Morgunblaðið - 05.06.1992, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ FOSTUDAGUR 5. JUNI 1992
Pálmi O. Guðmunds-
son - Minning
Nú er sumarið komið með fugla-
sönginn og birtuna. Sólin skín og
börnin eru úti að leika sér. Glaðvær-
ar raddir þeirra fylla loftið og ber-
ast inn um gluggana: en kær bróð-
ir er farinn og heyrir ekki lengur
raddir bamanna í þessum heimi.
En kannski syngja þau fyrir hann
annars staðar eins og fuglarnir.
„Hlustaðu á fuglagargið og öldum-
ar, sem hafa svo margt á samvisk-
unni.“ Þannig orti hann í fyrstu
ljóðabók sinni „Á öðru plani úr
höndum blóma.“
Þar stendur einnig: „Mávarnir
eru englar, sem flytja guði fréttir."
Á þann veg orti hann um fuglana,
því að þeir áttu störk tök í huga
Pálma eins og bömin.
Þegar börnin komu til Pálma var
hann þeim góður. Hann brosti til
þeirra og lék við þau, jafnvel þegar
höfuð hans var svo þungt að erfitt
var að standa uppréttur, svo vísað
sé til eins af ljóðunum sem hann
hafði svo miklar mætur á.
Hann kenndi þeim ótal spil og
mannganginn í skák, gaf þeim liti
og teiknaði með þeim myndir. ■
Já, sumarið er komið. Fjöllin eru
farin úr hvítu sloppunum og fugl-
amir geta verið eins lengi í heim-
sókn og þeim sýnist. Það er vængj-
aður tími sem svífur yfir breiðunum,
laufguð trén tala saman og bláminn
bankar á gluggana. Einhver hefur
tekið myrkrið og hellt því niður eins
og köldu kaffi.
Þetta er eins og I gamla daga
þegar endalaus kvöldin föðmuðu
alheiminn og krakkarnir í Skipa-
sundinu áttu glaðværu raddimar
sem þutu eftir götunum, og hlupu
um túnin og sigldu á flekum. Eg
man að eitt sinn ætluðu þeir að
sigla út í Viðey, til fundar við foma
tíma en flekann rak framhjá eynni
og þau námu land á Kjalamesi.
Já, þannig eru böm þessa heims.
Þau læra að spila og tefla, tína
fjaðrir í fjörunni og leika á flautur.
Þau óska sér með smárum, biðukoll-
um og fiðrildum og þau dreymir
endalausa drauma á meðan orðin
flæða eins og regnið í bítlalaginu
um alheiminn.
Ég kynntist bróður mínum,
•Pálma Emi Guðmundssyni sem
bam, á þeim árum þegar hann pass-
aði mig, og seinna upplifði ég hann
í gegnum bömin mín, í gegnum
samskipti hans við þau.
Að eiga stóran bróður sem leiddi
mann í sanleikann um eitt og annað
var enginn smá munaður. Maður
át eftir honum setningar og vitnaði
í hann eins og fræðirit úr fomum
heimi.
Ekki aðeins að hann opinberaði
mér leyndardóma skóreimanna og
eyndi að sýna mér hvemig vísar
klukkunnar gengu heldur fór hann
með mig í bíó, svo ég gæti kynnst
villta vestrinu og teiknimyndunum
og síðan sýndi hann mér borgina.
Þegar bítlaæðið helltist yfír
heiminn var hann strax með á nót-
unum, en ég naut ávaxtanna. Hann
lét sér hins vegar ekki nægja að
hlusta bara á þessa nýju tónlist, sem
tendraði í hjörtum heimsbyggðar-
innar, heldur hóf hann einnig
trumbuslátt og gerðist trommuleik-
ari.
Eftir það var góður trymbill
helsta skilyrði þess að hljómsveit
væri í náðinni. Þannig kynntumst
við bræður hljómsveitum eins og
The Who og Cream, því að trymbl-
amir í þeim voru engir aukvisar og
þóttu okkur þeir ekki minni spá-
menn en persónur riddarasagn-
anna, auk þess sem Pálmi bróðir
minn tók að hluta á trommuleikara
í djasshljómsveitum.
Á æskuárunum stundaði hann
nám í Vogaskóla, en var á sumrin
í sveit í Víðimýri í Skagafírði. Þeg-
ar hann náði landsprófi var lamba-
hryggur á borðum og námið í
Menntaskólanum í Reykjavík sóttist
honum ákaflega vel fyrst í stað.
Það var á þeim tíma þegar
menntskælingar gátu ekki verið
þekktir fyrir annað en að kunna
að minnsta kosti eina bók eftir
Halldór Laxness utanbókar og nú
hófst tími linnulauss bóklestrar þar
sem stóri bróðir las ekki aðeins inn-
lendar og erlendar bókmenntir held-
ur líka alls kyns dulhyggjumenn og
fræðimenn úr framandi löndum.
Eigi ég að nefna bókmenntaverk
sem hann tók sérlegu ástfóstri við
myndu það vera leikrit Shakespear-
es, en þau lét hann sér ekki nægja
að lesa í hinum yndislegu þýðingum
Helga Hálfdanarsonar heldur út-
vegaði hann sér einnig mörg þeirra
á hljómplötum og hlutaði á þau eins
oft og hann gat.
Á þeim tíma kynnti stóri bróðir
litla bróður sínum ekki aðeins rokk-
tónlist heldur settust nú bók-
menntajöfrarnir við hlið trymblanna
og tóku sín bókmenntalegu sóló.
Ég man að fyrsta bókmenntaverkið
sem stóri bróðir hélt að mér var
„Bréf til Láru“ eftir Þórberg Þórð-
arson og hann sendi mig einnig á
góðar bíómyndir sem þá voru enn
fátíðari en nú.
En skömmu fyrir stúdentspróf
höfðaði menntaskólanámið ekki
lengur til hans og hann hætti í
menntaskólanum, en þreytti þess í
stað inntökupróf í Myndlista- og
handíðaskóla íslands, náði því og
hóf þar nám, málaði mikið af mynd-
um og lifði sig inn í myndlistarsög-
una.
Eins og sjá má voru áhugamálin
mörg og áhuginn við að tileinka sér
þau gífurlegur. Það er erfitt að
tímasetja hvar veikindi hans byija
en á miðju námstímabili í Myndlist-
askólanum var Ijóst að hann gekk
ekki heill til skógar og varð að leita
sér lækninga á Kleppsspítala.
Þar með var þrautagangan hafín.
Hann sem hafði átt svo mikilli vel-
gengni að fagna mátti horfa á
draumana hrynja. En stundum rof-
aði til og það skiptust á skin og
skúrir. Ég hef áður minnst á Shake-
speare og hve sterkt hann höfðaði
til hans, en enga bók hygg ég þó
að hann hafi leitað jafn mikið í og
Biblíuna, auk þess sem ljóðlist og
sér í lagi íslensk nútímaljóðlist var
honum einkar kær.
„Ég hef fundið ánægjuna í að
lifa, hef fundið sólina seilast inn í
hjarta mitt. Það er þungt og stirt.
Eins og gamall maður, sem talar
upphátt, án þess að vita það: Ég á
tvö tungl, falin í djúpum helli, und-
ir fjallinu furðulega, sem enginn
skilur. Þau bíða og dreymir að ég
komi. Stundum gef ég þeim eitt-
hvað og þá tala þau.“
Þannig hefst fyrsta ljóðið í fyrstu
ljóðabók bróður míns. Alls urðu
bækur hans átta. Allar gaf hann
þær út sjálfur með aðstoð góðra
manna í prentsmiðjum.
í tvo áratugi átti bróðir minn við
geðræn vandamál að stríða. Hann
sökk ýmist inn í depurð þunglyndis-
ins eða sveif á vængjum ólgunnar.
Stundum sigldi hann lygnan sæ og
þá leið honum vel, en það er erfítt
að gera sér grein fyrir þjáningum
þeirra sem eiga við geðræn vanda-
mál að stríða. Eitt er sjúkdómurinn
sjálfur, annað er viðhorfíð gagnvart
honum. Fótbrotinn maður getur
vissulega þjáðst en þegar hann rís
á fætur er honum tekið opnum örm-
Svandís Ing’ólfs-
dóttir - Minning
Fædd 21. september 1932
Dáin 30. maí 1992
í dag kveðjum við Svandísi Ing-
ólfsdóttur, Skálagerði 7. Hún lést
30. maí sl. eftir stutta sjúkralegu.
Fyrstu kynni mín af Svandísi voru
þegar hún ræsti í Tjamarborg, þeg-
ar ég veitti leikskólanum þar for:
stöðu. Það hefur verið um 1960. í
fyrstu vissi ég lítið um hana annað
en að hún átti þijú böm og bjó í
bragga í Camp Knox. Við nánari
kynni lærði ég að í Svandísi bjó
mikill mannauður, hún var söngvin,
spilaði á gítar og það sem best
var, hún var börnum undur góð.
Svo eitt sinn bað ég hana að koma
í vinnu á deild með börnum leikskól-
ans, og sem betur fór tók hún því
boði. En þó þótti mér slæmt að
missa hana úr fyrra starfí því það
var óaðfinannlega gert.
Svandís Ingólfsdóttir giftist ung
og eignaðist böm en þau hjón slitu
samvistir þegar böm þeirra vom
mjög ung. Böm hennar eru Kristinn
pípulagningarmaður, Reykjavík,
Ingólfur útgerðarstjóri, Olafsvík,
og Rósa Hugrún starfstúlka,
Reykjavík. Enn fremur átti Svandís
son, Kristófer, sem ólst upp í
Bandaríkjunum.
Svandís festi kaup á íbúð á
Skálagerði 7 og var gott að vita
að hún og börnin losnuðu úr prís-
und braggalífsins. Hún bjó ekki ein
með bömum sínum í íbúðinni, held-
ur var móðir hennar öldmð hjá
henni þar til yfir lauk. Bróðir henn-
ar átti þar vísan samastað um tíma.
Þrátt fyrir margmennið hikaði hún
ekki við að taka að sér yngstu dótt-
ur mína smátíma er ég var ekki
viðlátin. Ekki má gleyma því að hún
lagði Félagi-einstæðra foreldra mik-
ið lið og vann að málum þess marga
stundina. Svandís vann alla þá tíð
sem ég þekkti hana með böm reyk-
vískra foreldra. Á leikskólum,
gæsluvöllum og á skóladagheimil-
um. Ög ég er viss um að fjöldi for-
eldra og barna minnast með hlýhug
Dídíar og umhyggju hennar. Hún
þerraði margt tár á kinn og kallaði
fram margt brosið, hún var einlæg
í umhyggju sinni.
Eitt sinn spurði ég hana hvað
henni hefði fundið sárast á sínum
langa starfsferli. Svarið kom skjótt
og skorinort: „Þegar mér var neitað
um inngöngu í Fósturskólann.“ Ég
varð hugsi, hún sem hafði lokið sín-
um tilskildu prófum þess tíma og
unnið svona lengi að málefnum
barna. En alla tíð sótti hún þau
starfsnámskeið sem voru í boði hjá
Sókn, hennar stéttarfélagi.
Ég veit að hún vann á Landa-
koti þegar börnin hennar vom mjög
ung, og eitt sinn sagði hún mér að
nunnurnar þar hefðu verið henni
undur góðar. Og síðar börnum
hennar sem gengu í Landakots-
skóla a.m.k. fyrstu skólaár þeirra.
Lítið veit ég um æsku hennar
og uppruna en hún var af Akranesi
og hélt alltaf með Skagamönnum.
Foreldrar hennar voru Ingólfur Sig-
urðsson og kona hans, Kristín Run-
ólfsdóttir. Bernskuheimili hennar
var nefnt Björk og þar ólst hún upp
í stórum systkinahópi.
Svandís Ingólfsdóttir er ein af
þeim fjölmörgu sem aldrei er getið
um eða minnst á, en störf hennar
þegin en ekki alltaf þakkað sem
skyldi. Lægstu laun hafa þessar
konur þótt einstæðar séu og virðist
enginn muna þær og þeirra þrek-
virki að koma mannvænlegum
bömum einar til manns, vinna allt-
af verstu störfin og gleymast ef
boðið er til hátíða.
Við Svandís fórum saman góða
ferð til Darimerkur og Svíþjóðar
fyrir nokkrum árum. Ég mun alltaf
minnast hennar í gleði okkar í fögru
veðri er við skoðuðum helstu staði
Kaupmannahafnar og ekki síst eftir
langa lestarferð hvað hún gladdist
að hitta bróður sinn, Ragnar, sem
búsettur er í Karlstad. Öll sú ferð
okkar, dvöl á hótelum og hjá vina-
fólki víðsvegar var okkur oft tilefni
til hláturs og gleði síðar meir. Hér
heima lögðum við oft leið okkar í
bæinn í kaffi o.fl. og við höfðum
alitaf nóg umræðuefni og okkur
leið vel saman.
Hún bjó orðið ein, börnin flogiri
úr hreiðrinu en trú sínu og áttu
barnabömin visst athvarf hjá henni,
þegar ég þurfti að halda.
Svandís er kært kvödd. Ég þakka
vináttuna og samveruna.
Elín Torfadóttir.
Hún Dídí okkar er dáin. Föstu-
daginn fyrsta í sumri kvaddi hún
okkur eins og venjulega og óskaði
okkur góðrar helgar. Þá helgi var
hún flutt á sjúkrahús, en þaðan
átti hún ekki afturkvæmt lifandi.
í rúm fimm ár hefur hún unnið
á skóladagheimilinu í Breiðagerðis-
skóla sem matráðskona og starfs-
stúlka og þó máltakið segi að mað-
ur komi í manns stað, verður erfítt
að feta í sporin hennar. Hún vann
heimilinu eins og það væri hennar
eigið. Bömin vom hennar börn,
ekkert var of gott fyrir þau.
Stundvísi og reglusemi ein-
kenndu hana ásamt samviskusemi
og snyrtimennsku. En það sem mér
fannst mest um vert í fari hennar
og bömin fundu líka var, að það
var hægt að treysta henni.
Oft mætti hún til vinnu sárlasin,
af því að hún vissi að enginn var
til taks til afleysinga og hún vildi
ekki að allt lenti á mér. Ef hún
vissi að ég var lasin vildi hún reyna
að hlífa mér. Við unnum vel saman
að því sem þurfti að gera á heimil-
inu, án þess að hafa mörg orð um
það.
Ég kynntist Dídí fyrst þegar við
unnum saman á leikskólanum í
Staðarborg. Ég var þar í fimm ár
en hún ennþá lengur. Þar kölluðu
börnin hana ömmu Dídí, en það
segir meira en mörg orð. Heyrt hef
ég ungling ávarpa hana með því
nafni, en hann hafði þá verið sem
lítill drengur hjá henni í Staðarborg
og hélt tryggð við hana sem og fleiri
börn.
Dídí.þekkti og vissi deili á fjölda
fólks, enda hafði hún unnið með
börnum í meira en tuttugu ár. Hún
um; og við kvefaða menn er ekki
að sakast. En sá sem á við geðræn
vandamál að stríða á oft erfíðara
utan sjúkdómsins en innan hans.
Ég hef oft furðað mig á hörkunni
sem ríkir í heimi þeirra sem eiga
við veikindi að stríða. Hún er í raun-
inni undarleg þversögn. Þeir þurfa
á hjálp að halda en vörn þeirra er
lítil sem engin. Þeir lifa við hengi-
flug tímans. Á stofnunum sem ætl-
að er að gæta þeirra gagnvart hinu
stormasama og erilsama þjóðfélagi
ríkja oft éljaveður. Þeir horfa á fé-
laganna fara, þjáningabræðuma
hvefa einn af öðrum í mun ríkara
mseli en flestir aðrir þurfa að gera.
Ég ætla ekki að hafa þessi
kveðjuorð fleiri, en ég minnist bróð-
ur míns með vinarþeli og bróður-
hug.
Einar Már Guðmundsson.
Friðsælt er tréð sem finnur ekki til,
farsæll steinninn, hann kennir engra meina.
Þyngsta böl og þjáning hörð er lif, ,
þrautin sú mest og skyldan verst, að hugsa.
Að vera til, en vanta skil og átt,
að varast það liðna, jafnt og hitt sem kemur.
Komu dauðans kvíða fyrr en veit,
kvalinn af lífi, birtu þess og skuggum.
Að skorta allan skilning, jafnvel grun.
Skammt þaðan frá, sem líkams yndi
blómstrar,
bíður ein gröf með greinum dauðafölum.
Hulið með öllu hvert á svo að fara.
Hvaðan var komið, ekki séð né vitað.
Ljóðið hér að ofan, eftir Ruben
Dario, í þýðingu Berglindar Gunn-
arsdóttur og Sveinbjöms Beinteins-
sonar, var okkar látna vini mjög
hugstætt. Örlög hans vom óvenju
hörð. Lífið lagði fyrir hann níð-
þungt próf, sem hann varð að gang-
ast undir, nauðugur, viljugur. En
þrátt fyrir hetjulega baráttu við ill-
vígan sjúkdóm, í hartnær 24 ár, og
þau afrek sem hann oft vann í átök-
um sínum við hann, þá náði hann
ekki að sigra til fullnustu. Við sem
eftir lifum drúpum höfði í hljóðri
vann á róluvelli í Bústaðahverfi í
mörg ár og það sem hún sagði mér
frá þeim tíma sýndi að hún átti
margar ánægjustundir þar. Þegar
ungar mæður voru að koma með
börnin sín á skóladagheimilið þekkti
hún þær oft vegna þess að þær
höfðu verið hjá henni á róló þegar
þær vom litlar og sögðust þær eiga
þaðan góðar endurminningar.
Dídí fór ekki varhluta af mótlæti
í lífinu. Ung að ámm slasaðist hún
og hlaut mikil andlitslýti. Unglings-
árin fóm í að bæta og laga þessi
lýti. Hugur hennar stóð til náms
þó að ekki yrði af því. Nálin lék í
höndum hennar og þeir eru ófáir
hlutimir sem hún hefur saumað
enda átti hún þann draum að læra
handmennt er hún var ung.
Fjölskyldan var henni mjög kær.
Hún talaði oft um foreldra sína, hve
mikla virðingu þau báru hvort fyrir
öðru og að þau hafi kennt börnum
sínum að gera slíkt hið sama. Það
veganesti sem hún fékk í foreldra-
húsum kunni hún vel að meta. Þó
hún hafi ekki alist upp við mikil
efni leið fjölskyldan aldrei skort,
Foreldrarnir vom ósérhlífin og dug-
leg með sinn stóra barnahóp og
bömin hjálpuðu til strax og þau
gátu.
Hún Dídí mín talaði oft um Björk-
ina á Akranesi og þá kom sérstakur
glampi í augu hennar. Húsið þeirra
hét Björk og þaðan voru æskuminn-
ingarnar. Hún talaði líka oft um
elstu systur sína sem hún kallaði
Beppu, og dó langt um aldur fram.
Þessi systir hennar hafði alla tíð
sýnt henni nærgætni og umhyggju
og Dídí dáði hana mjög og virti.
Hun ræddi líka oft um og hugsaði
til systur sinnar Ingu sem býr fyrir
norðan. Henni fannst þær eiga svo
margt sameiginlegt og hún fann til
með henni vegna sjúkdóms sem hún
bar. Stundum sagði hún: „Inga
systir er svo góð manneskja."
Dídí varð einstæð móðir þegar
bömin hennar vom lítil. Hún vann