Morgunblaðið - 05.04.1992, Blaðsíða 7
C ,7
ens, Lettlands og Hvíta Rússlands
og Hvíta Rússlands og Rússlands.
Um síðustu áramót var vitað um
160 landamæradeilur í Sovétríkjun-
um gömlu. Frá 1921 voru 90 breyt-
ingar gerðar á sovézkum landa-
mærum - 45 á árunum 1921-
1930, 26 á árunum 1931-1949 og
aðeins sjö eftir það.
Nú verða þeir sem vilja fylgjast
með þróun mála í Sovétríkjunum
að vita um muninn á Tsjetsjenum
og íngusjum, stöðu svæða eins og
Nagorno-Karabakh og Dagestans,
skiptingu íbúa eftir þjóðerni í Tat-
arstan, þar sem fullveldi var nýlega
samþykkt, eða í Basjkíríu (þar eru
t.d. 22% íbúanna Basjkírar, 28%
Tatarar og 39% Rússar), deilurnar
um Búkóvínu og Transdnétrsíu,
klögumál Suður-Osseta, Abkhaz-
ana, Adjara, Meskhetíana og margt
fleiru.
Reynt hefur að flokka þessar
deilur til að komast hjá ruglingi.
Ein aðferðin er sú að skipta hugsan-
legum landamærabreytipgum eftir
eðli þeirra. Flokkarnir, sem breyt-
ingarnar skiptast í, yrðu þá þessir:
• Aðskilnaður. Tilraunir til að
breyta „innri“ landamærum í „ytri“
landamæri. Dæmi: Slóvenía, Króat-
ía, Lettland og Litháen. Þessi flokk-
ur gæti einnig náð til héraða, sem
vilja aðskilnað frá einu landi og
sameinast öðru, til dæmis Nagorno
Karabakh.
• Endurskoðun, sem getur verið
liður í aðskilnaði eða svar við að-
skilnaði. Dæmi: tilraunir til að koma
á fót „Stór-Serbíu“. Þessi flokkur
gæti náð til deilna um einstök land-
amærasvæði, til dæmis deilu Rúss-
lands og Úkraínu um Krím.
• Útþurrkun. Dæmi: sameining
Þýzkalands og ef til vill Rúmeníu
og Moldóvu.
• Endurreisn landamæra, sem
hafa verið lögð niður, en eru tekin
upp aftur. Dæmi: tilraunir til að
endurreisa landamæri lýðveldanna
Tsjetsjenju og Íngushetíu, sem hafa
lýst yfir sjálfstæði. Þessi landa-
mæri hurfu þegar Stalín sameinaði
þessi sjálfstjórnarhéruð 1934.
• Skipting. Deilur sem rísa þegar
ákveðin eru landamæri í nýrri
mynd, eða þegar gömul landamæri
eru endurreist við skiptingu lands
í tvo eða fleiri hluta. Dæmi: tilraun
Serba í Bosníu til að skipta hérað-
inu þannig að sérstök svæði lúti
stjórn Serba. Annað dæmi: hugsan-
leg skipting Kazakhstans í tvo
hluta, þannig að Rússar ráði öðrum
en Kazakhar hinum.
Einnig hefur verið beitt þeirri
aðferð að flokka landamæradeilur
eftir því hve aðkallandi þær eru.
Flokkarnir gætu verið þessir:
• „Útdauðar," til dæmis deilan
um Oder-Neisse-línuna, sem mynd-
ar landamæri Þýzkalands og Pó-
landSj ef ekkert óvænt gerist.
• „Ovirkar," til dæmis deilan um
Transylvaníu og hugsanlegar kröf-
ur Finna til hluta Kiijálahéraðanna,
sem þeir misstu til Rússa. Flestar
deilurnar í Sovétríkjunum sálugu
voru í þessum flokki þar til Gorb-
atsjov kom til valda.
• „Vaknandi," til dæmis Krím og
Kosovo. Margar deilur í Sovétríkj-
unum fyrrverandi hafa færzt í
þennan flokk.
• „Glaðvakandi," til dæmis Kúrí-
leyjar, sem Japanar gera kröfu til,
Tatarstan, Basjkíría og Tékkósló-
vakía. Æ fleiri deilur eru að færast
í þennan flokk.
• „Ofvirkar," til dæmis Júgóslav-
ía, Nagorno-Karabakh, Suður-
Ossetía og Tsjetsjeno-Íngushetía.
Sporin hræða
Alvarlegasta dæmið um þær af-
leiðingar, sem þessi deilumál geta
haft í för með sér, er Júgóslavía.
Deilur Serba og Króata eru flestum
kunnar af fréttum, en minna er
vitað um þann vanda, sem getur
tekið við ef átökin breiðast út.
í héraðinu Kosovo í Serbíu eru
90% íbúanna Albanar og þar getur
soðið upp úr þá og þegar. Þótt við
ótal vandamál sé að stríða í sjálfri
Albaníu getur svo farið að leiðtog-
arnir þar reyni að treysta sig í sessi
með því að slá á strengi þjóðernistil-
finninga og gera tilkall til Kosovo.
Horfur á að Makedónía hljóti
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5. APRÍL 1992
sjálfstæði skjóta Grikkjum skelk í
bringu. I Bosníu ægir saman Serb-
um, Króötum og múhameðstrúar-
mönnum og erfitt er að greiða úr
flælkjunni.^
Deila Úkraínu og Rúmen-
íu/Moldóvu um Norður-Búkóvínu
er það mál, sem gæti ef til vill hvað
helzt leitt til styijaldar með ófyrir-
sjáanlegum afleiðingum. Talið er
að fyrr eða síðar komi að því að
Rúmenía og Moldóva sameinist og
þá gætu blossað upp deilur um
Norður-Búkóvínu, gamalt austur-
rískt krúnuland sem var hluti Rúm-
eníu þar til Stalín framseldi það
Úkraínu þegar rúmenska héraðið
Bessarabía var gert að sovétlýð-
veldinu Moldavíu.
Rúmenar vilja endurheimta
Búkóvínu. Rúmensk þjóðernis-
hyggja er sterk og gæti haldið
áfram að eflast; efling hennar gæti
aukið spennuna í sambúðinni við
ungverska minnihlutann í Transylv-
aníu og hatur á Rúmenum gæti
magnazt í Ungveijalandi.
I austurhluta Moldóvu handan
Dnéstr hefur minnihluti Rússa lýst
yfir aðskilnaði og stofnun lýðveldis.
Yfirvöld í Moldóvu hafa skipað að-
skilnaðarsinnum í Dnéstr-lýðveld-
inu að leggja niður vopn og neyðar-
ástandi hefur verið lýst yfir eftir
óeirðir. Lýðveldið liggur að Úkraínu
og 40% íbúanna eru Moldóvar.
Eldfimasta deilan er líklega
rimman um Krím, sem tilheyrði
Rússlandi þar til Níkíta Khrustsjov
„gaf“ Úkraínumönnum skagann
1954 í tilefni af 300 ára afmæli
„bróðurlegs sambands" þeirra og
Rússa. Síðan Úkraína lýsti yfir
sjálfstæði hafa valdhafarnir í Kæn-
ugarði gert kröfu til alls Svarta-
hafsflotans, sem hefur bækistöð í
Sevastoppl á Krím, því að skaginn
tilheyri Úkraínu.
Á Krím búa fleiri Rússar en
Úkraínumenn og þó var sjálfstæði
Úkraínu samþykkt með (naumum)
meirihluta atkvæða á Krím j þjóðar-
atkvæðinu í desember. Óánægja
rússneskra Krímveija kann að auk-
ast og svo getur farið að leiðtogarn-
ir í Moskvu láti undan þrýstingi og
krefjist þess að Úkraínumenn skili
Krím. Það gæti valdið árekstrum
milli tveggja voldugustu ríkja Slava,
sem bæði eru búin kjarnorkuvopn-
um.
Litháum hótað geislun
Kunnasti leiðtogi rússneskra
þjóðernissinna er Vladímír Zhír-
ínovskíj, sem stendur langt til hægri
og hlaut sex milljónir atkvæða í
rússnesku forsetakosningunum í
fyrra. Áróður hans varpar ljósi á
þá árekstra, sem geta orðið vegna
um það bil 25 milljóna Rússa, sem
búa utan sjálfs Rússlands, og þær
hættur sem við blasa.
Zhírínovskíj sagði nýlega að þeg-
ar hann kæmist til valda mundi
hann fyrirskipa innrás í Afganistan
og gera landið að rússnesku „ hér-
aði,“ afhenda Pólverjum Vestur-
Úkraínu og innlima austurhlutann
í Rússland. Hann lýsti einnig þeirri
ætlun sinn að grafa geislavirk úr-
gangsefni meðfram landamærum
Litháens og kaupa kraftmiklar vift-
ur til að feykja því yfir landamærin
að næturlagi. „Þeir munu veikjast
af völdum geislunar, veslast upp
og deyja,“ sagði hann. „Eg hætti
ekki fyrr en þeir gefa upp andann.
Ég er einræðisherra. Ég hef illt í
hyggju, en vil Rússlandi vel.“
í Júgóslavíu hefur tekizt að halda
átökunum í skefjum. Auknar líkur
eru á að sambandsherinn, sem lýtur
stjórn Serba, verði að hörfa frá
Króatíu. Gerist það mun það sýna
að árásarstefna borgar sig ekk.
Öðrum valdhöfum yrði sýnt fram á
að þeir geti ekki komizt upp með
að hrifsa til sín landsvæði, sem
þeir ágirnast. Aðskilnaðarsinnar
gætu lært af reynslunni að sjálf-
stæði er ekki einföld og auðveid
lausn.
Um leið sýnir stríðið í Júgóslavíu
að gagnlegj, er ög nauðsynlegt að
einhver þriðji aðili reyni að miðla
málum. Sáttaumleitanir þurfa hins
vegar að hefjast fyrr og bera vott
um meiri hugkvæmni en til hefur
verið að dreifa í Júgóslavíu.
■ ’’
Morgunverðarfundur föstudaginn 10. aprd nk. kl. 8.00 á Holiday Inn, Hvammi.
fSLENSK FISKVEIÐISTJÓRNUN: VEIOIGJALD E0A EKKI?
Framsögumenn veröa:
Ragnar Árnason, prófessor við viðskipta- og hagfræðideild H.(.
Rögnvaldur Hannesson, prófessor við Verslunarháskólann í Bergen.
Sveinn Hjörtur Hjartarson, hagfræðingur L.Í.Ú.
Félagsmenn og aðrir áhugamenn um efnið eru hvattir til að mæta.
V
FÉLAG VIÐSKIPTAFRÆÐINGA
OG HAGFRÆÐINGA
y
EVROPA 1992
Á morgun koma út nýfrímerki
tileinkuö fundi Ameríku
Fyrstadagsumslög fást stimpluð á pósthúsum um land allt.
Einnig fást þau með pöntun frá Frímerkjasölunni.
TTimerkj asalaíT
PÓSTUR OG SÍMI
Pósthólf 8445, 128 Reykjavik, Simi 63 60 51
fc
r.
MÁLV ERKAUPPBOÐ
Gallerí Borg heldur málverkauppboð f samráði við Listmunauppboð Sigurð-
ar Benediktssonar hf., í kvöld kl. 20:30. Uppboðið fer fram f Súlnasal
Hótels Sögu. Meðal verka sem boðin verða má nefna:
64.Jóhannes Jóhannesson Við sjóinn. Vatnslitur 1973. 30x41 cm. Merkt.
65. Gunnlaugur Biöndal Frá París. Vatnslitur.35x48 cm. Merkt.
66. Eyjólfur J. Eyfells Herðubreið. Olía. 45x70 cm. Merkt.
67.Kristín Jónsdóttir Hjalteyri, á baki „mit hjem“. Olía. 34,5x47 cm. Merkt.
68. Karl Kvaran Form. Gvass. 65x50 cm. Merkt.
69. Hringur Jóhannesson Speglun. Olía 1969. 100x80 cm. Merkt.
70.Jóhannes S. Kjarval Tvö andlit. Vatnslitur um 1920. 49x40 cm. Merkt.
71.Þorvaldur Skúlason Frá Kaupmannahöfn? Olía um 1934. 71x52 cm. Merkt.
72.Jón Engilberts Vetur. Gvass. 67x96 cm. Merkt.
73.Júlíana Sveinsdóttir Portrett. Olía. 75x60. Merkt.
74.Karen Agnete Þórarinsson Uppstiiling, morgunverðarborð. Olía 1976.
76x61 cm. Merkt.
75.Sverrir Haraldsson Hekla. Olía 1976. 65x80 cm. Merkt.
76.Hringur Jóhannesson Gamalt hey í kvöldsól. Olía 1990. 80x80 cm. Merkt.
77.Svavar Guðnason Abstraktion. Vatnslitir. 59x41 cm. Merkt.
78.Þorvatdur Skúlason Sjómenn á bryggju. Skagaströnd? Olía 1935-’36. 61x50 cm. Merkt. Mynd á baki.
79.Sveinn Þórarinsson Ármannsfell. Olía 1942. 85x110 cm. Merkt.
80. Þórarinn B. Þorláksson Sumarkvöld við Reykjavík. Olía 1904. 32x52 cm. Merkt. Var á sýningu í Listasafni íslands.
81.Jón Stefánsson Blóm. Olía. 50x40 cm. Merkt.
82.Kristín Jónsdóttir Blóm í vasa. Olía. 56x66 cm. Merkt.
83.Ásgrímur Jónsson Flosagjá á Þingvöllum. Olía 1 907. 35x63 cm. Merkt.
84. Nína Tryggvadóttir Götulíf. Olía. 51x64 cm. Merkt.
85.Jóhannes S. Kjarval Áin. Olía 1960. 112x158,5 cm. Merkt. Kjarval af- henti myndina blauta og upprúllaða.
86.Ásgrimur Jónsson Þingvellir, Botnssúlur. Olía um 1935. 71,5x101 cm. Merkt.
87.Nína Tryggvadóttir Skautafólk á Rauðavatni. Olía. 115x116 cm. Merkt.
88.Jóhannes S. Kjarval Vík á milli vina. Olía. 100x115 cm. Merkt.
Sýning verkanna fer f ram í Gallerí Borg í dag á milli klukkan 14:00 og 18:00. Þeir sem ekki geta komist á uppboðið geta gert forboð í verkin eða hringt
á uppboðsstað.
Ath. Sfmar á uppboðsstað eru 985-28173 og 985-28174.
ruwta
I )v /iiu I Pósthússtræti 9.