Morgunblaðið - 23.09.1993, Blaðsíða 24

24
MORGUJJBLABIÐ FIMMTUDAGUR 23.: SEP'fEMBER 1993
Stjórnar-
her styrk-
ir stöðuna
ABKHAZÍSKIR uppreisnar-
menn brutust nokkrum sinnum
í gegnum varnir stjórnarhersins
í Sukhumi í gær en voru hrakt-
ir burt jafnharðan að sögn
embættismanna Georgíustjóm-
ar. Sögðu þeir, að stjórnarher-
inn væri að styrkja stöðu sína
í borginni og engin hætta á,
að hún félli uppreisnarmönnum
í hendur.
Feit börn auk-
ið vandamál
ÓHOLLT mataræði og hreyf-
ingarleysi barna er vaxandi
vandamál á Vesturlöndum og
afleiðingin er sú að feitum
börnum hefur fjölgað mjög, að
því er fram kom á ráðstefnu
um offitu í Belgíu. Verði ekki
breytingar á lifnaðarháttum
barna, fráhvarf frá neyslu svo-
nefnds ruslfæðis og sjónvarps-
legu, er vá fyrir dyrum.
Rætt um
vinstristjórn
SIGURVEGARI pólsku kosn-
inganna, • Lýðræðisbandalag
vinstrimanna, SLD, hóf á
þriðjudag stjórnarmyndunar-
viðræður við Smábændaflokk-
inn en hann er afsprengi flokks
sem var hliðhollur kommúnist-
um. Ekki er búist við niðurstöð-
um úr þeim viðræðum fyrr en
í lok vikunnar.
Lægri laun á
hátíðisdögum
ÞÝSKA stjómin lagði á þriðju-
dag til, að laun, sem greidd eru
fyrir almenna frídaga, verði
lækkuð um fímmtung. Vill
stjómin með því létta atvinnu-
rekstrinum róðurinn vegna
nýrra skatta, sem fara eiga til
umönnunar aldraðra. Um er að
ræða 10 frídaga og vill stjórnin
lækka laun á þeim dögum um
20%.
Mannfall í S-
Afríku
31 svertingi drepinn var drep-
inn á þriðjudag í S-Afríku, þar
af voru 18 skotnir þegar vopn-
aðir menn í lítilli rútu hófu skot-
hríð á gangandi vegfarendur
og ökumenn. Sex farþegar í
leigubifreið vom skotnir í fyrir-
sát og sjö létu lífið í árás á
gistiheimili þar sem stuðnings-
menn Afríska þjóðarráðsins
voru í meirihluta. 87 manns
hafa verið drepin frá því á
föstudag.
Irakar sleppa
Svíum
ÍRÖSK yfirvöld létu í gær lausa
þijá Svía, sem setið höfðu í
fangelsi í eitt ár. Þeir voru
dæmdir í sjö ára fangelsi fyrir
að fara ólöglega inn í landið.
Mennirnir eru starfsmenn
sænska símafyrirtækisins L.M.
Ericsson.
Nýr forsætis-
ráðherra
LEONÍD Kravtsjúk, forseti
Úkraínu útnefndi í gær nýjan
forsætisráðherra landsins, Je-
fím Zvíagilskíj, forstjóra námu-
félags. Er útnéfning hans talin
bráðabirgðaráðstöfun. Zvíag-
ilskíj er hlynntur auknum ríkis-
afskiptum og nánari tengslum
við Rússa.
VALDABARÁTTA JELTSÍNS RÚSSLANDSFORSETA OG ÞI
Herinn virðist ein-
husra að baki Jeltsín
Mnskvn. Rpiitpr.
PAVEL Gratsjov, varnarmálaráðherra Rússlands, sagði í gær, að Bor-
ís Jeltsín forseti nyti fulls stuðnings rússneska hersins og kvað hann
það niðurstöðuna úr viðræðum sínum við herforingja úr öllum greinum
heraflans. Einhveijum herdeildum bárust boð frá þinginu um að koma
þangað en þeim var ekki sinnt.
„Ég átti viðræður við fulltrúa allra
greina heraflans og þeir áttu fundi
með sínum mönnum og lýstu síðan
yfir fullum stuðningi við æðsta yfir-
mann hersins, Borís Níkolajevítsj
[Jeltsín], forseta landsins,“ sagði
Gratsjov í gær þegar hann brá sér út
á götu í Moskvu ásamt Jeltsín. Hann
sagði hins vegar í viðtali við frétta-
stofuna Ítar-Tass, að hann hefði skip-
að fyrir um sérstakar öryggisráðstaf-
anir til að koma í veg fyrir tilraunir
til að „kljúfa“ herinn. Meðal þeirra
var að efla vörð við vopnabúr hersins
og stjómstöðvar og takmarka heim-
sóknir til hermanna. Þá var lögð sér-
stök áhersla á aukna gæslu við kjam-
orkuvopnabúr og flutning slíkra
vopna.
Rússneska þingið brást við ákvörð-
un Jeltsíns um að leysa það upp með
því að samþykkja, að hann hefði ver-
ið sviptur forsetaembætti og Alexand-
er Rútskoj varaforseti hefði tekið við.
Þá skipaði það Vladíslav Atsjalov
hershöfðingja vamannáiaráðherra.
Gratsjov sagði hins vegar í gær, að
herinn tæki við fyrirskipunum frá
honum einum: „Það hefur ekki nokk-
ur maður tekið mark á uppákomunni
í Æðsta ráðinu,“ sagði hann.
Stuðningur hersins lá fyrir
Gratsjov sagði, að einhverjum her-
deildum hefðu borist skipanir frá At-
sjalov, sem þingið skipaði varnar-
Deilur Jeltsíns og þingsins eiga
sér tveggja ára forsögu
Valdabaráttan hófst
eftir valdaránið
Moskvu. The Daily Telegraph
VALDADEILA Borís Jeltsíns og rússneska fulltrúaþingsins virðist
nú vera að ná hámarki. Hún er hins vegar ekki ný af nálinni. Þeg-
ar Jeltsín flutti sjónvarpsávarp sitt á þriðjudag var það liður í ferli
sem hófst er valdaránið gegn Mikhaíl Gorbatsjov Sovétforseta í
ágústmánuði 1991 mistókst.
Þrír menn hafa verið í brenni-
depli deilunnar frá upphafi. Borís
Jeltsín Rússlandsforseti, Alexander
Rútskoj, varaforseti og Rúslan
Khasbúlatov, forseti fulltrúaþings-
ins og Æðsta ráðsins.
Deilan sjáif hefur fyrst og fremst
snúist um hversu hratt pólitískar
og efnahagslegar umbætur skuli
ganga fyrir sig og hversu langt
skuli ganga. Jeltsín og stuðnings-
menn hans hafa viljað draga úr rík-
isafskiptum en þeir Khasbúlatov og
Rútskoj, með stjómlagadómstóllin
og fulltrúaþingið sér til liðsinnis,
hafa reynt að halda í horfinu. Hefur
stjómlagadómstóllinn oft úrskurðað
tilraunir Jeltsíns til að koma á skýr-
ari valdaskipan ólöglegar.
Óskýr valdamörk
En hvers vegna eru valdamörkin
milli þings og forseta svona óskýr?
Fulltrúaþingið var kjörið árið 1990
þegar Sovétríkin voru enn við lýði
og er hæpið að segja að þær kosn-
ingar hafi verið algjörlega lýðræðis-
legar. Um 2.200 þingmenn eiga
sæti á fulltrúaþinginu og voru
margir fulltrúar kommúnistaflokks-
ins_ sjálfkjörnir.
í júní 1991 er Borís Jeltsín kjörin
forseti Rússlands og var varafor-
setaefni hans Rútskoj. Þetta voru
fyrstu ftjálsu kosningarnar, sem
haldnar voru í Sovétríkjunum fyrr-
verandi. Þegar harðlínumenn reyna
að steypa Gorbatsjov af stóli í ág-
ústmánuði það sama ár berst Jelts-
ín gegn því. Meðal samheija hans
í þeirri baráttu voru Rútskoj og
Khasbúlatov. Valdaráninu er
hnekkt og Gorbatsjov er áfram for-
seti. Hin raunverulegu völd em nú
hins vegar hjá Jeltsín. í nóvember-
mánuði veitir fulltrúaþingið honum
vöid til að stjóma með tilskipunum
og hann felur Jegor Gajdar, lítt
þekktum hagfræðingi, að móta rót-
tæka efnahagsstefnu.
í desember 1991 ákveða leiðtog-
ar Rússlands, Úkraínu og Hvíta-
Rússlands að leysa Sovétríkin upp
og stofna í staðinn Samveldi sjálf-
stæðra ríkja. Neyðist Gorbatsjov til
að láta af völdum í kjölfarið.
í ársbyijun 1992 hefjast Jeltsín
og Gajdar handa við að endurskipu-
leggja efnahagslífið. I janúar er
verðlag að mestu gefíð fijálst og
verða miklar verðhækkanir í kjöl-
farið, svo og verðbólga. Það er á
þessu stigi sem öfl andvíg breyting-
um byija að taka upp samstarf.
Þegar fulltrúaþingið kemur sam-
an í apríl er það í fyrsta skipti óvin-
veitt forsetanum og í júní skipar
Jeltsín Gajdar forsætisráðherra.
Stjóm hans kynnir einnig um-
fangsmikla einkavæðingaráætlun.
í desember fer Jeltsín fram á að
fá nánast öll völd í sínar hendur
en því neitar þingið og neyðir hann
í staðinn til að reka Gajdar úr emb-
ætti. í stað hans er Viktor Tsjemó-
mýrdín skipaður í embættið, en
hann hafði áður gegnt ráðherra-
embættum á Sovéttímanum.
Asakanir um spillingu
Jeltsín grípur þá til þess bragðs
að fá stuðning frá þjóðinni sjálfri.
í apríl á þessu ári var haldin þjóð-
aratkvæðagreiðsla og lýsti mikill
meirihluti yfir stuðningi við forset-
ann. Jeltsín -reynir einnig að fá nýja
stjómarskrá samþykkta en sú
gamla á rætur sínar að rekja til
ársins 1971 þótt gerðar hafi_ verið
á henni breytingar síðan. í júní
kemur sérstök stjómarskrársam-
kunda saman til fundar en tillögur
Jeltsíns ná ekki fram að ganga
vegna andstöðu þingsins og ýmissa
lýðvelda og héraða Rússlands.
I júlí breyttu jafnt Jeltsín og þing-
ið um bardagaaðferðir og ásakanir
um víðtæka spillingu gengu á víxl.
Fyrr í þessum mánuði grípur svo
Jeltsín loks til þess ráðs að reka
Rútskoj úr embætti á meðan dóm-
stólar kanna ásakanir á hendur
honum um spillingu. Jeltsín segist
ekki lengur vera andvígur því að
efnt verði til forsetakosninga fyrr
en efni standa til (næstu kosningar
þurfa ekki að fara fram fyrr en
1995) með því skilyrði að áður hafí
þingkosningar farið fram. Khasbúl-
atov varar hins vegar við því að
„hallarbylting" sé yfírvofandi
málaráðherra, um að koma þangað
léttvopnaðar en boðunum hefði ekki
verið sinnt. Þá sagði talsmaður Jelts-
íns, Vjatsjeslav Kostíkov, að Atsjaiov
yrði rekinn úr hemum og einnig Víkt-
or BaranníkoV, sem þingið hefði út-
nefnt innanríkisráðherra.
Haft hefur verið eftir ýmsum ráð-
gjöfum Jeltsíns, að hann hafí verið
búinn að fullvissa sig um stuðning
hersins áður en hann lét til skarar
skríða gegn þinginu og minnt er á, að
í síðustu viku heimsótti hann höfuð-
stöðvar Dzerzhínskíj-sveitarinnar, úr-
valssveita innanríkisráðuneytisins,
fyrir utan Moskvu. „Hve langan tíma
tæki það ykkur að komast til miðborg-
ar Moskvu?“ spurði þá Jeltsín yfír-
mann sveitarinnar. „Hálftíma," svar-
aði hann, „auk klukkutíma við að
fylkja mönnum og búnaði.“ „Ertu til-
búinn til að hlýða fyrirskipunum for-
seta þíns?“ spurði Jeltsín og svarið
var: „Já, herra.“
n i~:---------n--------/i vt - Vv------7Z7rvrt—^
Boris Jeltsín, forseti Rússlands leysir upp þingið til o km
að binda enda á valdabaráttu í Rússlandi. Æðsta
ráðið bregst við skjótt, sviptir hann völdum og
skipar Alexander Rútskoj forseta.
ATBURÐARÁSIN (að (slenskum tfma)
WGG
Boris Jeltsln boðar til
þingkosninga
1130
Alexander Rútskoj segir sérsveitir
innanríkisráðuneytisins í víðbragðs-
stöðu og hluti þeirra nálgist Moskvu.
WGG
Stjórnlagadómstóll kemur saman til
að ræða ákvörðun Jeltsíns.
WBG
Leiðtogar æðsta ráðsins tilnefna
Rútskoj varaforseta.
< 33 u
Hatðlfnumenn, andstæðíngar Jeltsíns
safnast saman fyrir utan þinghúsi;"
JjrríC
Ct-'ID
Þingið samþykkir að svipta
Jeltsín vðldum.
BGB 5
Rútskoj sver embættiseið
BBl 5
Stjðrnlagadómstóll
seglr að ákæra
megi Jeltsín
REUTER
Borís
Jeltsin
Almenningur í Moskvu leiðir hjá sér valdabaráttuna
„ Aður var hugur í mönn-
um en nú er öllum sama“
Moskvu. Frá Lárusi Jóhannessyni, fréttaritara Morgunblaðsins.
ÞAÐ var ekki að sjá á íbúum Moskvuborgar í gær að dregið hefði til
tíðinda í stjórnmálalífi landsins. Þeir sem misst höfðu af atburðarás-
inni og fréttu að tveir menn gerðu tilkall til embættis forseta Rúss-
lands ypptu öxlum og héldu til vinnu sinnar sem fyrr. í borginni mátti
þó að sjálfsögðu sjá fólk hópa sig saman til að skeggræða málin eins
og Rússum einum er lagið.
Eldmóðinn virtist samt
vanta og svo var að sjá
sem fólk væri orðið þreytt
á endalausri refskák
stjórnmálamanna. „Fyrir
tveimur árum var hugur
í fólki en nú er öllum
sama. Þá höfðu menn trú
á að eitthvað myndi ger-
ast,“ varð einum viðmæl-
anda Morgunblaðsins að
orði og skírskotaði þá til
valdaránsins í ágústmán-
uði 1991.
Vetur mun senn ganga
í garð Moskvubúa og
reynast mörgum þungur
í skauti. Á sama tíma
hafa stjórnmálamenn
fjarlægsþ almenning í
landinu. Á meðan alþýðan
býr í haginn fyrir komandi kulda
keppast forystumenn landsins við að
Reter
UM 3.000 kommúnistar mótmæltu fyrir
framan þinghúsið í gær, nokkrir báru göm-
ul dagblöð með mynd Stalíns á forsíðunni.
ata hver annan auri. Þannig skiptast
á ásakanir manna Borís Jeltsíns for-