Morgunblaðið - 28.10.1995, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARUDAGUR 28. OKTÓBER 1995 35
GREINARGERÐ
tekna en á þessu tímabili var mjög
mikil og breytileg verðbólga.
í þeirri ársskýrslu eftirlitsins sem
vísað er til kemur fram að Vátrygg-
ingaeftirlitið taldi hreint álag í tjóna-
skuldinni í öllum greinum frumtrygg-
inga samanlagt í árslok 1984 nema
um 1,1 milljarði kr. samanlagt (verð-
lag 1.1.1995). Þá voru bókfærð ið-
gjöld í frumtryggingum samanlagt
7,3 milljarðar kr., bókfært eigið fé
þessara félaga samanlagt um 1,8
milljarðar kr., sem var tæplega tvö-
falt það lágmarksgjaldþol sem kraf-
ist var samkvæmt lögum um vá-
tryggingastarfsemi. Bókfært eigið fé
að viðbættu mati á hreinu álagi
tjónaskuldar var því 2,9 milljarðar
kr. eða um þrefalt lágmarksgjaldþol.
Lágmarksgjaldþol samsvarar sam-
kvæmt gildandi reglum laga um vá-
tryggingastarfsemi neðri mörkum
þess eigin fjár sem krafist er að
vátryggingafélag ráði yfír og jafn-
gildir nánast hættumörkum í vá-
tryggingarekstri. Telst þrefalt lág-
markið almennt ekki hátt gjaldþols-
hlutfall í þessari starfsemi.
Það mat eftirlitsins að verulegt
hreint álag væri fólgið í tjónaskuld-
inni hafði ekki í för með sér neinar
athugasemdir af hálfu eftirlitsins á
árinu 1985. Með hliðsjón af eiginflár-
stöðu félaganna var slíkt aldrei til
umræðu. Fróðlegt er að skoða niður-
stöðumar í ljósi þess sem síðar gerð-
ist á þessum vettvangi og bera sam-
an við stöðu mála í árslok 1994.
Tímabilið 1985-1994
í árslok 1994 emm við í sömu
sporum og í árslok 1984 að því leyti
að framvinda tjónagreiðslna eftir
þann tíma vegna tjóna áranna á
undan er að miklu leyti óþekkt stærð.
Við getum hins vegar ekki borið spá
okkar um tjónaskuldina í árslok 1994
saman við tjónareynsluna með sama
hætti fyrr en að áratug liðnum. Það
er í hnotskum sá vandi sem ávallt
er staðið frammi fyrir í vátrygginga-
rekstri á hveijum tíma. Mat félag-
anna á tjónaskuldinni var sem fyrr
segir um 11 milljarðar kr. í árslok
1994 og verkefnið er að leggja mat
á það hvort ætla megi að sú ijárhæð
nægi til að félögin geti staðið við
skuldbindingar sínar, hvort líkur séu
á að um hreint álag verði að ræða
þegar þær skulbindingar sem í árslok
1994 hvíldu á félögunum verða upp-
gerðar.
Hreina álagið í árslok 1984 var
lítillega ofmetið eins og komið hefur
fram. Er því rétt að skoða aðrar
aðferðir við matið. Þá hefur ýmislegt
gerst í umhverfi lögboðinna öku-
tækjatrygginga á þessu seinna tíma-
bili sem haft hefur í för með sér allt
aðra þróun tjónagreiðslna en áður.
Hæst ber tilkoma nýrrar vátrygg-
ingagreinar, slysatryggingar öku-
manns og á margan hátt aukin vá-
tryggingavemd sem fólst í umferðar-
lög^um sem sett voru 1987 og hafði
í för með sér mikla ijölgun slysatjóna
sem bætt eru úr lögboðnum öku-
tækjatryggingum. Fjöldi tilkynntra
slysatjóna meir en tvöfaldaðist 1988
og því nær fjórfaldaðist 1990 en er
nú líklega um þrefaldur miðað við
tímabilið á undan. Iðgjöld hækkuðu
að sjálfsögðu en hvergi nærri nóg.
Iðgjaldagrundvöllur hinnar nýju
slysatryggingar ökumanns og eig-
enda var of lágur í upphafí. Vátrygg-
ingaefírlitið lét á þeim tíma í ljós
efasemdir um að þau iðgjöld sem
félögin ákváðu í byijun myndu nægja
fyrir tjónakostnaði enda reyndist svo
ekki vera. Ljóst er nú að það álag
sem fyrir var í tjónaskuld félaganna
bæði í þessum og öðrum greinum
var það forðabúr sem unnt var að
ganga í til að mæta þeim áföllum
sem urðu á þessum árum vegna of
lágra iðgjalda og mikillar aukningar
skuldbindinga félaganna.
Þá hafa komið til breytingar á
vaxtaforsendum við útreikning lík-
amstjóna í kjölfar dóma til hækkunar
á bótagrundvelli og ný skaðabótalög
hafa séð dagsins ljós. Lítil reynsla
er enn fengin af framkvæmd þeirra
og nú þegar er boðuð endurskoðun
laganna í atriðum sem geta skipt
miklu máli um framtíðarþróun tjóna-
greiðslna til hækkunar bóta. Ymis
atriði geta vissulega eipnig haft áhrif
í hina áttina til lækkunar bóta frá
því sem nú horfír.
Myndin af greiðslum tjóna á tíma-
bilinu 1985-1994 reynist allt önnur
TAFLA2
Greidd tjón alls 1985-1994 á 1.-10. uppgjörsári (ofan þrepa) og áætluð óuppgerð tjón 31.12.1994 (neðan þrepa). Aðferð I.
Á verðlagi 1.1.1995. Milij. kr. Greidd Reiknuð Reiknuð Tjóna-
Uppgj.- tjón tjóna- (jón skuld
ár: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 alls skuld í alls fél.í
Tjónaár: 85-94 iok 94 85-94 lok 94
1985 893 1.216 1.404 1.521 1.584 1.611 1.665 1.687 1.690 1.699 1.699 0 1.699 48
1986 993 1.348 1.603 1.691 1.730 1.791 1.812 1.819 1.825 1.834 1.825 9 1.834 72
1987 1.292 1.695 1.977 2.128 2.190 2.200 2.219 2.237 2.249 2.261 2.237 24 2.261 138
1988 1.558 2.130 2.664 2.845 2.910 2.943 2.992 3.040 3.057 3.074 2.992 82 3.074 280
1989 1.521 2.368 2.988 3.173 3.243 3.302 3.423 3.478 3.498 3.518 3.302 216 3.518 474
1990 1.460 2.331 2.654 2.893 3.195 3.320 3.438 3.490 3.511 3.529 3.195 334 3.529 939
1991 1.349 1.894 2.359 2.909 3.214 3.338 3.456 3.508 3.531 3.548 2.909 639 3.548 1.543
1992 1.330 1.724 2.196 2.722 3.007 3.121 3.228 3.274 3.298 3.313 2.196 1.117 3.313 1.839
1993 1.178 1.532 1.983 2.466 2.723 2.825 2.918 2.958 2.980 2.992 1.532 1.460 2.992 2.359
1994 1.086 1.755 2.258 2.796 3.087 3.208 3.317 3.363 3.388 3.403 1.086 2.317 3.403 3.415
Á ári %: Alls 22.972 6.197 29.169 11.107
43,4 18,3 14,0 10,5 6,0 2,7 2,8 1,3 0,6 0,5 100,0
TAFLA3
Áætlun tjónaskuldar 31.12.1994 vegna tjónaáranna 1985-1994
Samanburður við tjónaskuld félaganna og tjónareynslu til loka 1994
á verðlagi 1.1.1995. Mil(j. kr.
Reiknuð tjónaskuld og álag
I 11 % III % IV %
Grunnáætlun: 5.449 79 4.746 74 6.130 79
Sveifluálag: 1.469 21 1.627 26 1.627 21
Reiknuð tjónaskuld: 6.197 6.918 100 6.373 100 7.757 100
Tjónaskuld fél. 31.12.94: 11.107 11.107 11.107 11.107
Öryggisálag 31.12.94: 4.911 4.189 4.734 3.350
% af tjónaskuld félaga: 44,2 37,7 42,6 30,2
en af tíu ára tímabilinu á undan. Í
efri hluta töflu 2 er að finna rauntöl-
ur tjónagreiðslna samanlagt á hveiju
uppgjörsári vegna tjónaáranna
1985-1994 fram til ársloka 1994
og áætlun um óuppgerð tjón (tjóna-
skuldina) til loka 10. uppgjörsárs:
Sjá töflu 2
Til skýringar á töflu 2 er bent á
að á árinu 1994 voru greiddar 1.086
millj. kr. vegna tjóna sem áttu sér
stað 1994 (1. uppgjörsár), 1.532
millj. kr. höfðu alls verið greiddar
vegna tjóna er urðu 1993 (1994 er
2. uppgjörsár) o.s.frv. Þá var vitað
um þróunina til 10. uppgjörsárs
vegna 1985 (tjón samtals 1.699 millj.
kr. í árslok 1994), til 9. uppgjörsárs
vegna 1986 o.s.frv. í þessum tölum
eru engar áætlanir um tjónaskuldina,
þ.e. það sem óuppgert var í lok 1994,
eingöngu tölur yfír greidd tjón sam-
anlagt. í neðri hluta töflu 2 er fram-
vinda tjónagreiðslna vegna sömu
tjónaára til loka 10. uppgjörsárs
áætluð með því að reikna út hlutföll-
in milli greiddra tjóna alls tiltekið
uppgjörsár, og greiddra tjóna alls
uppgjörsárið áður, eins og þessi hlut-
föll eru samkvæmt reynslu í efri
hluta töflunnar. Gengið er út frá
hámarkshlutföllum milli ára. Samtals
er áætlað að tjón vegna þessara ára
nemi þegar upp er staðið 29,2 millj-
örðum kr., þar af var búið að greiða
um 23 milljarða kr. í árslok 1994
og mismunurinn er 6,2 milljarðar kr.
sem er reiknuð tjónaskuld S árslok
1994 samkvæmt þessari aðferð I.
Tjónaskuld félaganna í árslok 1994
var 11,1 milljarður kr. eða 4,9 millj-
örðum kr. hærri en þessir útreikning-
ar sýna. Hluti hins reiknaða örygg-
isálags er álag fyrir ótilkynntum
tjónum og annarri óvissu um endan-
legt uppgjör tjóna. Mismunurinn
væri hreint álag.
Þetta er eitt afbrigði aðferða sem
beita má við mat tjónaskuldarinnar.
Hefði sömu aðferð verið beitt á tíma-
bilið 1975-1984 miðað við árslok
1984 hefði mat eftirlitsins á tjóna-
skuldinni hækkað um 300 millj. kr.
og reiknað hreint álag lækkað sem
því svarar.
Áætlanir hafa einnig verið gerðar
með öðrum aðferðum þar sem geng-
ið er út frá mati á því hve hátt hlut-
fall heildartjóna verði gert upp á 1.
ári, 2. ári o.s.frv. í töflu 2 eru þessi
hlutföll reiknuð fyrir heildina og þar
kemur fram að áætlað er að 43,4%
tjóna alls verði gerð upp á 1. upp-
gjörsári, 18,3% á 2. uppgjörsári,
14,0% á 3. o.s.frv. Samsvarandi tölur
fyrir fyrra tímabilið voru 63,2%,
17,5% og 7,4% sem sýnir glögglega
allt aðra þróun tjónagreiðslna á tíma-
bilinu 1985-1994 en á áratugnum á
undan. Aðferðir af þessum toga gera
það mögulegt að meta það álag sem
leggja verður á tjónaskuldina vegna
margs konar frávika frá meðaltalsút-
reikningi tjónaskuldar og hér er
nefnt sveifluálag. Þijú mismunandi
afbrigði slíkra útreikninga eru birt í
töflu 3 (aðferðir, II, III og IV) ásamt
niðurstöðum aðferðar I:
Sjá töflu 3
Eins og fram kemur í töflu 3 eru
niðurstöður þeirra útreikninga sem
hér eru gerðir mjög mismunandi.
Reiknað öryggisálag tjónaskuldar-
innar er samkvæmt aðferðum II-IV
á bilinu 3,3-4,2 milljarðar eða
30-42% tjónaskuldar félaganna. Hér
er ekki rúm til að skýra nánar for-
sendur þessara útreikninga. Þær eru
reistar á gögnum um greiðsluþróun-
ina eins og í töflu 2 og dreifíng hlut-
falla þess sem greitt er á hverju ári
skoðuð og frávik ár frá ári. Alagið
er hér nefnt öryggisálag en ekki
hreint álag þar eð á þessari stundu
er ekki vitað að hvaða marki álagið
reynist „hreint“ og þar með ígildi
eigin fjár eða hvort þess verði þörf
til að mæta óvæntum tjónakostnaði
í framtíðinni. Sýna þessir útreikning-
ar glögglega að þær aðferðir sem
standa til boða til útreiknings heild-
artjóna leiða til mjög ólíkra niður-
staðna. Gerðir hafa verið fleiri út-
reikningar reistir á sama grunni þar
sem engir tveir gefa sömu niðurstöð-
ur. M.a. skiptir máli hversu langt
tímabil er valið til skoðunar.
Útreikningarnir hníga þó allir í
sömu átt. Það virðist mega draga
þá ályktun að verulegt álag sé fólgið
í tjónaskuld félaganna í árslok 1994.
Líklegt er að samanlagt sé svipað
álag fólgið í tjónaskuldinni og í árs-
lok 1984, þ.e. að um þriðjungur
hennar geti talist hreint álag. Rétt-
ara væri að nefna þennan hluta
tjónaskuldarinnar áhættusjóð eða
útjöfnunarsjóð vegna þess hlutverks
sem hann gegnir í vátrygginga-
rekstrinum.
Þess má geta að tjónaskuld um-
ræddra fímm félaga nam samanlagt
í öllum greinum vátrygginga um
24,5 milljörðum kr. í árslok 1994,
bókfærð iðgjöld 1994 voru um 12,2
milljarðar kr. en bókfært eigið fé um
3,1 milljarður kr. Lágmarksgjaldþol
þessara félaga varð að nema saman-
lagt um 1,9 milljörðum kr. á sama
tíma samkvæmt reglum laga um
vátryggingastarfsemi. Hlutfall bók-
færðs eigin fjár á móti lágmarks-
gjaldþoli var því 1,66 eða lægra en
samsvarandi hlutfall í árslok 1984.
Á hinn bóginn er styrkur tjónaskuld-
arinnar sennilega meiri. Sé reiknað
með 3,5 milljörðum kr. sem hreinu
álagi í tjónaskuld lögboðinna öku-
tækjatrygginga nú nemur eigið fé
6,6 milljörðum kr. og hækkar hlut-
fallið á móti tilskildu lágmarki þá í,
um 3,5 sem er hærra en fyrir 10
árum og hefur þá ekki verið lagt
mat á tjónaskuld annarra greina
vátrygginga. Eru því líkur á að fjár-
hagsstaða félaganna hafi batnað
undanfarin ár.
Iðgjöld, tjón og kostnaður
1975-1994
í töflu 4 er gerður samanburður
á bókfærðum iðgjöldum hvers árs
annars vegar og tjónum og kostnaði
sem fellur á sömu ár 1975-1984 og
1985-1994. Gengið er út frá reikn-
aðri tjónaskuld í árslok 1994 í stað
áætlana félaganna og gert ráð fyrir
að tjónaskuldin í heild sé 7,5 milljarð-
ar eða um 2A tjónaskuldar félaganna:
Sjá töflu 4
Samkvæmt töflu 4 er hlutfall tjóna
og kostnaðar á móti bókfærðum ið-
gjöldum tjónaáranna 1975-1984
86% og „hagnaður“ á því tímabili
um 2,3 milljarðar kr. Á síðara tíma-
bilinu er samsvarandi hlutfall 108%
og „tap“ um 2,9 milljarðar kr. Hér
er ekki tekið tillit til kostnaðar vegná
endurtrygginga eða fjármunatekna
en ávöxtun fjármuna hefur verið
mjög góð hin síðari ár hjá félögunum
og töluvert meiri en sem svarar verð-
bólgu. Tafla 4 sýnir greinilega allt
aðra þróun og lakari afkomu á tíma-
bilinu 1985-1994 þrátt fyrir að
gengið sé út frá tjónaskuld sem er
um 3,6 milljörðum kr. lægri en tjóna-
skuld félaganna. Enn skal á það
minnt að hér eru einvörðungu til-
greindar greiddar tjónabætur á tíma-
bilinu ásamt reiknaðri tjónaskuld {
árslok 1994 á föstu verðlagi. Einnig
er á það bent að árin eru hér tjónaár
en ekki reikningsár þannig að hagn-
tap sem tilgreint er í töflu 4 tiltekið
ár kemur ekki allt fram á því sama
reikningsári. Það er einnig athyglis-
vert, sbr. töflu 4, að tjón seinna tíma-
bilsins eru þrefalt hærri en tjón hins
fyrra samanlagt en iðgjöld hafa á
sama tíma hækkað rúmlega tvöfalt
og rekstrarkostnaður 1,8-falt.
Niðurstaða Vátryggingaeftiriits-
ins er að að öllum líkindum sé fólgið
verulegt öryggisálag í tjónaskuldinni
til að mæta óvissu um þróun tjóna-
kostnaðar í framtíðinni og sennilega
svipað hlutfallslega og var í lok 1984.
Það stendur ásamt eigin fé félags
sem áhættufé til öryggis fyrir vá-
tryggingataka og tjónþola og þá sem
eiga kröfur á félagið. Reynslan sýnir
að slíkur áhættusjóður eða útjöfnun-
arsjóður getur riðið baggamuninn og
ráðið úrslitum um það hvort félag
getur staðið við skuldbindingar sín-
ar. Talandi dæmi um þetta er þróun-
in eftir miðjan níunda áratuginn eins
og hér hefur komið fram. Vátrygg-
ingafélögin hefðu sannanlega átt í
erfiðleikum með að standa við skuld-
bindingar sínar og uppfylla lagaskil-
yrði um fullnægjandi gjaldþol ef ekki
hefði verið slíkur sjóður innbyggður
í tjónaskuldina þá.
Nú hafa stjómvöld ekki lengur
hönd í bagga þegar iðgjöld í lögboðn-
um ökutækjatryggingum em ákveð-
in. Markaðslögmálin ráða ferðinni í
ríkari mæli en áður. Aukin sam-
keppni sem af því kann að leiða er
af hinu góða en hafa ber í huga að
það kann að reynast erfiðara en áður
að aðlaga iðgjöldin til hækkunar
þegar þörf er á vegna aukinnar
áhættutöku. Iðgjöldin verður að
skoða í samhengi við þá vátrygginga-
vernd sem þau eiga að tryggja og
þann tjónakostnað sem af því leiðir.
Þau verða einnig að nægja til að
viðhalda traustri flárhagsstöðu {
samræmi við gildandi lög og reglur
og þau lögmál sem þessi starfsemi
lýtur. í því sambandi er nauðsynlegt
að byggja upp áhættusjóð sem er til
taks þegar boðaföllin verða. Sú staða
er ekki komin upp hér á landi að
mati Vátryggingaeftirlitsins að unnt
sé að mæla með því að áhættusjóður
vátryggingafélaga í lögboðnum öku-
tækjum sé borgaður út í formi ið-
gjaldsafsláttar. Það útilokar hins
vegar ekki að svigrúm geti verið til
aðlögunar og breytinga á iðgjöldum
og jafnvel til lækkunar í samræmi
við mat á áhættu framtíðarinnar og
öðrum þáttum í rekstri og umhverfi
ökutækjatrygginga.
TAFLA4
Iðgjöld, tjón og kostnaður alls
Ijónaár1975-1984
Tj'ón Þaraf Rekstr.- Tjón Bókf. Iðgj.- Tj.ko.
Tjóna- ár: alls í lok94 reikn. tj.skld kostn. og kostn. •ðgj. ijón- kostn. /iðgj. % 89
1975 746 0 257 1.003 1.127 124
1976 . 693 0 283 977 1.336 360 73
1977 787 0 318 1.105 1.437 332 77
1978 918 0 363 1.281 1.615 334 79
1979 931 0 393 1.324 1.641 317 81
1980 957 0 375 1.333 1.528 196 87
1981 1.119 1 439 1.558 1.783 225 87
1982 1.356 5 505 1.861 2.021 160 92
1983 1.227 10 488 1.714 2.068 353 83
1984 1.416 20 462 1.877 1.742 -135 108
Alls 10.150 36 3.883 14.033 16.298 2.265 86
1975-1984. Miiy. kr. Verðlag 1.1.1995.
Tjónaár1985-1994
Tjón Þaraf Rekstr.- Tjón Bókf. Iðgj.- Tj.ko.
Tjóna ár: alls í lok94 reikn. tj.skuld kostn. °g kostn. •ðgj. tjón- kostn. /iðgj % 110
1985 1.729 30 505 2.233 2.030 -204
1986 1.835 40 537 2.373 1.992 -380 119
1987 2.264 50 641 2.905 2.209 -696 132
1988 3.090 98 843 3.933 3.567 -366 110
1989 3.560 258 812 4.372 3.886 -486 113
1990 3.594 400 788 4.382 3.952 -431 111
1991 3.674 764 851 4.525 4.868 343 93
1992 3.533 1.336 715 4.248 4.328 80 98
1993 3.278 1.747 687 3.966 3.798 -167 104
1994 3.858 2.772 698 4.556 3.983 -572 114
30.416 7.496 7.076 37.493 34.612 -2.880 108