Morgunblaðið - 30.06.1995, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
FÖSTUDAGUR 30. JÚNÍ1995 31
1992 birtist löng ritgerð eftir Davíð
um Ólaf Thors og landhelgismálið.
Þar fer hann yfir 35 ára þátt Ólafs
í landhelgisbaráttunni og bregður
upp skýrri mynd af honum. Vann
Davíð skipulega að því að afla sér
heimiida í landhelgissöguna bæði
heima og erlendis hin síðari ár.
Finnst mér það enn sýna, að hann
vildi ekki skilja við neitt verk öðru
vísi en fullkannað. Sjálfur átti hann
ásamt Hans G. Andersen sendi-
herra ríkan þátt í undirbúningi und-
ir hina skynsamlegu póltítísku
stefnumótun, sem fólst í land-
grunnslögunum frá 1948, en á þeim
hafa allar aðgerðir í landhelgismál-
um síðan byggst.
Við vorum nágrannar Ágústu og
Davíðs í Hlíðunum í áratugi. Á
meðan Davíð gegndi störfum seðla-
bankastjóra mátti jafnan hitta hann
snemma morguns gangandi á leið
til vinnu sinnarj hvernig sem viðr-
aði. Væru þau Ágústa ekki í fjalla-
ferð um heigar eða að loknum
vinnudegi fóru þau gjarnan í göngu
um Öskjuhlíðina. Söknum við þeirra
einnig sem góðra granna.
Ég færi Ágústu, börnum þeirra
Davíðs, Ólafi og Sigrúnu og fjöl-
skyldum þeirra, innilegar samúðar-
kveðjur.
Blessuð sé minning Davíðs Ólafs-
sonar.
Björn Bjarnason
Móðurbróðir okkar, Davíð Ólafs-
son, er fallinn frá, rúmlega 79 ára
að aldri. Davíð var þekktur maður
í þjóðlífinu á íslandi, m.a. sem fiski-
málastjóri, alþingismaður, seðla-
bankastjóri og forseti Ferðafélags
íslands. Ýmsir munu eflaust verða
til að minnast hinna opinberu starfa
hans, en okkur langar til að draga
upp svolitla mynd af fjölskyldu-
manninum Davíð. Ólafssyni.
Davíð var þriðji í röð sjö samheld-
inna systkina. Föður sinn misstu
þau er Davíð var á unglingsárum.
Upp úr því flutti íjölskyldan til
Reykjavíkur þar sem þau héldu
heimili ásamt móður sinni uns þau
fluttu burt eitt af öðru til að stofna
eigin heimili. Eins og gengur þegar
fjölskyldur stækka, barnabörn og
barnabarnabörn koma, vilja tengsl-
in milli skyldmenna smám saman
rofna, einkum þegar samnefnarinn,
í þessu tilviki amma okkar og móð-
ir Davíðs, er horfin af sjónarsvið-
inu. Afkomendur hennar eru nú
komnir nokkuð á sjöunda tuginn.
Líklega væru tengslin víða alveg
rofin ef Davíð og Gústa, kona hans,
hefðu ekki haldið boð fyrir fjöl-
skylduna á annan dag jóla ár hvert
í a.m.k. fjóra áratugi eða svo lengi
sem minni okkar nær.
í jólaboðunum var glatt á hjalla.
Þar mættu þau systkinin, börn
þeirra, barnabörn og á síðustu árum
fóru barnabarnabörnin að sjást.
Hápunkti náði hátíðin í augum
barnanna þegar gengið var kring-
um jólatréð og Davlð birtist í gervi
jólasveinsins.
Davíð hélt oft myndasýningar í
jólaboðunum, sýndi þá myndir frá
einhverri þeirra fjölmörgu ferða,
sem þau hjónin höfðu farið saman,
oftast um óbyggðir íslands. Er
vandfundinn sá staður á landinu,
sem þau hafa ekki heimsótt. Þótt
okkur krökkunum hafi á stundum
þótt myndasýningarnar nokkuð
þreytandi meðan við vorum lítil,
hyggjum við þó að þarna hafi kvikn-
að sá neisti í brjóstum okkar
margra, sem tendraði áhugann á
landinu og töfrum þess. Þá gleym-
ast okkur seint ferðir þær er við
fórum í bernsku með þeim hjónum.
Þar ber hæst minninguna um þenn-
an fallega frænda, sem stikaði
áfram svo litlir fætur áttu fullt í
fangi með að fylgja honum eftir,
frásagnir hans af undrum náttúr-
unnar og glaðlegur hláturinn.
Fyrir rúmri viku fór Davíð í sína
hinstu gönguför hér á jörð. Máttfar-
inn og heftur af langri sjúkralegu
gekk hann stundarkorn ásamt
Gústu í kvöldblíðunni eftir stígnum
nýja við Skerjaförð. Tveimur sólar-
hringum síðar lagði hann upp í för-
ina miklu, sem við öll förum á end-
anum, án þess að vita með vissu
hvort eða hvemig hún endar. Eftir
situr minningin ein, minningin um
góðan dreng og frænda, minning
sem við erum þakklát fyrir að eiga.
Megi hann hvíla í friði.
Brynhildur, Margrét og
Ólafur Flóvenz.
Fréttin um að Davíð Ólafsson
væri dáinn kom eiginlega ekki á
óvart. Það var raunar merkilegt
hversu lengi honum tókst að þrauka
og berjast gegn vágestinum sem
barið hafði að dyrum. En þótt við
þessu hafi verið búist er einkenni-
legt að hugsa til þess að hann sé
ekki lengur meðal okkar. Ég átti
því láni að fagna að kynnast Davíð
bæði í starfi, í Seðlabankanum, og
í leik því hann og Ágústa kona
hans komu jafnan með í sumarferð
starfsmanna þegar þau áttu þess
kost. Það eru óneitanlega forrétt-
indi að fá að kynnast svo indælu
fólki sem þeim. í starfi var Davíð
bæði vandvirkur og eljusamur.
Hann var ákveðinn en jafnframt
einstaklega tillitssamur og kurteis
við samstarfsmenn. í fjölmörgum
heimboðum til þeirra hjóna, sem
einkum tengdust samningum við
erlenda viðskiptavini, fléttuðust
saman starf og ánægjulegar sam-
verustundir. Heimilið var gert að
vinnustað og þau hjónin gerðust í
senn gestgjafar, skemmtikraftar og
sendiherrar. Skemmtilegustu minn-
ingarnar eru þó úr sumarferðunum.
Minningar um gleði og söng á
bjartri sumarnótt við undirleik fugla
og lækja. Sviðið er grasbali umluk-
inn björk nær en fjær eru fjallshlíð-
ar baðaðar kvöldsól. Að morgni er
haldið í göngu og Davíð kynnir
okkur fjöllin og Ágústa blómin. Að
kvöldi er leikið og sungið á ný.
Aldursmunur er ekki til. Þegar ég
rifja þessar stundir upp, til þess að
þakka fyrir þær, er sem ég finni
ilminn af björkinni, sjái fyrir mér
litadýrð náttúrunnar og heyri klið-
inn sem aðeins heyrist þegar komið
er fjarri þeim ys og þys sem ein-
kennir okkar daglega líf. Þótt Dav-
íð hafi verið minn yfirmaður, sem
ég bar virðingu fyrir og reyndi að
læra af, er hann í mínum huga
ekki síður tengdur stórkostlegri
náttúru þessa lands, sem hann
kunni svo sannarlega að njóta.
Honum var líka mikið í mun að
kynna öðrum unaðssemdir hennar.
Við hjónin sendum Ágústu og fjöl-
skyldunni allri okkar innilegustu
samúðarkveðjur. Það er gott að eiga
svona minningar um góðan dreng.
Eiríkur Guðnason.
Ég vil með nokkrum orðum minn-
ast gamals yfírmanns, vinar og
velgjörðarmanns, Davíðs Ólafsson-
ar, sem í dag er borinn til moldar.
Kynni okkar hófust fyrir alvöru
þegar ég hóf störf í hagfræðideild
Seðlabanka íslands haustið 1967.
Davíð hafði komið til starfa í bank-
anum skömmu áður eftir áratuga
farsæl störf sem Fiskimálastjóri og
alþingismaður fyrir Sjálfstæðis-
flokkinn. Þó að Davíð væri ekki
yfirmaður hagfræðideildarinnar
skipuðust mál þó fljótlega svo að
ég fór að sinna sérstökum verkefn-
um á sviði útlána bankans og sér-
verkefnum sem undir hann héyrðu.
Mér er enn minnisstætt eitt fyrsta
verkefnið sem ég vann sérstaklega
fyrir hann, en það var samanburður
á tilboðum á smíði skuttogara, sem
seinna fengu nafnið Spánartogarar,
fyrir Skuttogaranefnd ríkisins, sem
Davíð var formaður fyrir. Fljótlega
fór svo að ég fluttist úr hagfræði-
deildinni og fór nær eingöngu að
sinna verkefnum á verksviði Davíðs
fyrst sem lánafulltrúi og síðar sem
forstöðumaður Lánadeildar sem
heyrði undir hann. Verkefnin voru
fjölbreytt og þær voru margar
skuldbreytingarnar í sjávarútvegi,
sem ég vann að undir hans stjórn.
Aldrei bar skugga á okkar sam-
band. Hann var hógvær og hlé-
drægur en fastur fyrir. Aldrei
brýndi hann raustina þótt þeir sem
hann þekktu vel, gætu séð þegar
honum mislíkaði. Mér er einnig
mjög minnisstæð sú gagnkvæma
virðing og nána samband sem var
milli bankastjórnarinnar allrar, en
einkum þó milli hans og Jóhannesar
Nordal. Samtímis störfum að lána-
málum bankans vann ég mikið fyr-
ir Jóhannes Nordal, sem ritari hinna
ýmsu samninganefnda um stóriðju.
Það kom fyrir að vinnuálagið á
báðum stöðum varð slíkt að eitt-
hvað varð að sitja á hakanum. Þó
þurfti Davíð ekki annað en að nefna
það við félaga sinn Jóhannes að nú
þyrfti hann á Garðari að halda og
þar með voru áherslur lagðar. Mér
er einnig minnisstætt úr samvinnu
þeirra þegar öll lánamál bankans
voru sameinuð í eina Lánadeild. Á
undirbúningsfundum okkar að
stofnun þeirrar deildar þurfti ekki
mörg orð um að mitt meginhlutverk
sem forstöðumanns var að vinna
að því að hin nýja deild yrði lögð
niður eins fljótt og pólitískar að-
stæður leyfðu og starfseminni hætt.
Leiðir okkar lágu víðar saman
en í daglegu starfi. "Við vorum báð-
ir þýskmenntaðir hagfræðingar og
áttum gistilandi okkar skuld að
gjalda. Það var því eðlilegt að sam-
vinna okkar yrði nánari þegar hann
gerðist formaður Germaníu, þar
sem ég sat fyrir í stjórn. Við höfðum
báðir mikinn áhuga á ferða-
mennsku, þó hvor með sínum hætti
og ég þurfti ekki langan umhugsun-
artíma þegar hann kallaði eftir því
að ég tæki sæti í stjórn Ferðafélags
íslands, þar sem hann var forseti.
Þar starfaði ég með honum sem
gjaldkeri í sex ár.
Alls staðar varð samvinna okkar
náin og góð og ekki ræddum við'
alltaf um starfið. Ég lærði að leita
til hans með ýmis mál sem mér
lágu á hjarta og oft bar stjórnmálin
á góma, þar sem við störfuðum
báðir í Sjálfstæðisflokknum.
í einkalífinu var Davíð mikill
gæfumaður, þar sem Ágústa hans
mæta eiginkona og börn þeirra Óli
og Sigrún og barnabörn voru.
Við Unnur eigum þeim hjónum
margar góðar samverustundir að
þakka, sem ylja minninguna um
góðan dreng.
Nú þegar kemur að leiðarlokum
vil ég enn þakka þessum dreng-
skaparmanni fyrir samleiðina og
forsjóninni fyrir að hafa leitt okkur
saman.
Ágústu og fjölskyldu sendum við
Unnur okkar innilegustu samúðar-
kveðjur.
Garðar Ingvarsson.
Þegar ég frétti af andláti Davíðs
Ólafssonar, fyrrverandi fiskimála-
stjóra og seðlabankastjóra, varð
mér hugsað til alls þess góða sam-
starfs, sem við áttum í stjórn Heklu
hf. á árunum 1990-1994. Vegna
þekkingar Davíðs og reynslu höfð-
um við systkinin beðið hann um að
taka sæti í stjórn Heklu, en það var
í fyrsta sinn, sem við íeituðum til
manns utan fjölskyldunnar og fyrir-
tækisins í því skyni. Ég tók strax
eftir því, hve Davíð var samvisku-
samur og vandvirkur í þessu starfi
og mat það mjög, hve hann var
traustur í samskiptum. Hann vildi
okkur systkinunum og fyrirtækinu
allt hið besta og við gátum alltaf
treyst á ráð hans og dómgreind.
Davíð bar mikinn hlýhug til
Þýskalands, þar sem hann stundaði
nám og þar sem hann stofnaði síð-
ar til kynna við margt áhrifafók í
þýsku þjóðlífi. Fyrir nokkrum vikum
hafði dr. Max Adenauer, ræðismað-
ur Islands í Köln, orð á því við
mig, hve Davíð hefði lagt mikið af
mörkum til að efla tengsl íslands
og Þýskalands. Davíð var formaður
stjórnar Germaníu í fimm ár á 8.
áratugnuin og var gerður þar að
heiðursfélaga árið 1981. Hann fékk
auk þess margar viðurkenningar
fyrir störf sín að málefnum íslands
og Þýskalands, þar á meðal Stór-
kross þýsku Verdienstorðunnar.
Það er sárt að sjá eftir svo vönd-
uðum manni sem Davíð Ólafssyni.
Hann markaði djúp spor í efnahags-
sögu íslands, allt frá stríðslokum
til síðustu ára, — á því tímabili, sem
íslenskt atvinnulíf tók gerbreyting-
um og almenn velmegun jókst. All-
ur sá fjöldi trúnaðarstarfa, sem
Davið gegndi á löngum starfsferli,
ber því vitni, hve honum var vel
treyst. Hann kenndi mér mikið og
ég mun alltaf búa að því, sem ég
lærði af honum í stjórn Heklu. Ég
votta konu Davíðs, Ágústu Gísla-
dóttur, og börnum hans innilega
samúð.
Ingimundur Sigfússon.
Með Davíð Ólafssyni, fyrrum
fiskimálastjóra og síðar banka-
stjóra Seðlabanka íslands, er horf-
inn af sjónarsviðinu einn af braut-
ryðjendum efnahagslegra framfara
á Islandi á lýðveldistímanum. Ég
átti því láti að fagna að eiga Davíð
sem nánasta samstarfsmann í
bankastjórn Seðlabankans í nær
tvo áratugi, samstarf sem mótaðist
ekki sízt af mannkostum hans, rétt-
sýni, góðvild og löngun til þess að
veita brautargengi öllu því er til
framfara horfði. Og honum auðn-
aðist að eiga lengri og árangursrík-
ari starfsævi í þágu þjóðar sinnar
en flestir honum samtíða.
Davíð Ólafsson var fæddur í
Börgarfirði eystra, sonur Ölafs
Gíslasonar, síðar útgerðarmanns í
Viðey. Að afloknu stúdentsprófi frá
Menntaskólanum í Reykjavík fór
Davíð til náms í Þýzkalandi og lauk
því árið 1939, rétt áður en heims-
styijöldin síðari hófst. Þegar á
næsta ári, 8. marz 1940, var hann
kjörinn forseti Fiskifélags íslands
og fiskimálastjóri, þá aðeins tæp-
lega 24 ára gamall. Þótt hann hafi
þá verið búinn að afla sér góðrar
hagfræðiþekkingar og verið kunn-
ugur sjávarútvegi frá blautu barns-
beini, var það óneitanlega djaiflega
telft að velja svo ungan mann til
forystu í þessari helztu stofnun
sjávarútvegsins. En Davíð brást
ekki trausti þeirra, sem að þessari
ákvörðun stóðu. Starfsemi Fiskifé-
lagsins efldist stórlega undir hans
stjórn og starf fiskimálastjóra
tengdist brátt flestu því sem til
framfara horfði í íslenzkum sjávar-
útvegi, og var Davíð þá hvort
tveggja í senn talsmaður sjávarút-
vegsins gagnvart stjórnvöldum og
ráðgjafi ríkisstjórna um flest mál
er vörðuðu hagsmuni atvinnugrein-
arinnar.
Sérstaklega er ástæða til að
nefna þátt Davíðs í vaxandi sam-
skiptum og samvinnu íslendinga
við aðrar þjóðir í sjávarútvegsmál-
um og reyndar á öðrum sviðum
efnahagsþróunar. Hann var ásamt
Hans G. Andersen helzti ráðgjafi
íslenzkra ríkisstjórna um útfærslu
landhelginnar og tók dijúgan þátt
í því starfi, á meðan fyrstu og erfið-
ustu skrefin voru tekin og grund-
völlur var lagður að_ stefnu Islend-
inga á þessu sviði. Á meðan Davíð
var fiskimálastjóri, var hann sjálf-
kjörinn fulltrúi íslands á öllum ráð-
stefnum, sem um þessi mál fjölluðu
á vegum Sameinuðu þjóðanna og
var fastafulltrúi íslands í Alþjóða-
hafrannsóknaráðinu í hálfan annan
áratug. I þessu starfi nutu íslend-
ingar hæfileika og mannkosta Dav-
íðs í ríkum mæli. Hann var mikill
málafylgjumaður, fastur fyrir, en
sanngjarn, enda skildi hann manna
bezt að lítil þjóð getur í slíkum
málum eingöngu náð árangri með
traustum rökum og drengilegri
framkomu. í þessum og öðrum
störfum sínum á erlendum vett-
vangi aflaði Davíð sér hvarvetna
trausts og eignaðist marga vini,
sem fyrir atbeina hans öðluðust
skilning á málstað og hagsmunum
íslendinga.
Davíð hafði ætíð mikinn áhuga
á þjóðmálum, og var náinn vinur
og samstarfsmaður Bjarna Bene-
diktssonar og annarra leiðtoga
Sjálfstæðisflokksins. Hann tók um
tíma mjög virkan þátt í stjórnmál-
um, sat m.a. á Alþingi sem þing-
maður Reykvíkinga 1963-67. Þótt
Davíð væri ekki minni málafylgju-
maður á vettvangi stjórnmála en í
öðrum störfum sínum, var athyglis-
vert, hversu mikils trausts hann
ætíð naut meðal stjórnmálamanna,
sem með honum unnu, hvar í flokki
sem þeir stóðu.
Árið 1967 verða þáttaskil í lífi
Davíðs Ólafssonar, er hann tekur
við starfi bankastjóra Seðlabank-
ans fyrir áeggjan Bjama Bene-
diktssonar. Breyttist nú starfsvett-
vangur hans verulega, er hann lét
af störfum sem fiskimálastjóri eftir
27 ár og sagði jafnframt af sér
þingmennsku. í störfum Davíðs í
Seðlabankanum naut hann vel víð-
tækrar þekkingar sinnar á íslenzk-
um þjóðarbúskap og alþjóðlegu
samstarfi, en þar skipti ekki
minnstu máli skilningur hans á
málefnum höfuðatvinnuvegar þjóð-
arinnar, sjávarútvegsins. Var Dav-
íð m.a. fulltrúi bankans í stjórn
Fiskveiðasjóðs og jafnframt stjórn-
arformaður, svo og formaður
stjórnar Verðjöfnunarsjóðs fiskiðn-
aðarins.
Þegar Davíð hvarf frá störfUm
við Seðlabankann fyrir aldurs sakir
í lok ágústmánaðar 1986 hafði
hann gegnt tveimur mikilvægum
ábyrgðarstöðum á sviði íslenzkra
efnahagsmála í samtals 46 Vi ár,
og mun það vera einsdæmi. Aldrei
heyrði ég honum hallmælt fyrir
embættisstörf sín, enda var hann
samvizkusamur með afbrigðum og
óvilhallur í afgreiðslu mála. Að
loknum þessum langa starfsdegi
var Davíð samt sízt í huga að sitja
auðum höndum, þótt honum þætti
vissulega gott að geta varið meiri
tíma til ferðalaga innan lands og
utan, en gönguferðir og útivist'
voru líf hans og yndi. En auk slíkra
áhugamála sneri Davíð sér nú brátt
að nýju og viðamiklu verkefni,
rannsóknum á sögu landhelgis-
málsins frá upphafi og fram yfir
1960. Réðst hann í víðtæka heim-
ildasöfnun bæði innan lands og í
erlendum skjalasöfnum, er varpar
nýju ljósi á þetta mikilvæga tíma-
bil í íslandssögunni. Þótt honum
entist ekki aldur til þess að ljúka
þessu verki með þeim hætti, sem
hann hafði hugsað sér, á það áreið-
anlega eftir að reynast ómetanlegt
framlag fyrir þá fræðimenn, sem á
eftir koma.
Að leiðarlokum hrannast minn-
ingarnar að. Davíð Ólafsson var
einn af fyrstu mönnunum, sem ég
Ieitaði til, þegar ég hóf störf að
íslenzkum efnahagsmálum með
samningu ársskýrslu Landsbank-
ans fyrir árið 1950. Síðan hafa leið-
ir okkar legið saman með margvís-
legum hætti, en þó aldrei nánar
en þau 19 ár, sem við sátum sam-
an í bankastjórn Seðlabankans, þar
sem herbergi okkar voru hlið við
hlið og dyr á milli, svo að við þurft-
um ekki að fara nema fáein skref
til að ráðfæra okkur hvor við ann-
an. Þetta voru ekki auðveld ár í
efnahagsmálum íslendinga, og oft
stóð styrr um Seðlabankann og
ákvarðanir hans. Á samstarf okkar
bar þó aldrei skugga, enda vorum
við sammála um flest grundvallar-
atriði er vörðuðu stjórn peninga-
mála og stefnu bankans. Hins veg-
ar leiddi samneyti okkar til djúprar
vináttu, sem náði til fjölskyldna
okkar beggja.
Davíð var glæsimenni á velli,
hávaxinn, spengilegur og léttur í
spori, enda annálaður göngugarp-
ur. Hann var enginn hávaðamaður,
heldur bar öll framganga hans vitni
um hófsemi og festu, og mál sitt ‘
flutti han ætíð af yfirvegun og
studdi skoðanir sínar skýrum rök-
um.
Þótt Davíð hafi undir lokið háð
langa og erfiða sjúkdómsbaráttu,
var hann mikill gæfumaður. Hon-
um var ungum að aldri falin mikil
ábyrgð, og hann fékk tækifæri til
að vinna að framgangi fjölmargra
framfaramála þjóðar sinnar og
njóta krafta sinna og þekkingar til
hins ýtrasta. Ungur kvæntist hann
mikilli mannkostakonu, Ágústu
Gísladóttur, sem bjó honum og
börnum þeirra tveimur yndislegt
heimili og reyndist hún honum jafn
vel í blíðu sem stríðu. Það er því
bjart yfir minningum okkar um
Davíð Ólafsson, þegar við kveðjum
hann nú á sólríkustu dögum ársins.
Jóhannes Nordal.
SJÁ NÆSTU SÍÐU