúi landsins gagnvart hinum
erlendu gestum. Þá er ekki síður
mikilvægt það hlutverk leiðsögu-
mannsins að vara erlenda ferða-
menn við þeim hættum sem víða
leynast í náttúru landsins og síðast
en ekki síst að gæta þess að ferða-
menn gangi af alúð og nærgætni
um hina viðkvæmu náttúru landsins
sem er okkur afar dýrmæt auðlind.
Hvað síðasta þáttinn varðar fara
hagsmunir leiðsögumanna og þjóð-
arinnar tvímælalaust saman.
Tryggjum sameiginlega
hagsmuni þjóðarinnar,
landsins og leiðsögumanna
í þeim löndum þar sem ferðaþjón-
usta á sér langa sögu gildir víða sú
regla að skylt er að hafa innlendan
leiðsögumann með í öllum skipu-
lögðum hópferðum.
Leiðsögumenn hafa undanfarin
ár reynt að vekja skilning stjóm-
valda á mikilvægi þess að slík regla
sér í gildi hér á landi, en ótrúlega
hægt hefur gengið.
Á síðasta ári staðfesti Umboðs-
maður Alþingis að ólöglegt er að
veita eriendum fararstjóram hér á
landi svokölluð starfsleyfi sem
Ferðamálaráð hefur gefið út þeim
til handa á undanförnum áram.
Bæði með tilliti til álits Umboðs-
manns Alþingis um ólögmæti starfs-
leyfa erlendra fararstjóra svo og
með hliðsjón af þeim rökum sem
leiðsögumenn hafa fært fyrir mikil-
vægi þess að íslenskir leiðsögumenn
fylgi ferðamönnum sem hingað
koma í skipulagðar hópferðir, er það
von íslenskra leiðsögumanna að
stjórnvöld verði við réttmætum kröf-
um þéirra.
Ekki einungis vegna þeirra ferða-
manna sem hingað koma, heldur
einnig í þágu landsins og þjóðarinn-
ar allrar.
Höfundur er í Félagi
leiðsögumanna.